DOI Artikel:
Kulik, Tadeusz: Podłoże ideowe bernardyńskiego obrazu Taniec Śmierci w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37099#0075
PODŁOŻE IDEOWE OBRAZU 7*.4A7Er .$,W/Ł'R(7
51
maczy zjawisko atrakcyjnością kompozycyjną w literaturze i plastyce, dającą
szerokie możliwości ekspresji za pomocą gorzkich, mocnych kontrastów^.
Dotychczasowe interpretacje dotyczące rozpatrywanego zagadnienia zdają się
zawierać w sobie znaczną dozę prawdy, nie wyczerpują jednak całości złożonego
problemu i nie można ich chyba przyjąć za wystarczające. Wydaje się, że dalszego
wyjaśnienia należy szukać w przejawiającym się wśród ludów pragnieniu znalezienia
środków moralnego oczyszczenia i zjednoczenia ze światem nadprzyrodzonym.
Jednym z takich środków miał być taniec religijny, związany z wiarą w życie poza-
grobowe, a zwłaszcza z kultem zmarłych.
W starożytnym Egipcie łączono taniec z kultem Izydy i Apisa-Ozyrysa, na-
wiązującym wyraźnie do wiary w życie pozagrobowe i szczęście wieczne^.
W Grecji rozpowszechniany był kult Demetry i związane z nim misteria
eleuzyjskie, dające odpowiedź na pytanie, jak zapewnić sobie szczęście poza grobem.
Środkiem do takiego szczęścia, według wierzeń Greków, miało być życie uczciwe i
wtajemniczenie w misteria eleuzyjskie. Jednym z warunków wtajemniczenia był
udział w tańcach i śpiewach sakralnych oraz oglądanie dramatu porwania Kory,
córki Demetry przez Plutona i jej powrotu na ziemię, co stanowiło naukę o
nieśmiertelności całej natury i człowieka. Kult ten obiecywał szczęście pozagrobowe,
polegające na nieustannej c/wrci, czyli tańcu na rozkosznych łakach .
Wychodząc poza krąg kultury europejskiej, nie trudno stwierdzić, że ludy
różnych ras i cywilizacji znają taniec religijny, któremu zawsze nadają analogiczny
sens. W indyjskim kulcie Bramy taniec był znakiem zjednoczenia z najwyższą istotą.
Jeden z tańców indyjskiego bóstwa Sziwy, zwany odbywający się na
cmentarzach i miejscach kremacji zwłok, miał wydźwięk religijno-eschatologiczny.
Japoński taniec świątynny ku czci bogini Amaterasa miał sprowadzać światło na
ziemię i do dusz ludzkich. Inny taniec tego kraju, wiążący się w religii Szinto z
kultem przodków i wiarą, że duchy tych zmarłych odwiedzają zienuę, odbywał się
nocą; gdy taneczny krąg poruszał się szybciej, to znowu wolniej, tańczący wpadali w
rodzaj ekstazy, podczas której usiłowali rozmawiać ze zmarłymi. Warto zauważyć,
że taniec sakralny nie był obcy religii Mojżeszowej. Stary Testament mówi o tańcu
dziękczynnym Mojżesza i jego siostry Marii po przejściu przez Morze Czerwone
oraz o tańcu Dawida przed Arką Przymierza. Znany był u Żydów taniec kultowy w
dwóch kręgach: męskim i żeńskim. Żydowska sekta Chassydów miała zwyczaj
tańczenia w kole całymi godzinami. Chrześcijaństwo posiadało swoje tańce
sakralne, przejęte prawdopodobnie z religii Mojżeszowej. Wiadomo, że w
średniowieczu tańczono w czasie czytania Pisma św. Zwyczaj ten zniósł w Xil wieku
biskup Paryża Odon. W Toledo tańczono podczas mszy św. celebrowanej w
^ Jw. s. 71-72.
^ Siedlecki, jw. t.l cz. 1 s. 26.
^ K. Kumaniecki. //tsforfa A:M//ary .s7aroźy;ną/ Gr<?c/':' f Rzymu. Warszawa 1963 s. 109;
T. Zieliński. Aa/rary amyczne/. T. 1. Warszawa—Kraków 1922 s. 140-143.
51
maczy zjawisko atrakcyjnością kompozycyjną w literaturze i plastyce, dającą
szerokie możliwości ekspresji za pomocą gorzkich, mocnych kontrastów^.
Dotychczasowe interpretacje dotyczące rozpatrywanego zagadnienia zdają się
zawierać w sobie znaczną dozę prawdy, nie wyczerpują jednak całości złożonego
problemu i nie można ich chyba przyjąć za wystarczające. Wydaje się, że dalszego
wyjaśnienia należy szukać w przejawiającym się wśród ludów pragnieniu znalezienia
środków moralnego oczyszczenia i zjednoczenia ze światem nadprzyrodzonym.
Jednym z takich środków miał być taniec religijny, związany z wiarą w życie poza-
grobowe, a zwłaszcza z kultem zmarłych.
W starożytnym Egipcie łączono taniec z kultem Izydy i Apisa-Ozyrysa, na-
wiązującym wyraźnie do wiary w życie pozagrobowe i szczęście wieczne^.
W Grecji rozpowszechniany był kult Demetry i związane z nim misteria
eleuzyjskie, dające odpowiedź na pytanie, jak zapewnić sobie szczęście poza grobem.
Środkiem do takiego szczęścia, według wierzeń Greków, miało być życie uczciwe i
wtajemniczenie w misteria eleuzyjskie. Jednym z warunków wtajemniczenia był
udział w tańcach i śpiewach sakralnych oraz oglądanie dramatu porwania Kory,
córki Demetry przez Plutona i jej powrotu na ziemię, co stanowiło naukę o
nieśmiertelności całej natury i człowieka. Kult ten obiecywał szczęście pozagrobowe,
polegające na nieustannej c/wrci, czyli tańcu na rozkosznych łakach .
Wychodząc poza krąg kultury europejskiej, nie trudno stwierdzić, że ludy
różnych ras i cywilizacji znają taniec religijny, któremu zawsze nadają analogiczny
sens. W indyjskim kulcie Bramy taniec był znakiem zjednoczenia z najwyższą istotą.
Jeden z tańców indyjskiego bóstwa Sziwy, zwany odbywający się na
cmentarzach i miejscach kremacji zwłok, miał wydźwięk religijno-eschatologiczny.
Japoński taniec świątynny ku czci bogini Amaterasa miał sprowadzać światło na
ziemię i do dusz ludzkich. Inny taniec tego kraju, wiążący się w religii Szinto z
kultem przodków i wiarą, że duchy tych zmarłych odwiedzają zienuę, odbywał się
nocą; gdy taneczny krąg poruszał się szybciej, to znowu wolniej, tańczący wpadali w
rodzaj ekstazy, podczas której usiłowali rozmawiać ze zmarłymi. Warto zauważyć,
że taniec sakralny nie był obcy religii Mojżeszowej. Stary Testament mówi o tańcu
dziękczynnym Mojżesza i jego siostry Marii po przejściu przez Morze Czerwone
oraz o tańcu Dawida przed Arką Przymierza. Znany był u Żydów taniec kultowy w
dwóch kręgach: męskim i żeńskim. Żydowska sekta Chassydów miała zwyczaj
tańczenia w kole całymi godzinami. Chrześcijaństwo posiadało swoje tańce
sakralne, przejęte prawdopodobnie z religii Mojżeszowej. Wiadomo, że w
średniowieczu tańczono w czasie czytania Pisma św. Zwyczaj ten zniósł w Xil wieku
biskup Paryża Odon. W Toledo tańczono podczas mszy św. celebrowanej w
^ Jw. s. 71-72.
^ Siedlecki, jw. t.l cz. 1 s. 26.
^ K. Kumaniecki. //tsforfa A:M//ary .s7aroźy;ną/ Gr<?c/':' f Rzymu. Warszawa 1963 s. 109;
T. Zieliński. Aa/rary amyczne/. T. 1. Warszawa—Kraków 1922 s. 140-143.