DOI article:
Bulas, Ryszarda: Przejście przez Morze Czerwone w synagodze w Dura Europos (połowa III w.) jako Akedah narodu żydowskiego
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.27405#0018
14
RYSZARDA BULAS
przez E. L. Sukenika^. Fakt, że scenę lę umieszczono na podłodze, a więc w
miejscu, gdzie wszyscy wchodzący deptałi po niej, ma podstawowe znaczenie,
potwierdza jej ekspiacyjny aspekt^. "Żydzi wchodzący do synagogi miełi nadzie-
ję być oczyszczonymi przez Æerfr?/t, by móc wznieść się do Boga"^.
Wiele faktów przemawia za tym, że malowidła synagogi mają charakter prze-
błagalny, ekspijacyjny, wyrażają skruchę Narodu rzuconego w diasporę^". Dobór
scen, ich plastyczna interpretacja wskazują, że chciano ukazać wielorakie
wydarzenia z życia Izraela, również porażki (porwanie Arki Przymierza przez
Filistynów, zburzenie świątyni). Wobec tego faktu powszechne wśród uczonych
mniemanie, że malowidła synagogi wyrażają ideę Wielkiego Izraela, niezachwianą
troskę Yahwe o Naród Wybrany, wydaje się niepełne i powierzchowne^'.
Osią programu malarskiego synagogi jawi się idea A/rcJrz/t, która widoczna
jest również w analizowanej przez nas scenie Przejścia przez Morze Czerwone.
Akcenty właściwe A/cerfań (gotowość na męczeństwo, obietnica przemiany) spo-
strzegamy w charakterze kompozycji całego przedstawienia (dwie części przedzie-
lone pasem morza) oraz w aranżacji poszczególnych scen. Wyjątkowa kompozy-
cja poszczególnych scen i całego przedstawienia zdaje się być przejawem prag-
nienia wspólnoty z Dura Europos zmiany przebiegu historii swoich przodków,
bowiem "postoje od Morza Trzcin do wrót Kanaanu to ogniska buntu, narzekań
i lamentów. Na nic zdały się gniew i miłosierdzie Boga oraz cuda. Skuteczność
była chwilowa"^.
Być może nie przypadkowo w scenie Wyjścia kierunek ruchu przebiega rów-
nolegle do płaszczyzny obrazu z prawa na lewo, a w scenie cudu prostopadle do
jego płaszczyzny, z głębi obrazu ku widzowi. Ten aspekt kompozycji ma duże
E. L. S u k e n i k. 7'/;e Ar;c;er;t .Synagogue o/Ber/; U//s/;a. Jérusalem 1932.
Godenough (./en/s/: ,Sy;n6o/s t. 4 s. 188-189) wywodzi HZ:ce/a/; z s/<o/ar towarzyszącego Świętu
Nowego Roku (Lb 29, 1). 3/; o/ar jest symbolem pokuty i sądu ostatecznego. Zdaniem Goudenough ma
to związek ze sceną ofiary w Dura. Obraz ten ukazuje moment gdy "[...] Abraham and tsaac retumed to
her [Sara] in the tent, and slie heard how nearly tsaac had been Killed she cried out Six timos [...] and
died". Por. 3/;o/ar. EJud t. 14 kol. 1442-1447.
^Goudenough. Jen/s/; Syraho/s t. 1 s. 250.
Na temat programu ikonograficznego synagogi zobacz: J. L e v e e n. 7/;e łLa// Ba/rtrrags ar Drrra-
/strro/sos. //e/sretc B/6/e /n Hsr. London 1944 s. 22-65; E. J. B i c k e r m a n. Yyrn/w/Zwn /a r/:e Dura .Syna-
gogue. "The Harvard Theological Review" 58:1965 s. 136,143; J. S o o n e. L/;e Ba/ar/ags o/r/;e Duro 3yaa-
gogtre. "Hebrew Union College Annuale 20:1947 s. 255-362; J. Morgenstern. 7/;e Pa/ar/rtg o/Dura
5yaagogt;e. "Hebrew Union College Annuale" 20:1947 s. 15. Autorzy ci uważają, że trójpasmowy podział
synagogi odzwierciedla motyw triady. Najwyższy pas ma obrazować Torę, środkowy księgi prorockie,
najniższy hagiografię (Torah, Nebiim, Ketubin).
Na przykład: M. Simor (Menu /srać/, /srar/es sur /es re/ar/oa ertrre c/trér/erM er /ra/ś r/arrs- /era/r/re
rorna/r; (735-425). Paris 1948 s. 444) pisze: "L'idée centrale qui anime la décoration de la synagogue, c'est
la souveraineté de Jahvé, dogme fondamental du judaisme... elle se manifeste dous ta cedre nationa) et
s'exprime par les actes du gouvernement de Jahve sur son peuple"; por. też G r a b a r, jw. 25-27.
^ E. G o u d e n o u g h. Zi)' Z,rg/:f, Z,;g/a. New Naven 1935 s. 108, 259; Stryj k o w s k i, jw. s. 95.
RYSZARDA BULAS
przez E. L. Sukenika^. Fakt, że scenę lę umieszczono na podłodze, a więc w
miejscu, gdzie wszyscy wchodzący deptałi po niej, ma podstawowe znaczenie,
potwierdza jej ekspiacyjny aspekt^. "Żydzi wchodzący do synagogi miełi nadzie-
ję być oczyszczonymi przez Æerfr?/t, by móc wznieść się do Boga"^.
Wiele faktów przemawia za tym, że malowidła synagogi mają charakter prze-
błagalny, ekspijacyjny, wyrażają skruchę Narodu rzuconego w diasporę^". Dobór
scen, ich plastyczna interpretacja wskazują, że chciano ukazać wielorakie
wydarzenia z życia Izraela, również porażki (porwanie Arki Przymierza przez
Filistynów, zburzenie świątyni). Wobec tego faktu powszechne wśród uczonych
mniemanie, że malowidła synagogi wyrażają ideę Wielkiego Izraela, niezachwianą
troskę Yahwe o Naród Wybrany, wydaje się niepełne i powierzchowne^'.
Osią programu malarskiego synagogi jawi się idea A/rcJrz/t, która widoczna
jest również w analizowanej przez nas scenie Przejścia przez Morze Czerwone.
Akcenty właściwe A/cerfań (gotowość na męczeństwo, obietnica przemiany) spo-
strzegamy w charakterze kompozycji całego przedstawienia (dwie części przedzie-
lone pasem morza) oraz w aranżacji poszczególnych scen. Wyjątkowa kompozy-
cja poszczególnych scen i całego przedstawienia zdaje się być przejawem prag-
nienia wspólnoty z Dura Europos zmiany przebiegu historii swoich przodków,
bowiem "postoje od Morza Trzcin do wrót Kanaanu to ogniska buntu, narzekań
i lamentów. Na nic zdały się gniew i miłosierdzie Boga oraz cuda. Skuteczność
była chwilowa"^.
Być może nie przypadkowo w scenie Wyjścia kierunek ruchu przebiega rów-
nolegle do płaszczyzny obrazu z prawa na lewo, a w scenie cudu prostopadle do
jego płaszczyzny, z głębi obrazu ku widzowi. Ten aspekt kompozycji ma duże
E. L. S u k e n i k. 7'/;e Ar;c;er;t .Synagogue o/Ber/; U//s/;a. Jérusalem 1932.
Godenough (./en/s/: ,Sy;n6o/s t. 4 s. 188-189) wywodzi HZ:ce/a/; z s/<o/ar towarzyszącego Świętu
Nowego Roku (Lb 29, 1). 3/; o/ar jest symbolem pokuty i sądu ostatecznego. Zdaniem Goudenough ma
to związek ze sceną ofiary w Dura. Obraz ten ukazuje moment gdy "[...] Abraham and tsaac retumed to
her [Sara] in the tent, and slie heard how nearly tsaac had been Killed she cried out Six timos [...] and
died". Por. 3/;o/ar. EJud t. 14 kol. 1442-1447.
^Goudenough. Jen/s/; Syraho/s t. 1 s. 250.
Na temat programu ikonograficznego synagogi zobacz: J. L e v e e n. 7/;e łLa// Ba/rtrrags ar Drrra-
/strro/sos. //e/sretc B/6/e /n Hsr. London 1944 s. 22-65; E. J. B i c k e r m a n. Yyrn/w/Zwn /a r/:e Dura .Syna-
gogue. "The Harvard Theological Review" 58:1965 s. 136,143; J. S o o n e. L/;e Ba/ar/ags o/r/;e Duro 3yaa-
gogtre. "Hebrew Union College Annuale 20:1947 s. 255-362; J. Morgenstern. 7/;e Pa/ar/rtg o/Dura
5yaagogt;e. "Hebrew Union College Annuale" 20:1947 s. 15. Autorzy ci uważają, że trójpasmowy podział
synagogi odzwierciedla motyw triady. Najwyższy pas ma obrazować Torę, środkowy księgi prorockie,
najniższy hagiografię (Torah, Nebiim, Ketubin).
Na przykład: M. Simor (Menu /srać/, /srar/es sur /es re/ar/oa ertrre c/trér/erM er /ra/ś r/arrs- /era/r/re
rorna/r; (735-425). Paris 1948 s. 444) pisze: "L'idée centrale qui anime la décoration de la synagogue, c'est
la souveraineté de Jahvé, dogme fondamental du judaisme... elle se manifeste dous ta cedre nationa) et
s'exprime par les actes du gouvernement de Jahve sur son peuple"; por. też G r a b a r, jw. 25-27.
^ E. G o u d e n o u g h. Zi)' Z,rg/:f, Z,;g/a. New Naven 1935 s. 108, 259; Stryj k o w s k i, jw. s. 95.