DOI Artikel:
Kuczyńska, Jadwiga: Uwagi o pierwotnym przeznaczeniu dwóch późnoromańskich kropielnic krakowskich
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27405#0042
38
JADWIGA KUCZYŃSKA
łudwisarni krakowskiej. W warsztacie tym były niewątpłiwie znane wzory ówczes-
nych chrzcieinic północnoniemieckich a także wcześniejszych z XII i XIII w.^
Chrzcieinice te ze względu na formę określa się w literaturze niemieckiej mia-
nem "Dreibentypus"^. Za najstarsze wśród nich uznaje się dzieła w Eddełack
i w Obendorf'**. Większość chrzcieinic tego typu pochodzi z XIII w. Są to mię-
dzy innymi chrzcieinice w Twistringen, Tełłingstedt, Nienstedten i z Nordłeda
(Provinziaimuseum w Hannowerze)'\ Najpóźniejszą, z XIV w., jest zdaniem
Ałberta Mundta chrzciełnica w Midlum"*. Chrzcieinice te, oprócz kształtu
dużego, głębokiego kotła wspartego na łwich łapach charakteryzuje oszczędna
dekoracja, najczęściej w formie fryzu z wicią rośłinną łub z inskrypcjami'^.
Obydwa omawiane naczynia krakowskie proporcjami przypominają najbardziej
chrzciełnicę w Eddełack (ił. 2), natomiast opracowaniem górnej krawędzi kotła
ujętego spłaszczonym półwałkiem, czy też łistwą, nawiązują do chrzciełnicy z
Nordłeda (ił. 3)'^.
Pewne współne cechy z krakowskimi naczyniami można też dostrzec w póź-
niejszej, bowiem z końca XIV w., odlanej z brązu chrzciełnicy znajdującej się
w kościełe par. p.w. Niepokalanego Poczęcia NM Panny w Rawie Mazowieckiej
(ił. 4)'^. Podobieństwo dotyczy formy, mimo znacznie smukłejszego kształtu,
rodzaju podpór (w chrzciełnicy są 4) oraz dekoracji, która w Rawie Mazowiec-
kiej sprowadza się do trzech pasów otaczających kocioł, w tym dwóch z inskryp-
cjami oraz jednego wypełnionego zwiełokrotnionym motywem krucyfiksu.
Pogłąd o miejscowym pochodzeniu krakowskich kropiełnic wydaje się uzasad-
niony. Dzieła przeznaczone na eksport i tym samym rekłamujące wyroby war-
sztatu, z którego pochodziły, bywały starannie wykonywane. Bardziej też dbano
o ich oprawę dekoracyjną. Tymczasem obydwie kropiełnice, choć o wyważonej
i proporcjonałnej formie, posiadają jako dekorację kotła jedynie fryzy z inskryp-
cjami, w których nie brak łicznych błędów. Z dużą więc dozą prawdopodobień-
Na temat północnoniemieckich romańskich chrzcieinic metaiowych zob. przede wszystkim:
A. M u n d t. The Trzta:</e?t M?r44cMAc/t/a?i4f wn 4er Ańfte 4M' ATT/. 5A zttr ATńte ATK /ańrńtmTerM.
Leipzig 1908.
'3 Tamże s. 7-10.
Tamże s. 8, tabi. I.
Tamże.
'6 Tamże s. 10.
Tamże; zob. tabl. I.
Obrzeże chrzcieinicy z Nordieda różni się od kropiełnic krakowskich motywem czterech narożnych
głów. Są one elementem często spotykanym w dekoracji romańskich chrzciełnic kamiennych, zwłaszcza
mozańskich. Symbołika ich nie jest jednoznaczna. Na temat chrzciełnic z motywem narożnych głów zob.:
J. Kuczyńska. 5re4/t;'ow/eczne c/trzcte/tt/ce Kwńcwie. "Rocznik Historii Sztuki" 14:1984 s. 13 oraz
zebraną tam literaturę.
''' A7?M/<?g ZańwAcw .SztaT/ w ToAce. T. 2: IPo/ewdTztwo Td<7zT/e. Pod red. J. Łozińskiego. Warszawa
1954 s. 273, fig. 302.
JADWIGA KUCZYŃSKA
łudwisarni krakowskiej. W warsztacie tym były niewątpłiwie znane wzory ówczes-
nych chrzcieinic północnoniemieckich a także wcześniejszych z XII i XIII w.^
Chrzcieinice te ze względu na formę określa się w literaturze niemieckiej mia-
nem "Dreibentypus"^. Za najstarsze wśród nich uznaje się dzieła w Eddełack
i w Obendorf'**. Większość chrzcieinic tego typu pochodzi z XIII w. Są to mię-
dzy innymi chrzcieinice w Twistringen, Tełłingstedt, Nienstedten i z Nordłeda
(Provinziaimuseum w Hannowerze)'\ Najpóźniejszą, z XIV w., jest zdaniem
Ałberta Mundta chrzciełnica w Midlum"*. Chrzcieinice te, oprócz kształtu
dużego, głębokiego kotła wspartego na łwich łapach charakteryzuje oszczędna
dekoracja, najczęściej w formie fryzu z wicią rośłinną łub z inskrypcjami'^.
Obydwa omawiane naczynia krakowskie proporcjami przypominają najbardziej
chrzciełnicę w Eddełack (ił. 2), natomiast opracowaniem górnej krawędzi kotła
ujętego spłaszczonym półwałkiem, czy też łistwą, nawiązują do chrzciełnicy z
Nordłeda (ił. 3)'^.
Pewne współne cechy z krakowskimi naczyniami można też dostrzec w póź-
niejszej, bowiem z końca XIV w., odlanej z brązu chrzciełnicy znajdującej się
w kościełe par. p.w. Niepokalanego Poczęcia NM Panny w Rawie Mazowieckiej
(ił. 4)'^. Podobieństwo dotyczy formy, mimo znacznie smukłejszego kształtu,
rodzaju podpór (w chrzciełnicy są 4) oraz dekoracji, która w Rawie Mazowiec-
kiej sprowadza się do trzech pasów otaczających kocioł, w tym dwóch z inskryp-
cjami oraz jednego wypełnionego zwiełokrotnionym motywem krucyfiksu.
Pogłąd o miejscowym pochodzeniu krakowskich kropiełnic wydaje się uzasad-
niony. Dzieła przeznaczone na eksport i tym samym rekłamujące wyroby war-
sztatu, z którego pochodziły, bywały starannie wykonywane. Bardziej też dbano
o ich oprawę dekoracyjną. Tymczasem obydwie kropiełnice, choć o wyważonej
i proporcjonałnej formie, posiadają jako dekorację kotła jedynie fryzy z inskryp-
cjami, w których nie brak łicznych błędów. Z dużą więc dozą prawdopodobień-
Na temat północnoniemieckich romańskich chrzcieinic metaiowych zob. przede wszystkim:
A. M u n d t. The Trzta:</e?t M?r44cMAc/t/a?i4f wn 4er Ańfte 4M' ATT/. 5A zttr ATńte ATK /ańrńtmTerM.
Leipzig 1908.
'3 Tamże s. 7-10.
Tamże s. 8, tabi. I.
Tamże.
'6 Tamże s. 10.
Tamże; zob. tabl. I.
Obrzeże chrzcieinicy z Nordieda różni się od kropiełnic krakowskich motywem czterech narożnych
głów. Są one elementem często spotykanym w dekoracji romańskich chrzciełnic kamiennych, zwłaszcza
mozańskich. Symbołika ich nie jest jednoznaczna. Na temat chrzciełnic z motywem narożnych głów zob.:
J. Kuczyńska. 5re4/t;'ow/eczne c/trzcte/tt/ce Kwńcwie. "Rocznik Historii Sztuki" 14:1984 s. 13 oraz
zebraną tam literaturę.
''' A7?M/<?g ZańwAcw .SztaT/ w ToAce. T. 2: IPo/ewdTztwo Td<7zT/e. Pod red. J. Łozińskiego. Warszawa
1954 s. 273, fig. 302.