DOI Artikel:
Noworyta-Kuklińska, Bożena: Protestantyzm i jego odbicie w sztuce sakralnej: na przykładzie epitafiów z kościoła Najświętszej Maryi Panny w Gdańsku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27405#0071
PROTESTANTYZM ] JEGO ODBICIE W SZTUCE SAKRALNEJ
67
mencie dokonywał się akt Zbawienia. Skoro Chrystus pokonał śmierć, tym sa-
mym każdy wierzący mógł mieć nadzieję, że to zwycięstwo będzie dotyczyło i
jego śmierci, że otrzyma on życie wieczne.
II. WYOBRAŻENIE IDEI MARNOŚCI I PRZEMIJANIA
Problem przemijania życia, nieuchronności śmierci i znikomości wszełkich
dóbr doczesnych od wieków zajmował łudzkic umysły, będąc nierozerwalnie
złączonym z bytowaniem człowieka. Od starożytności znajduje on odzwierciedle-
nic w fiłozofii, rełigii i wszełkiej iudzkiej działałności twórczej^. Żadna epoka
nie potrafiła od niego uciec, nawet renesans, apoteozujący człowieka, jego życie
i umysł. W Bibłii co krok pojawia się przypomnienie o skończoności łudzkiego
ziemskiego życia i podkreślenie wagi spraw ostatecznych. Choć w oficjalnych
pismach Kościoła śmierć nigdy nie była personifikowana, to w sztukach plastycz-
nych istnieją od wieków jej symbołiczne przedstawienia w postaci czaszki, szkie-
łetu łub koła. Przyczynili się do tego również ludowi kaznodzieje, którzy musieli
wiernym wyjaśnić różne pojęcia abstrakcyjne w sposób obrazowy. Twórców sztu-
ki inspirowały utwory literackie.
W średniowieczu w dwóch okresach szczególnie wzrosło zainteresowanie
sztuki tematyką przemijania: był to przełom XI i XII wieku oraz wiek XV,
schyłek średniowiecza. Okresy niepokojów politycznych, wojny, wstrząsy społecz-
no-gospodarcze, a także klęski żywiołowe wywoływały nasilenie myśli o śmierci
i znikomości świata doczesnego. W renesansie idee te wystąpiły w złagodzonych
formach plastycznych, natomiast epoka kontrreformacji przyniosła powrót do
motywów średniowiecznych. W krajach protestanckich rozpowszechniły się mar-
twe natury połączone z symbolami przemijania lub zmartwychwstania**".
Szczególnie zabytki sztuki sepulkralnej dawały artystom możliwości wyczerpa-
nia niemalże gamy symboli związanych ze znikomością, przemijaniem i śmiercią.
Wśród zabytków z gdańskiego kościoła Najświętszej Maryi Panny elementy te
znalazły swoje miejsce głównie na epitafijnych obramieniach, przybierając bardzo
różne - zależnie od czasu powstania — formy. Elementy te nie występują pra-
wie w najwcześniejszych malowanych epitafiach z drugiej połowy XVI wieku,
gdzie sceny i wersety z Pisma św. dostatecznie jasno określają ideę, która przy-
świeca fundacji tego rodzaju zabytków. Nagromadzone są one natomiast w
59 Zob. J. Białostocki. Raa/tay. Z akte/dw o&razowaa/a /A7 "/uarao.fc;" / '^rze//a)'a/a'a" w poezj;
.sztuce. W: 7eorta twdrczoJd. Poznań 1961 s. 105-136; T. K u ) i k. PoAoźe Aecwe 6emaru!yâs%àrgo obrazu
"7*a?aec Antcrct" tv AzaLwte. "Roczniki Humanistyczne" 28:1980 z. 4 s. 43-58.
**" Zob. H. R u d o t p h. Ratafa.s.' DtcBe^et<tHagłańte/a/ter/tcńer taA/ttattaatMkc/łcr TRMaAa/te ;u A'r
AeA'r/aaA'.sc/;cn Ma/czet' t/cs 77. Va/iz/atta/em. W: FcsMc/trt/t HJ/Ztc/at /'AA-r. Leipzig 1938 s. 405-433.
67
mencie dokonywał się akt Zbawienia. Skoro Chrystus pokonał śmierć, tym sa-
mym każdy wierzący mógł mieć nadzieję, że to zwycięstwo będzie dotyczyło i
jego śmierci, że otrzyma on życie wieczne.
II. WYOBRAŻENIE IDEI MARNOŚCI I PRZEMIJANIA
Problem przemijania życia, nieuchronności śmierci i znikomości wszełkich
dóbr doczesnych od wieków zajmował łudzkic umysły, będąc nierozerwalnie
złączonym z bytowaniem człowieka. Od starożytności znajduje on odzwierciedle-
nic w fiłozofii, rełigii i wszełkiej iudzkiej działałności twórczej^. Żadna epoka
nie potrafiła od niego uciec, nawet renesans, apoteozujący człowieka, jego życie
i umysł. W Bibłii co krok pojawia się przypomnienie o skończoności łudzkiego
ziemskiego życia i podkreślenie wagi spraw ostatecznych. Choć w oficjalnych
pismach Kościoła śmierć nigdy nie była personifikowana, to w sztukach plastycz-
nych istnieją od wieków jej symbołiczne przedstawienia w postaci czaszki, szkie-
łetu łub koła. Przyczynili się do tego również ludowi kaznodzieje, którzy musieli
wiernym wyjaśnić różne pojęcia abstrakcyjne w sposób obrazowy. Twórców sztu-
ki inspirowały utwory literackie.
W średniowieczu w dwóch okresach szczególnie wzrosło zainteresowanie
sztuki tematyką przemijania: był to przełom XI i XII wieku oraz wiek XV,
schyłek średniowiecza. Okresy niepokojów politycznych, wojny, wstrząsy społecz-
no-gospodarcze, a także klęski żywiołowe wywoływały nasilenie myśli o śmierci
i znikomości świata doczesnego. W renesansie idee te wystąpiły w złagodzonych
formach plastycznych, natomiast epoka kontrreformacji przyniosła powrót do
motywów średniowiecznych. W krajach protestanckich rozpowszechniły się mar-
twe natury połączone z symbolami przemijania lub zmartwychwstania**".
Szczególnie zabytki sztuki sepulkralnej dawały artystom możliwości wyczerpa-
nia niemalże gamy symboli związanych ze znikomością, przemijaniem i śmiercią.
Wśród zabytków z gdańskiego kościoła Najświętszej Maryi Panny elementy te
znalazły swoje miejsce głównie na epitafijnych obramieniach, przybierając bardzo
różne - zależnie od czasu powstania — formy. Elementy te nie występują pra-
wie w najwcześniejszych malowanych epitafiach z drugiej połowy XVI wieku,
gdzie sceny i wersety z Pisma św. dostatecznie jasno określają ideę, która przy-
świeca fundacji tego rodzaju zabytków. Nagromadzone są one natomiast w
59 Zob. J. Białostocki. Raa/tay. Z akte/dw o&razowaa/a /A7 "/uarao.fc;" / '^rze//a)'a/a'a" w poezj;
.sztuce. W: 7eorta twdrczoJd. Poznań 1961 s. 105-136; T. K u ) i k. PoAoźe Aecwe 6emaru!yâs%àrgo obrazu
"7*a?aec Antcrct" tv AzaLwte. "Roczniki Humanistyczne" 28:1980 z. 4 s. 43-58.
**" Zob. H. R u d o t p h. Ratafa.s.' DtcBe^et<tHagłańte/a/ter/tcńer taA/ttattaatMkc/łcr TRMaAa/te ;u A'r
AeA'r/aaA'.sc/;cn Ma/czet' t/cs 77. Va/iz/atta/em. W: FcsMc/trt/t HJ/Ztc/at /'AA-r. Leipzig 1938 s. 405-433.