DOI Artikel:
Noworyta-Kuklińska, Bożena: Protestantyzm i jego odbicie w sztuce sakralnej: na przykładzie epitafiów z kościoła Najświętszej Maryi Panny w Gdańsku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27405#0072
68
BOŻENA NOWORYTA-KUKLtŃSKA
rzeźbionych pomnikach XVll-wiecznych. Te ostatnie to zwykie wysokie (od 3
do 6 metrów) epitafia, wykonane przez czołowych gdańskich artystów, w drogich
i trwałych materiałach, jak marmur czy ałabaster. Jedne z nich odznaczają się
wiełkim bogactwem form rzeźbiarskich, inne, bardziej pod tym wzgłędem
oszczędne, zachwycają doskonałością proporcji.
Siedemnastowieczne zabytki z kościoła Mariackiego składają się zwykłe z
dwóch głównych części: portretów zmarłych i długich inskrypcji przedstawiają-
cych ich życie i dokonania. Właściwie już samo zestawienie tych ogromnych
pomników z czaszką, szkiełctcm łub kłepsydrą stanowi dostateczny wyraz idei
Fdn/Mj, szczegółnie, jeśłi triumfująca śmierć występuje jako ełement dominujący
zwieńczenie całego zabytku, mającego być pamiątką życia i działałności zasłużo-
nego obywateła.
Śmierć przyjmuje postać nagiego kościotrupa z kosą i kłepsydrą łub uskrzy-
dłonej trupiej czaszki (ił. 11). Wyobrażana jest też w postaci kościotrupa odzia-
nego w długą szatę (ił. 4). Czasem szkiełet swoimi długimi ramionami obejmuje
wszystko, co na pomniku symbołizuje życie (ił. 12). Innym razem szkiełet z
łukiem i kołczanem połączony jest girłandą z dwoma kościotrupami, które odpo-
wiadają łudzkim geniuszom kobiety i mężczyzny, ukazując jeszcze raz nie-
uchronny koniec łudzkiej egzystencji (ił. 13). Śmierć wyraźnie tu triumfuje -
została postawiona nad człowiekiem oraz wszystkimi jego dokonaniami.
Obok szkiełetu występują jeszcze inne symbołe śmierci, jak: czaszki z piszcze-
łami i kiepsydry, które nieubłaganie mierzą ograniczony czas łudzkiej ziemskiej
egzystencji. Podkrcśłeniu idei służyło w renesansie i manieryzmie zesta-
wienie symbołi śmierci z bogactwem świata rzeczy. Zestawienie takie występuje
na dwóch portretach z mariackich epitafiów (ił. 14, 15), gdzie ukazani w boga-
tych strojach patrycjuszc trzymają w dłoniach czaszki. W innym miejscu umiesz-
czone pod portretami zmarłych uskrzydłone czaszki i kłepsydry oraz dwie trupie
główki ozdobione kryzami, symbołizują zmarłych małżonków. Czasem w zdob-
nych akantowych uchach znajdują się piszczełe związane łambrekinem, tworzące
jeden z ełementów dekoracyjnych.
Włoska sztuka renesansowa przyniosła z sobą inne jeszcze symbołiczne przed-
stawienie idei marności i przemijania — zestawienie czaszki, piszczełi, kłepsydry
oraz wieńca łaurowego z małym, nagim dzieckiem, niekiedy puszczającym mydła-
ne bańki. Pierwszym przykładem tego motywu jest rewers medału Wenecjanina
Giovanniego Bołdu z 1458 roku, gdzie obok modzieńca siedzącego z ukrytą w
dłoniach twarzą, pojawia się skrzydłate putto wsparte łokciem na czaszce, w ręce
trzymające płomień, oznaczające tu geniusz śmierci. Motyw ten przyjął się w
ikonografii i nabrał nowych treści, symobołizujących me/nenfo /non". Swoje
R. W i t t k o w e r. Dea;/t owd RaswecncH /n a /'Lnvre Ay Afa/ïe/: 4e Lb.s'. "Miscettanea Leo van
Puyvetde" Bruxeües 1949 s. 117-123.
BOŻENA NOWORYTA-KUKLtŃSKA
rzeźbionych pomnikach XVll-wiecznych. Te ostatnie to zwykie wysokie (od 3
do 6 metrów) epitafia, wykonane przez czołowych gdańskich artystów, w drogich
i trwałych materiałach, jak marmur czy ałabaster. Jedne z nich odznaczają się
wiełkim bogactwem form rzeźbiarskich, inne, bardziej pod tym wzgłędem
oszczędne, zachwycają doskonałością proporcji.
Siedemnastowieczne zabytki z kościoła Mariackiego składają się zwykłe z
dwóch głównych części: portretów zmarłych i długich inskrypcji przedstawiają-
cych ich życie i dokonania. Właściwie już samo zestawienie tych ogromnych
pomników z czaszką, szkiełctcm łub kłepsydrą stanowi dostateczny wyraz idei
Fdn/Mj, szczegółnie, jeśłi triumfująca śmierć występuje jako ełement dominujący
zwieńczenie całego zabytku, mającego być pamiątką życia i działałności zasłużo-
nego obywateła.
Śmierć przyjmuje postać nagiego kościotrupa z kosą i kłepsydrą łub uskrzy-
dłonej trupiej czaszki (ił. 11). Wyobrażana jest też w postaci kościotrupa odzia-
nego w długą szatę (ił. 4). Czasem szkiełet swoimi długimi ramionami obejmuje
wszystko, co na pomniku symbołizuje życie (ił. 12). Innym razem szkiełet z
łukiem i kołczanem połączony jest girłandą z dwoma kościotrupami, które odpo-
wiadają łudzkim geniuszom kobiety i mężczyzny, ukazując jeszcze raz nie-
uchronny koniec łudzkiej egzystencji (ił. 13). Śmierć wyraźnie tu triumfuje -
została postawiona nad człowiekiem oraz wszystkimi jego dokonaniami.
Obok szkiełetu występują jeszcze inne symbołe śmierci, jak: czaszki z piszcze-
łami i kiepsydry, które nieubłaganie mierzą ograniczony czas łudzkiej ziemskiej
egzystencji. Podkrcśłeniu idei służyło w renesansie i manieryzmie zesta-
wienie symbołi śmierci z bogactwem świata rzeczy. Zestawienie takie występuje
na dwóch portretach z mariackich epitafiów (ił. 14, 15), gdzie ukazani w boga-
tych strojach patrycjuszc trzymają w dłoniach czaszki. W innym miejscu umiesz-
czone pod portretami zmarłych uskrzydłone czaszki i kłepsydry oraz dwie trupie
główki ozdobione kryzami, symbołizują zmarłych małżonków. Czasem w zdob-
nych akantowych uchach znajdują się piszczełe związane łambrekinem, tworzące
jeden z ełementów dekoracyjnych.
Włoska sztuka renesansowa przyniosła z sobą inne jeszcze symbołiczne przed-
stawienie idei marności i przemijania — zestawienie czaszki, piszczełi, kłepsydry
oraz wieńca łaurowego z małym, nagim dzieckiem, niekiedy puszczającym mydła-
ne bańki. Pierwszym przykładem tego motywu jest rewers medału Wenecjanina
Giovanniego Bołdu z 1458 roku, gdzie obok modzieńca siedzącego z ukrytą w
dłoniach twarzą, pojawia się skrzydłate putto wsparte łokciem na czaszce, w ręce
trzymające płomień, oznaczające tu geniusz śmierci. Motyw ten przyjął się w
ikonografii i nabrał nowych treści, symobołizujących me/nenfo /non". Swoje
R. W i t t k o w e r. Dea;/t owd RaswecncH /n a /'Lnvre Ay Afa/ïe/: 4e Lb.s'. "Miscettanea Leo van
Puyvetde" Bruxeües 1949 s. 117-123.