DOI Artikel:
Noworyta-Kuklińska, Bożena: "Soli gloria Deo": stałość w zmienności na przykładzie modyfikacji ołtarza głównego Kościoła Mariackiego w Gdańsku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27412#0047
„SOLI GLORIA DEO”
45
Dnia 19 czerwca 1516 roku zdemontowano cały istniejący wcześniej oł-
tarz35, a 26 stycznia 1517 roku, w poniedziałek po uroczystości Nawrócenia
Świętego Pawła (25 stycznia), odprawiono pierwszą mszę św. o Wniebowzię-
ciu Najświętszej Panny Maryi przy nowo wzniesionym ołtarzu głównym36.
W tym samym roku do ołtarza dodano dwa stałe, malowane skrzydła i ufun-
dowane przez witrykusów dwa mosiężne grawerowane świeczniki37.
Prezbiterium wypełniła ogromna nastawa ołtarzowa, która musiała mie-
rzyć co najmniej 15 metrów wysokości i 7 metrów szerokości. Składała się
z trzech zasadniczych części: predelli, głównej szafy z trzema parami skrzy-
deł i architektonicznego zwieńczenia. Predella obejmowała trzy malowane
sceny: Gloryfikację Najświętszej Panny Maryi, Ścięcie Świętego Jana Chrzci-
ciela i Męczeństwo Świętego Jana Ewangelisty38. Otwarty ołtarz w części
środkowej ukazywał lśniącą rzeźbiarską kompozycję Tryumfu Maryi zasiada-
jącej na tronie pomiędzy Bogiem Ojcem i Chrystusem, z unoszącą się nad Jej
głową gołębicą symbolizującą Ducha Świętego. Powyżej dwaj aniołowie trzy-
mali koronę, a ponad tą grupą ukazany został Baranek Apokaliptyczny. Ar-
chitektoniczną, przywodzącą na myśl świątynię, konstrukcję wnętrza szafy
wypełniały liczne figury muzykujących aniołów. Ramę przedstawienia two-
rzyła gęsta, ukształtowana w formie trójliścia wić roślinna, wśród któfej
miejsce zajęły dwadzieścia cztery postaci starców apokaliptycznych, trzyma-
jących w rękach na przemian kadzielnice i instrumenty muzyczne. To przed-
stawienie uzupełniały sto czterdzieści cztery rzeźbione postaci patriarchów,
proroków, królów, apostołów i świętych znajdujące się na awersach skrzy-
deł bocznych. Rzeźby w dolnych kondygnacjach skrzydeł odlane były ze sre-
bra39. Na rewersach płaskorzeźbione kwatery ukazywały sceny z życia Chry-
stusa i Maryi: Prezentacja Maryi w świątyni. Zwiastowanie, Nawiedzenie,
35 H i r s c h, dz. cyt., s. 443; H i n z, dz. cyt., s. 7; G r u b e r, K e y s e r, dz. cyt.,
s. 50.
36 B o t t i c h e r, dz. cyt., s. 72; C u r i c k e, dz. cyt., s. 312.
37 B ô t t i c h e r, dz. cyt., s. 71.
38 Hirsch (dz. cyt., s. 446) identyfikował tę scenę jako Męczeństwo św. Cecylii.
39 Hirsch, dz. cyt., s. 449-450. W 1577 roku, gdy miasto oblegane było przez wojska
Stefana Batorego, większość gdańskich sreber przetopiono na potrzeby wojenne. Wtedy też
srebrne rzeźby ołtarzowe zastąpiono drewnianymi. M. B o g u c k a. Zatarg z Batorym. Sto-
sunek Gdańska do planów bałtyckich Zygmunta III, w: Historia Gdańska, t. II, s. 579-585;
K. Szczepkowska-Naliwajek, Złotnictwo gotyckie Pomorza Gdańskiego,
Ziemi Chełmińskiej i Warmii, Wrocław-Warszawa-Kraków- Gdańsk-Łódź 1987, s. 16, 139;
t a ż, Zasoby złotnictwa u schyłku średniowiecza na Pomorzu Gdańskim, w Ziemi Chełmińskiej
i na Warmii, „Rocznik Gdański” 40(1980), z. 1, s. 70-71, 88.
45
Dnia 19 czerwca 1516 roku zdemontowano cały istniejący wcześniej oł-
tarz35, a 26 stycznia 1517 roku, w poniedziałek po uroczystości Nawrócenia
Świętego Pawła (25 stycznia), odprawiono pierwszą mszę św. o Wniebowzię-
ciu Najświętszej Panny Maryi przy nowo wzniesionym ołtarzu głównym36.
W tym samym roku do ołtarza dodano dwa stałe, malowane skrzydła i ufun-
dowane przez witrykusów dwa mosiężne grawerowane świeczniki37.
Prezbiterium wypełniła ogromna nastawa ołtarzowa, która musiała mie-
rzyć co najmniej 15 metrów wysokości i 7 metrów szerokości. Składała się
z trzech zasadniczych części: predelli, głównej szafy z trzema parami skrzy-
deł i architektonicznego zwieńczenia. Predella obejmowała trzy malowane
sceny: Gloryfikację Najświętszej Panny Maryi, Ścięcie Świętego Jana Chrzci-
ciela i Męczeństwo Świętego Jana Ewangelisty38. Otwarty ołtarz w części
środkowej ukazywał lśniącą rzeźbiarską kompozycję Tryumfu Maryi zasiada-
jącej na tronie pomiędzy Bogiem Ojcem i Chrystusem, z unoszącą się nad Jej
głową gołębicą symbolizującą Ducha Świętego. Powyżej dwaj aniołowie trzy-
mali koronę, a ponad tą grupą ukazany został Baranek Apokaliptyczny. Ar-
chitektoniczną, przywodzącą na myśl świątynię, konstrukcję wnętrza szafy
wypełniały liczne figury muzykujących aniołów. Ramę przedstawienia two-
rzyła gęsta, ukształtowana w formie trójliścia wić roślinna, wśród któfej
miejsce zajęły dwadzieścia cztery postaci starców apokaliptycznych, trzyma-
jących w rękach na przemian kadzielnice i instrumenty muzyczne. To przed-
stawienie uzupełniały sto czterdzieści cztery rzeźbione postaci patriarchów,
proroków, królów, apostołów i świętych znajdujące się na awersach skrzy-
deł bocznych. Rzeźby w dolnych kondygnacjach skrzydeł odlane były ze sre-
bra39. Na rewersach płaskorzeźbione kwatery ukazywały sceny z życia Chry-
stusa i Maryi: Prezentacja Maryi w świątyni. Zwiastowanie, Nawiedzenie,
35 H i r s c h, dz. cyt., s. 443; H i n z, dz. cyt., s. 7; G r u b e r, K e y s e r, dz. cyt.,
s. 50.
36 B o t t i c h e r, dz. cyt., s. 72; C u r i c k e, dz. cyt., s. 312.
37 B ô t t i c h e r, dz. cyt., s. 71.
38 Hirsch (dz. cyt., s. 446) identyfikował tę scenę jako Męczeństwo św. Cecylii.
39 Hirsch, dz. cyt., s. 449-450. W 1577 roku, gdy miasto oblegane było przez wojska
Stefana Batorego, większość gdańskich sreber przetopiono na potrzeby wojenne. Wtedy też
srebrne rzeźby ołtarzowe zastąpiono drewnianymi. M. B o g u c k a. Zatarg z Batorym. Sto-
sunek Gdańska do planów bałtyckich Zygmunta III, w: Historia Gdańska, t. II, s. 579-585;
K. Szczepkowska-Naliwajek, Złotnictwo gotyckie Pomorza Gdańskiego,
Ziemi Chełmińskiej i Warmii, Wrocław-Warszawa-Kraków- Gdańsk-Łódź 1987, s. 16, 139;
t a ż, Zasoby złotnictwa u schyłku średniowiecza na Pomorzu Gdańskim, w Ziemi Chełmińskiej
i na Warmii, „Rocznik Gdański” 40(1980), z. 1, s. 70-71, 88.