DOI Artikel:
Noworyta-Kuklińska, Bożena: "Soli gloria Deo": stałość w zmienności na przykładzie modyfikacji ołtarza głównego Kościoła Mariackiego w Gdańsku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.27412#0058
56
BOŻENA NOWORYTA-KUKLINSKA
ku, kiedy właściwie zakończył się konflikt luterańsko-kalwiński, witrykusi
po raz pierwszy na Święta Bożego Narodzenia nie otworzyli ołtarza79. Od
tej pory otwierany był tylko na specjalne życzenie osób zwiedzających ko-
ściół80. W niedziele ołtarz przykrywany był obrusami i dywanami, a także
oświetlany czterema lampami, w dni powszednie, jeśli przemawiał kaznodzie-
ja, na ołtarzu paliły się dwa światła81.
W takiej formie ołtarz główny przetrwał prawie dwa wieki. Dnia 22 kwiet-
nia 1804 roku zmarł gdański kupiec Jacob Domkę. W testamencie przezna-
czył sumę 12 tysięcy gdańskich guldenów na wykonanie kilku prac w koście-
le Mariackim; między innymi na renowację ołtarza głównego82. Do usuwa-
nia zanieczyszczeń przystąpiono w 1805 roku. Wtedy okazało się, że archi-
tektoniczne, drewniane zwieńczenie ołtarza jest w tak znacznym stopniu zni-
szczone przez szkodniki, że dalsze jego użytkowanie uznano za niewskazane
i niebezpieczne. Wobec tego pojawiła się konieczność zamówienia nowego
zwieńczenia ołtarza. Pracy tej podjął się ówczesny miejski architekt i radca
budowlany Karl Samuel Held. Wykonał on dwa projekty, jednak kosztorys
każdego z nich przewyższał znacznie sumę ofiarowaną przez spadkodawcę na
ten cel88. W związku z tym zrezygnowano z jego usług, a zamówienie zło-
żono u rzeźbiarza Gutke i stolarza Arenda, zobowiązując ich do wykonania
zwieńczenia ołtarza w ramach przeznaczonej na nie kwoty. Praca została wy-
konana, przy czym dla zharmonizowania całości wprowadzono pewne zmia-
ny. Dawną trzyczęściową predellę zastąpił obraz Ostatniej Wieczerzy, na-
malowany przez malarza portrecistę Friedricha Eduarda Meyerheima84. Zam-
kniętą szafę ołtarzową pozbawiono skrzydeł bocznych, a złote, płaskorzeź-
bione kwatery pomalowano szarą farbą. Ażurowe, późnogotyckie zwieńczenie
zastąpiła ciężka, drewniana nadbudowa o cechach klasycyzujących. Nad sza-
fą ołtarzową ustawiona została figura Matki Bożej z Dzieciątkiem, nad którą
Des Historischen Kirchen - Registers des Grossem Pfarrkirchen Continuation biss A. 1640
inclusive, B Gd PAN, ms. 947, s. 8.
79 B Gd PAN ms. 486, Stentzel Bornbachs Dantziger Chroniken erster Theil ... Anno
Domini 1587. k. 263 v.
so B Gd PAN ms. 487, Die Uralten Stijftungen Fundationes und Kirchen - Einkiinffte der
Pfarrkirchen z.u St. Marlen in der Rechten Stach Dantzig gelegen welche in der Vorsteher
selbiger Kirchen bewahrung Vorhanden und bona fide. Auss einem pergamentenem Buch N 4.
abgeschrieben, k. 497 v.
81 F r i s c h, dz. cyt., s. 17.
82 H i n z, dz. cyt., s. 8.
83 Tamże.
84 D r o s t, dz. cyt., s. 89.
BOŻENA NOWORYTA-KUKLINSKA
ku, kiedy właściwie zakończył się konflikt luterańsko-kalwiński, witrykusi
po raz pierwszy na Święta Bożego Narodzenia nie otworzyli ołtarza79. Od
tej pory otwierany był tylko na specjalne życzenie osób zwiedzających ko-
ściół80. W niedziele ołtarz przykrywany był obrusami i dywanami, a także
oświetlany czterema lampami, w dni powszednie, jeśli przemawiał kaznodzie-
ja, na ołtarzu paliły się dwa światła81.
W takiej formie ołtarz główny przetrwał prawie dwa wieki. Dnia 22 kwiet-
nia 1804 roku zmarł gdański kupiec Jacob Domkę. W testamencie przezna-
czył sumę 12 tysięcy gdańskich guldenów na wykonanie kilku prac w koście-
le Mariackim; między innymi na renowację ołtarza głównego82. Do usuwa-
nia zanieczyszczeń przystąpiono w 1805 roku. Wtedy okazało się, że archi-
tektoniczne, drewniane zwieńczenie ołtarza jest w tak znacznym stopniu zni-
szczone przez szkodniki, że dalsze jego użytkowanie uznano za niewskazane
i niebezpieczne. Wobec tego pojawiła się konieczność zamówienia nowego
zwieńczenia ołtarza. Pracy tej podjął się ówczesny miejski architekt i radca
budowlany Karl Samuel Held. Wykonał on dwa projekty, jednak kosztorys
każdego z nich przewyższał znacznie sumę ofiarowaną przez spadkodawcę na
ten cel88. W związku z tym zrezygnowano z jego usług, a zamówienie zło-
żono u rzeźbiarza Gutke i stolarza Arenda, zobowiązując ich do wykonania
zwieńczenia ołtarza w ramach przeznaczonej na nie kwoty. Praca została wy-
konana, przy czym dla zharmonizowania całości wprowadzono pewne zmia-
ny. Dawną trzyczęściową predellę zastąpił obraz Ostatniej Wieczerzy, na-
malowany przez malarza portrecistę Friedricha Eduarda Meyerheima84. Zam-
kniętą szafę ołtarzową pozbawiono skrzydeł bocznych, a złote, płaskorzeź-
bione kwatery pomalowano szarą farbą. Ażurowe, późnogotyckie zwieńczenie
zastąpiła ciężka, drewniana nadbudowa o cechach klasycyzujących. Nad sza-
fą ołtarzową ustawiona została figura Matki Bożej z Dzieciątkiem, nad którą
Des Historischen Kirchen - Registers des Grossem Pfarrkirchen Continuation biss A. 1640
inclusive, B Gd PAN, ms. 947, s. 8.
79 B Gd PAN ms. 486, Stentzel Bornbachs Dantziger Chroniken erster Theil ... Anno
Domini 1587. k. 263 v.
so B Gd PAN ms. 487, Die Uralten Stijftungen Fundationes und Kirchen - Einkiinffte der
Pfarrkirchen z.u St. Marlen in der Rechten Stach Dantzig gelegen welche in der Vorsteher
selbiger Kirchen bewahrung Vorhanden und bona fide. Auss einem pergamentenem Buch N 4.
abgeschrieben, k. 497 v.
81 F r i s c h, dz. cyt., s. 17.
82 H i n z, dz. cyt., s. 8.
83 Tamże.
84 D r o s t, dz. cyt., s. 89.