DOI Artikel:
Noworyta-Kuklińska, Bożena: "Soli gloria Deo": stałość w zmienności na przykładzie modyfikacji ołtarza głównego Kościoła Mariackiego w Gdańsku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27412#0064
62
BOŻENA NOWORYTA-KUKLINSKA
Ducha Świętego, 5 czerwca 1870 roku. Znowu wzbudzał podziw, udatnie
akcentując liturgiczne centrum świątyni97.
Ołtarz prezentował bardzo wyraźną deklarację wyznaniową. Nowa predella
ze sceną pasyjną Złożenia do grobu oraz kłosami i winnymi gronami podkreś-
lała wagę Eucharystii. Zwieńczenie w dolnej partii zawierało wizerunki czte-
rech ewangelistów i ich symbole. Te postaci były tutaj przede wszystkim
świadkami Chrystusa, reprezentantami Nowego Testamentu, symbolem Boże-
go Objawienia. Umieszczone wyżej rzeźby Lutra i Melanchtona stały się zna-
kami samookreślenia konfesyjnego. Przedstawienia te obecne były na wszyst-
kich terenach objętych kulturą pozostającą w związku z nauką Lutra98.
W wielu kościołach Gdańska i Żuław znajdowały się liczne portrety obu
tych reformatorów. Nad nimi umieszczono w mariackim ołtarzu figury świę-
tych Piotra i Pawła, postaci niezwykle ważnych w teologii protestanckiej.
Święty Piotr, głębokiej wiary świadek Chrystusa i Jego następca stanowił
wzór i symbol kapłana. Święty Paweł przez swoje listy będące podstawą
nauki Lutra o usprawiedliwieniu miał szczególne znaczenie dla luterańskich
wiernych. Z nim porównywano Lutra99. Umieszczenie na szczycie zwieńcze-
nia ołtarza figury Chrystusa, a ponad nią jeszcze anioła z palmą, symbolem
łaski, pokoju i sprawiedliwości100 nadawały całości ołtarza wymiar chrysto-
centryczny, sytuując przedstawienie w kręgu sztuki luterańskiej.
Rok 1870 stanowił zamknięcie okresu modyfikacji artystycznych, wynika-
jących z przemian zachodzących w sferze doktrynalnej. Następny etap historii
ołtarza wiąże się z rozwojem nowoczesnej myśli konserwatorskiej okresu
międzywojennego101, dla której ważny był powrót do pierwotnego, pozba-
wionego późniejszych naleciałości kształtu dzieła. Dlatego też w roku 1936
usunięto wszystko, co zakłócało jego jednoznacznie późnogotycki charakter.
Rozebrano neogotyckie zwieńczenie i boczne obramienie, zamontowano odre-
97 Z okazji tej uroczystości August Hinz wydał cytowaną już wielokrotnie książkę.
98 L i e s k e, dz. cyt., s. 119-123.
99 M. S c h a r f e, Evangelische Andachtsbilder, Stuttgart 1968, s. 185-191; C. H a r-
bison, Introductoin to the Exhibition, w:H. Backlin-Landmann, B.T. Ross,
Symbols in Transformation. Ikonographic Thèmes at the Time of the Reformation. An Exhibi-
tion of Prints in Memory of Erwin Panofsky. The Art. Muséum Princeton University. March
15-April 13. 1969. Princeton 1969, s. 21, 22.
100 S. M i c h a 1 c z u k, Ukrzyżowanie na palmie jako nowy nieznany typ krucyfiksu
barokowego, „ Biuletyn Historii Sztuki” 25(1963), nr 1, s. 28; P. B a n a ś. Kościoły poewan-
gelickie w Rudnej i Pogorzeliskach. Próba interpretacji, w: Treści dzieła sztuki, red. M. Wit-
wińska. Warszawa 1969, s. 238-244.
101 B o g d a n o w i c z, dz. cyt., s. 108; B e t 1 e j e w s k a, dz. cyt., s. 210.
BOŻENA NOWORYTA-KUKLINSKA
Ducha Świętego, 5 czerwca 1870 roku. Znowu wzbudzał podziw, udatnie
akcentując liturgiczne centrum świątyni97.
Ołtarz prezentował bardzo wyraźną deklarację wyznaniową. Nowa predella
ze sceną pasyjną Złożenia do grobu oraz kłosami i winnymi gronami podkreś-
lała wagę Eucharystii. Zwieńczenie w dolnej partii zawierało wizerunki czte-
rech ewangelistów i ich symbole. Te postaci były tutaj przede wszystkim
świadkami Chrystusa, reprezentantami Nowego Testamentu, symbolem Boże-
go Objawienia. Umieszczone wyżej rzeźby Lutra i Melanchtona stały się zna-
kami samookreślenia konfesyjnego. Przedstawienia te obecne były na wszyst-
kich terenach objętych kulturą pozostającą w związku z nauką Lutra98.
W wielu kościołach Gdańska i Żuław znajdowały się liczne portrety obu
tych reformatorów. Nad nimi umieszczono w mariackim ołtarzu figury świę-
tych Piotra i Pawła, postaci niezwykle ważnych w teologii protestanckiej.
Święty Piotr, głębokiej wiary świadek Chrystusa i Jego następca stanowił
wzór i symbol kapłana. Święty Paweł przez swoje listy będące podstawą
nauki Lutra o usprawiedliwieniu miał szczególne znaczenie dla luterańskich
wiernych. Z nim porównywano Lutra99. Umieszczenie na szczycie zwieńcze-
nia ołtarza figury Chrystusa, a ponad nią jeszcze anioła z palmą, symbolem
łaski, pokoju i sprawiedliwości100 nadawały całości ołtarza wymiar chrysto-
centryczny, sytuując przedstawienie w kręgu sztuki luterańskiej.
Rok 1870 stanowił zamknięcie okresu modyfikacji artystycznych, wynika-
jących z przemian zachodzących w sferze doktrynalnej. Następny etap historii
ołtarza wiąże się z rozwojem nowoczesnej myśli konserwatorskiej okresu
międzywojennego101, dla której ważny był powrót do pierwotnego, pozba-
wionego późniejszych naleciałości kształtu dzieła. Dlatego też w roku 1936
usunięto wszystko, co zakłócało jego jednoznacznie późnogotycki charakter.
Rozebrano neogotyckie zwieńczenie i boczne obramienie, zamontowano odre-
97 Z okazji tej uroczystości August Hinz wydał cytowaną już wielokrotnie książkę.
98 L i e s k e, dz. cyt., s. 119-123.
99 M. S c h a r f e, Evangelische Andachtsbilder, Stuttgart 1968, s. 185-191; C. H a r-
bison, Introductoin to the Exhibition, w:H. Backlin-Landmann, B.T. Ross,
Symbols in Transformation. Ikonographic Thèmes at the Time of the Reformation. An Exhibi-
tion of Prints in Memory of Erwin Panofsky. The Art. Muséum Princeton University. March
15-April 13. 1969. Princeton 1969, s. 21, 22.
100 S. M i c h a 1 c z u k, Ukrzyżowanie na palmie jako nowy nieznany typ krucyfiksu
barokowego, „ Biuletyn Historii Sztuki” 25(1963), nr 1, s. 28; P. B a n a ś. Kościoły poewan-
gelickie w Rudnej i Pogorzeliskach. Próba interpretacji, w: Treści dzieła sztuki, red. M. Wit-
wińska. Warszawa 1969, s. 238-244.
101 B o g d a n o w i c z, dz. cyt., s. 108; B e t 1 e j e w s k a, dz. cyt., s. 210.