DOI Artikel:
Kurpik, Wojciech: Konserwator wobec dzieła o wybitnej randze kultowej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27412#0237
KONSERWATOR WOBEC DZIEŁA O WYBITNEJ RANDZE KULTOWEJ
235
najstarszego malowidła, zachowane pod późniejszymi przemalowaniami, czy-
telne są tylko na rentgenogramach. Widać też na nich ślady średniowiecz-
nych napraw obrazu; dwie z tych napraw zostały odnotowane w dawnych
dokumentach.
Pochodząca z XIV w. pierwsza informacja na ten temat, zapisana jest
w Translatif) tabulae - manuskrypcie, który przechowuje jasnogórskie archi-
wum. Mówi ona o dokonanej z inspiracji Władysława Opolczyka naprawie
uszkodzenia spowodowanego przez strzałę tatarską23. Oryginalny zapis
przedstawia się następująco: „Et vulnus illiusillatum cum laminis aurea orna-
tura gemmisque preciosis ibidem in aurum insitis precepit decorando imprimi
et annecti”. W tłumaczeniu Henryka Kowalewicza zapis ten brzmi: „A zada-
ną obrazowi ranę kazał złączyć i przycisnąć płytkami zdobiącego złota, tu-
dzież drogimi kamieniami, dla upiększenia tamże osadzonymi w złoto”24.
Jest to najstarszy przekaz o zabiegu konserwatorskim odnotowany w polskim
dokumencie. Zabieg, jak można się domyślać, polegał na uzupełnieniu wy-
kruszonej zaprawy i pokryciu jej płatkami złota. Według uściślających ten
tekst późniejszych przekazów oraz badań malowidła uszkodzenie znajduje się
w miejscu pozłoconego galonu, zdobiącego przy szyi szatę Madonny. Dlatego
też użyte w tekście słowa: „laminis aurea” należy tłumaczyć jako „płatki
złota” (materiał pozłotniczy), a nie „płytki złota”. Jak wynika z rękopisu, ta
XIV-wieczna konserwacja wykonana została jeszcze przed rokiem 1382, to
jest przed przywiezieniem obrazu na Jasną Górę, gdzie dotarł już po napra-
wie, ozdobieniu drogimi kamieniami miejsca „zranionego” i z legendą o ta-
tarskiej strzale jako przyczynie zniszczeń.
Następnym chronologicznie przekazem dotyczącym kolejnego uszkodze-
nia obrazu jest zapis Długosza w jego Historii Polski, informujący o napa-
dzie na klasztor Paulinów w 1430 r. i zrabowaniu kosztowności zdobiących
wizerunek Matki Bożej23. W swej relacji Długosz mówi o uszkodzeniu po-
wierzchni obrazu ostrzem klingi, nie określając dokładnie rodzaju broni.
Wskazuje natomiast jednoznacznie, że chodzi o przecięcie (porycie) „na
krzyż” lica wizerunku. Interpretacja tego tekstu jako dowodu na przebicie
mieczem jest wyłącznie tworem wyobraźni osób dokonujących tłumaczenia.
Długoszowa Historia Polski powstawała w latach 1455-1480. Z tego też
23 Najstarsze historie o częstochowskim obrazie Panny Maryi, XV i XVI wiek, oprać.
H. Kowalewicz, Warszawa: PAX 1983, s. 71.
24 Tamże, s. 78.
25 J. D ł u g o s z, Historiae Polonicae libri XII, wyd. A. Przeździecki, Kraków 1877,
s. 399 n.
235
najstarszego malowidła, zachowane pod późniejszymi przemalowaniami, czy-
telne są tylko na rentgenogramach. Widać też na nich ślady średniowiecz-
nych napraw obrazu; dwie z tych napraw zostały odnotowane w dawnych
dokumentach.
Pochodząca z XIV w. pierwsza informacja na ten temat, zapisana jest
w Translatif) tabulae - manuskrypcie, który przechowuje jasnogórskie archi-
wum. Mówi ona o dokonanej z inspiracji Władysława Opolczyka naprawie
uszkodzenia spowodowanego przez strzałę tatarską23. Oryginalny zapis
przedstawia się następująco: „Et vulnus illiusillatum cum laminis aurea orna-
tura gemmisque preciosis ibidem in aurum insitis precepit decorando imprimi
et annecti”. W tłumaczeniu Henryka Kowalewicza zapis ten brzmi: „A zada-
ną obrazowi ranę kazał złączyć i przycisnąć płytkami zdobiącego złota, tu-
dzież drogimi kamieniami, dla upiększenia tamże osadzonymi w złoto”24.
Jest to najstarszy przekaz o zabiegu konserwatorskim odnotowany w polskim
dokumencie. Zabieg, jak można się domyślać, polegał na uzupełnieniu wy-
kruszonej zaprawy i pokryciu jej płatkami złota. Według uściślających ten
tekst późniejszych przekazów oraz badań malowidła uszkodzenie znajduje się
w miejscu pozłoconego galonu, zdobiącego przy szyi szatę Madonny. Dlatego
też użyte w tekście słowa: „laminis aurea” należy tłumaczyć jako „płatki
złota” (materiał pozłotniczy), a nie „płytki złota”. Jak wynika z rękopisu, ta
XIV-wieczna konserwacja wykonana została jeszcze przed rokiem 1382, to
jest przed przywiezieniem obrazu na Jasną Górę, gdzie dotarł już po napra-
wie, ozdobieniu drogimi kamieniami miejsca „zranionego” i z legendą o ta-
tarskiej strzale jako przyczynie zniszczeń.
Następnym chronologicznie przekazem dotyczącym kolejnego uszkodze-
nia obrazu jest zapis Długosza w jego Historii Polski, informujący o napa-
dzie na klasztor Paulinów w 1430 r. i zrabowaniu kosztowności zdobiących
wizerunek Matki Bożej23. W swej relacji Długosz mówi o uszkodzeniu po-
wierzchni obrazu ostrzem klingi, nie określając dokładnie rodzaju broni.
Wskazuje natomiast jednoznacznie, że chodzi o przecięcie (porycie) „na
krzyż” lica wizerunku. Interpretacja tego tekstu jako dowodu na przebicie
mieczem jest wyłącznie tworem wyobraźni osób dokonujących tłumaczenia.
Długoszowa Historia Polski powstawała w latach 1455-1480. Z tego też
23 Najstarsze historie o częstochowskim obrazie Panny Maryi, XV i XVI wiek, oprać.
H. Kowalewicz, Warszawa: PAX 1983, s. 71.
24 Tamże, s. 78.
25 J. D ł u g o s z, Historiae Polonicae libri XII, wyd. A. Przeździecki, Kraków 1877,
s. 399 n.