DOI Heft:
Artykuły
DOI Artikel:Żak-Kulesza, Małgorzata: Ogrody Maryi - kompozycje miejsca i roślinne wypełnienia: zarys ikonografii motywu Madonny na tle ogrodu =
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.37081#0125
OGRODY MARYI
123
Przejrzystą ideę ogrodu zamkniętego z motywem podobnego warownego
muru prezentuje tryptyk, nadreńskiego mistrza Stefana Lochnera, powstały
między 1445-1450 (Kolonia, Wallraf-Richartz Museum, il. 15). Na niewiel-
kiej, mierzącej 31,3 x 27.5 cm środkowej tablicy artysta skoncentrował kilka
motywów: Madonny Pokornej, koronowanej przez anioły Madonny z Dzie-
ciątkiem w hortus conclusus. Ogród jest nad wyraz skromną, niewielką, płas-
ką łączką, pokrytą niskimi kwiatami, ziołami i trawą. Siedząca w nim monu-
mentalna postać Maryi swoją skalą wydaje się zbyt wielka w stosunku do
rozmiarów ogródka, który mimo swej skromności jest miejscem szczególnym.
Świadczy o tym rodzaj ogrodzenia - mur z otworami strzelniczymi, zwień-
czony blankami i umieszczonymi w dwóch narożnikach wieżami, które koro-
nują szpiczaste hełmy67. Jest to typowy układ ówczesnych murów miejskich.
Elementy architektury miejskiej lub zamkowej, występujące w tym maryjnym
kontekście, sugerują odczytanie tego obszaru jako Niebiańskiej Jerozolimy lub
boskiego strzeżonego hortus conclusus. Poza murem jest tylko złote tło,
wzmagające wrażenie izolacji i zamknięcia, a przede wszystkim wskazujące,
że ten ogród to sfera niebiańska. Ponad ogrodem szybują koronujący Maryję
aniołowie. Przestrzeń hortusu zarezerwowana jest wyłącznie dla Madonny
i Dzieciątka. Ich obecność decyduje o niezwykłym charakterze i znaczeniu
tego obszaru.
Francuska miniatura Dulce Danie de misericorde (Heures d 1’usage de
Paris, ms 35, fol. 169, Paris, Petit Palais68) z początku XV w. przedstawia
Maryję w typie l act ans, którą osłania baldachim, a za Jej plecami rozpięto
wzorzystą brokatową tkaniną. Scenerią dla tej uroczystej tronowej konstrukcji
jest żywopłot z białych i czerwonych róż, oplatający prosty, kratownicowy
płot, zbudowany z delikatnych prętów. Maryję flankują ubrani w alby dwaj
aniołowie, przygrywający na harfie i portatywie. Scenę wpisaną w arkadę
otacza bogata dekoracja floralna, w którą wtopione zostały wizerunki anio-
łów, muzykujących na lutni i fideli. Zestaw kwiatów w bordiurze, wśród
których można rozpoznać fiołki, mniszek lekarski, chabry, goździki, piwonie,
barwinek, orliki oraz stokrotki, wplecione w inicjał litery D, tworzy obraz
ogrodu i ewokuje jego przestrzeń. Repertuar kwiatów jest typowy dla wszyst-
67 Elementy ogrodzenia, sugerujące przestrzeń zamkniętą w postaci warownego muru lub
architektoniczno-tronowej architektury wkomponowanej we fragment umocnienia, prezentują
dzieła m.in. Mistrza Ołtarza Berswordta (Bielefeld. Neustadter Marienkirche, 1400) oraz grafika
Mistrza E.S. z 1466 r. W obu przypadkach zaprezentowano tylko narożnik ogrodu, fragment
ławy darniowej i skrawek ziemi.
68 Miniatura reprodukowana w: V e t t e r, Maria im Rosenhag, il. 10.
123
Przejrzystą ideę ogrodu zamkniętego z motywem podobnego warownego
muru prezentuje tryptyk, nadreńskiego mistrza Stefana Lochnera, powstały
między 1445-1450 (Kolonia, Wallraf-Richartz Museum, il. 15). Na niewiel-
kiej, mierzącej 31,3 x 27.5 cm środkowej tablicy artysta skoncentrował kilka
motywów: Madonny Pokornej, koronowanej przez anioły Madonny z Dzie-
ciątkiem w hortus conclusus. Ogród jest nad wyraz skromną, niewielką, płas-
ką łączką, pokrytą niskimi kwiatami, ziołami i trawą. Siedząca w nim monu-
mentalna postać Maryi swoją skalą wydaje się zbyt wielka w stosunku do
rozmiarów ogródka, który mimo swej skromności jest miejscem szczególnym.
Świadczy o tym rodzaj ogrodzenia - mur z otworami strzelniczymi, zwień-
czony blankami i umieszczonymi w dwóch narożnikach wieżami, które koro-
nują szpiczaste hełmy67. Jest to typowy układ ówczesnych murów miejskich.
Elementy architektury miejskiej lub zamkowej, występujące w tym maryjnym
kontekście, sugerują odczytanie tego obszaru jako Niebiańskiej Jerozolimy lub
boskiego strzeżonego hortus conclusus. Poza murem jest tylko złote tło,
wzmagające wrażenie izolacji i zamknięcia, a przede wszystkim wskazujące,
że ten ogród to sfera niebiańska. Ponad ogrodem szybują koronujący Maryję
aniołowie. Przestrzeń hortusu zarezerwowana jest wyłącznie dla Madonny
i Dzieciątka. Ich obecność decyduje o niezwykłym charakterze i znaczeniu
tego obszaru.
Francuska miniatura Dulce Danie de misericorde (Heures d 1’usage de
Paris, ms 35, fol. 169, Paris, Petit Palais68) z początku XV w. przedstawia
Maryję w typie l act ans, którą osłania baldachim, a za Jej plecami rozpięto
wzorzystą brokatową tkaniną. Scenerią dla tej uroczystej tronowej konstrukcji
jest żywopłot z białych i czerwonych róż, oplatający prosty, kratownicowy
płot, zbudowany z delikatnych prętów. Maryję flankują ubrani w alby dwaj
aniołowie, przygrywający na harfie i portatywie. Scenę wpisaną w arkadę
otacza bogata dekoracja floralna, w którą wtopione zostały wizerunki anio-
łów, muzykujących na lutni i fideli. Zestaw kwiatów w bordiurze, wśród
których można rozpoznać fiołki, mniszek lekarski, chabry, goździki, piwonie,
barwinek, orliki oraz stokrotki, wplecione w inicjał litery D, tworzy obraz
ogrodu i ewokuje jego przestrzeń. Repertuar kwiatów jest typowy dla wszyst-
67 Elementy ogrodzenia, sugerujące przestrzeń zamkniętą w postaci warownego muru lub
architektoniczno-tronowej architektury wkomponowanej we fragment umocnienia, prezentują
dzieła m.in. Mistrza Ołtarza Berswordta (Bielefeld. Neustadter Marienkirche, 1400) oraz grafika
Mistrza E.S. z 1466 r. W obu przypadkach zaprezentowano tylko narożnik ogrodu, fragment
ławy darniowej i skrawek ziemi.
68 Miniatura reprodukowana w: V e t t e r, Maria im Rosenhag, il. 10.