Rocznik Historii Sztuki (4.1964)

ELŻBIETA GRABSKA

U PODSTAW TEORII KUBIZMU
APOLLINAIRE I WSPÓŁCZEŚNI KRYTYCY SZTUKI

Nous n'aimons pas assez la joie
de voir les belles choses neuves
, О mon amie hâte-toi

Crains qu'un jour un train ne t'émeuve
Plus

Regarde le vite pour toi

Do ostatnich niemal lat tę cześć twórczości Apollinaire'a, jaką była jego krytyka artystyczna,
traktowano marginesowo zarówno w środowisku historyków literatury, jak i historyków sztuki1. W jego
zainteresowaniach sztuką mniej dostrzegano wartości oryginalnych, więcej anegdotycznego wątku do
biografii bądź świadectwa skali wszechstronnego i żywego intelektu. Niewątpliwie, sam przyjacielski
gest, z jakim ofiarowywał poeta malarzom Montmartru i Montparnassu swe felietony i artykuły krytyczne,
oraz fascynująca mapa kontaktów osobistych z niemal całą awangardą artystyczną Paryża, Włoch czy
Niemiec są konkretnym zespołem faktów stanowiącym bezpośredni i przekonywający materiał dowo-
dowy dla roli, jaką odegrał w sztuce tego stulecia. Zastanawia jednak fakt lekceważenia w dotychczaso-
wej literaturze naukowej znaczenia twórczości krytycznej Apollinaire'a, która, przypadając na lata decy-
dujących przemian w sztuce europejskiej, ogarniała całokształt tej problematyki2. Pierwszy podjął nau-
kową analizę estetycznych założeń Apollinaire'a w odniesieniu do zjawiska kubizmu Ch. Gray3, ale
w zasadzie nie wykroczył poza materiał zawarty w Méditations esthétiques (które zresztą mylnie datował
w całości na lata 1912—1913). Publikowane z rzadka, głównie przez Christian Zervosa na łamach ,,Cahiers
d'Art", nieliczne fragmenty innych wypowiedzi poety nie miały większego znaczenia w kształtowaniu
opinii o całokształcie jego działalności krytycznej. Zapowiedzią pełniejszych badań w tym zakresie stała
się dopiero w 1957 r. praca Pierre Francastcla o Delaunayu4, w której omówione zostały m. in. kontakty
Apollinaire'a z tym malarzem i grupą futurystów. Stan badań nad krytyką artystyczną Apollinaire'a
zmieniła radykalnie publikacja antologiczna L. C. Brcuniga, wydana u Gallimarda w 1960 r. —
Chroniques d'art Apollinaire'a — pięciusetstronicowy wybór artykułów, recenzji i esejów z lat 1902—
—1918. Materiał ten, niezwykle kompetentnie zebrany spośród kilkudziesięciu periodyków przez zna-
nego amerykańskiego badacza, stanowi dziś niezbędne źródło do studiów nad sztuką francuską począt-
ków stulecia, a zwłaszcza nad genezą tego specyficznego zjawiska, jakim jest Ecole de Paris.

1 Dla przykładu jedynie spośród nowszych opracowań cytuję opinię G. Habasque'a (Le Cubisme, Genève 1959,
s. 89): „Les Méditations esthétiques [...] qui "n'étaient que la reprise plus ou moins littéraire d'articles déjà parus, mais alors qu'en
fragments séparés elles pouvaient passer pour des essais de caractère poétique, leur réunion sous un titre peut-être trop préten-
tieux fait ressortir la minceur de leur contenu esthétique, pour ne pas dire leur faiblesse".

2 Najbardziej sugestywną analizę wzajemnych oddziaływań poglądów oraz twórczości poety i współczesnych mu
intencji artystycznych znajdujemy w artykule M. Żurowskiego, Apollinaire, w czterdziestolecie śmierci („Przegląd Humani-
styczny", 1958, nr 6), oraz w książce C. Gicdion-Wclcker, Die Nette Realitàt bei Guillaume Apollinaire (Bern—Bumplitz 1945,
s. 14—42).

3 Ch. Gray, Cubist Aesthetic Théories, Baltimore 1953.

4 R. Delaunay, Du Cubisme à l'art abstrait — Documents inédits, publiés par Pierre Francastcl, Paris 1957.