DOI Artikel:
Ryszkiewicz, Andrzej; Wiercińska, Janina: Bibliografia polskiej historii sztuki 1945-1960: część I
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13222#0219
ANDRZEJ RYSZKIEWICZ, JANINA WIERCIŃSKA
BIBLIOGRAFIA POLSKIEJ HISTORII SZTUKI 1945—1960
Część I
Ogromny i stale jeszcze wzmagający się ruch wydawniczy polskiej historii sztuki, równocześnie zaś znaczne zaintere-
sowanie nauki światowej naszą plastyką powodują, że bibliograficzne ujęcie piśmiennictwa staje się nieodzowne. Znaczna
liczba wydawnictw periodycznych, często krótkotrwałych, wydawanych w bardzo licznych ośrodkach, nieraz w małych na-
kładach, a przy tym rozprowadzanych niezbyt regularnie —■ wszystko to utrudnia pracę uczonych i prowadzi do uciążliwych
poszukiwań i przeoczeń, którym zapobiec może tylko wyczerpująca bibliografia.
Jej postulat, oczywisty i wielokrotnie wysuwany, ze znacznym opóźnieniem przychodzi zrealizować. Brak wygodnych
i obszernych wykazów piśmiennictwa ukazującego się bieżąco nakazał próbę ujęcia retrospektywnego, obejmującego całą
literaturę historyczno-artystyczną Polski Ludowej. Powoduje to po pierwsze rozrośnięcie się obecnej bibliografii ponad prze-
widywane rozmiary, po drugie zaś sprowadza nieuniknione przeoczenia.
Założeniem było możliwie kompletne ujęcie polskich prac naukowych z zakresu historii i teorii sztuk plastycznych
oraz tych prac obcych, które czy to osobą autora, czy też tematem najściślej wiążą się z Polską. Zasady te uwarunkowały prze-
de wszystkim konieczność odrzucenia całej publicystyki i ograniczenia prac popularnych. W szczególności trzeba było pomi-
nąć artykuły z czasopism ukazujących się częściej niż raz w miesiącu. Ten mechaniczny zabieg miał oczywiście swe złe stro-
ny, pozostawiając poza bibliografią niejednokrotnie cemie i ważne prace (np. w „Stolicy"), podczas gdy czasem błahe arty-
kuły z miesięczników (np. z „Ziemi") zostały uwzględnione. Bibliografia nie może jednak selekcjonować materiału ze wzglę-
du na jego niewymierną przecież i subiektywną wartość wewnętrzną, a wciągnięcie całej produkcji piśmienniczej daleko prze-
kraczało możliwości wydawnicze. Zresztą bieżąca i działowo uszeregowana „Bibliografia zawartości czasopism" lukę tę
może wypełnić. Z niej przede wszystkim zaczerpnęliśmy informacje o recenzjach z druków zwartych, które to omówienia
zostały odnotowane nawet wówczas, gdy ukazały się w tygodnikach (wyjątkowo również w dziennikach). Chroniczny brak
poważnych recenzji uzasadnia to odstępstwo od reguły.
Następnie, znacznie ograniczony został wybór zapisów ze studiów, które dla historii sztuki są wprawdzie przydatne,
ale bezpośrednio jej nie dotyczą. Dziedziny te (np. historia polityczna, dzieje kultury, geografia, księgoznawstwo i inne) po-
siadają zresztą na ogół swe bibliografie specjalne, do których czytelnika należy skierować.
Również w wyborze ujęte zostało piśmiennictwo zagraniczne, z którego usunięto liczne prace tylko częściowo lub
marginalnie dotyczące polskiej plastyki. Natomiast dążeniem naszym było możliwie wyczerpująco przedstawić rozprawy
zamieszkałych w ojczyźnie uczonych polskich, ogłoszone w wydawnictwach obcych, choćby swym tematem nie dotyczyły
naszej sztuki.
Także tylko częściowo zestawiono studia z dziedziny archeologii klasycznej i prehistorii, etnografii i kultury material-
nej. Plastyka współczesna uwzględniona natomiast została analogicznie do innych, historycznych okresów: to znaczy i w tym
zakresie wzięto pod uwagę w zasadzie tylko prace o charakterze naukowym. Inna rzecz, że tutaj linia demarkacyjna wyda-
wała się płynniejsza niż gdzie indziej.
Bibliografia obecna oparta została na Przewodniku bibliograficznym i Bibliografii zawartości czasopism, przy czym wszyst-
kie zapisy dotyczące periodyków krajowych sprawdzone zostały z autopsji (poza recenzjami z tygodników). Autopsja ob-
jęła także część druków zwartych i poloników zagranicznych. Oznaczenie liczby tomu przy wydawnictwach periodycz-
nych stosowano przy tych publikacjach, które ukazywały się raz do roku, których faktyczna data publikowania nic pokry-
wała się z uwidocznionym w tytulaturzc rokiem, wreszcie w tych wypadkach, gdy jednym rocznikiem objęto więcej niż je-
den rok kalendarzowy. W innych wypadkach nie stosowano tego z uwagi na to, że czasem roczniki pism w ogóle nie były
oznaczane (np. „Przegląd Artystyczny"), czasem znów zmieniały w ciągu swego ukazywania się swą chronologiczną, ciąg-
łą kolejność.
Układ zastosowano możliwie konsekwentnie rzeczowy, w obrębie wąskich działów porządkując materiał chronolo-
gicznie, topograficznie lub nazwiskowo, zawsze w stosunku do tematu. Równocześnie staraliśmy się grupować prace od najogól-
niejszych do szczegółowych; w ostatecznej instancji brana była pod uwagę data pojawienia się publikacji. Hasła porządku-
jące wyodrębniano innym rodzajem czcionki lub rozstrzeleniem.
Poza działami tradycyjnymi i bezspornymi (np. architektura wraz z urbanistyką, rzeźba, malarstwo, grafika, rze-
miosło artystyczne) wprowadzono także niektóre działy, dotychczas na ogół wtapiane w całość materiału. Takimi są: sztuka
BIBLIOGRAFIA POLSKIEJ HISTORII SZTUKI 1945—1960
Część I
Ogromny i stale jeszcze wzmagający się ruch wydawniczy polskiej historii sztuki, równocześnie zaś znaczne zaintere-
sowanie nauki światowej naszą plastyką powodują, że bibliograficzne ujęcie piśmiennictwa staje się nieodzowne. Znaczna
liczba wydawnictw periodycznych, często krótkotrwałych, wydawanych w bardzo licznych ośrodkach, nieraz w małych na-
kładach, a przy tym rozprowadzanych niezbyt regularnie —■ wszystko to utrudnia pracę uczonych i prowadzi do uciążliwych
poszukiwań i przeoczeń, którym zapobiec może tylko wyczerpująca bibliografia.
Jej postulat, oczywisty i wielokrotnie wysuwany, ze znacznym opóźnieniem przychodzi zrealizować. Brak wygodnych
i obszernych wykazów piśmiennictwa ukazującego się bieżąco nakazał próbę ujęcia retrospektywnego, obejmującego całą
literaturę historyczno-artystyczną Polski Ludowej. Powoduje to po pierwsze rozrośnięcie się obecnej bibliografii ponad prze-
widywane rozmiary, po drugie zaś sprowadza nieuniknione przeoczenia.
Założeniem było możliwie kompletne ujęcie polskich prac naukowych z zakresu historii i teorii sztuk plastycznych
oraz tych prac obcych, które czy to osobą autora, czy też tematem najściślej wiążą się z Polską. Zasady te uwarunkowały prze-
de wszystkim konieczność odrzucenia całej publicystyki i ograniczenia prac popularnych. W szczególności trzeba było pomi-
nąć artykuły z czasopism ukazujących się częściej niż raz w miesiącu. Ten mechaniczny zabieg miał oczywiście swe złe stro-
ny, pozostawiając poza bibliografią niejednokrotnie cemie i ważne prace (np. w „Stolicy"), podczas gdy czasem błahe arty-
kuły z miesięczników (np. z „Ziemi") zostały uwzględnione. Bibliografia nie może jednak selekcjonować materiału ze wzglę-
du na jego niewymierną przecież i subiektywną wartość wewnętrzną, a wciągnięcie całej produkcji piśmienniczej daleko prze-
kraczało możliwości wydawnicze. Zresztą bieżąca i działowo uszeregowana „Bibliografia zawartości czasopism" lukę tę
może wypełnić. Z niej przede wszystkim zaczerpnęliśmy informacje o recenzjach z druków zwartych, które to omówienia
zostały odnotowane nawet wówczas, gdy ukazały się w tygodnikach (wyjątkowo również w dziennikach). Chroniczny brak
poważnych recenzji uzasadnia to odstępstwo od reguły.
Następnie, znacznie ograniczony został wybór zapisów ze studiów, które dla historii sztuki są wprawdzie przydatne,
ale bezpośrednio jej nie dotyczą. Dziedziny te (np. historia polityczna, dzieje kultury, geografia, księgoznawstwo i inne) po-
siadają zresztą na ogół swe bibliografie specjalne, do których czytelnika należy skierować.
Również w wyborze ujęte zostało piśmiennictwo zagraniczne, z którego usunięto liczne prace tylko częściowo lub
marginalnie dotyczące polskiej plastyki. Natomiast dążeniem naszym było możliwie wyczerpująco przedstawić rozprawy
zamieszkałych w ojczyźnie uczonych polskich, ogłoszone w wydawnictwach obcych, choćby swym tematem nie dotyczyły
naszej sztuki.
Także tylko częściowo zestawiono studia z dziedziny archeologii klasycznej i prehistorii, etnografii i kultury material-
nej. Plastyka współczesna uwzględniona natomiast została analogicznie do innych, historycznych okresów: to znaczy i w tym
zakresie wzięto pod uwagę w zasadzie tylko prace o charakterze naukowym. Inna rzecz, że tutaj linia demarkacyjna wyda-
wała się płynniejsza niż gdzie indziej.
Bibliografia obecna oparta została na Przewodniku bibliograficznym i Bibliografii zawartości czasopism, przy czym wszyst-
kie zapisy dotyczące periodyków krajowych sprawdzone zostały z autopsji (poza recenzjami z tygodników). Autopsja ob-
jęła także część druków zwartych i poloników zagranicznych. Oznaczenie liczby tomu przy wydawnictwach periodycz-
nych stosowano przy tych publikacjach, które ukazywały się raz do roku, których faktyczna data publikowania nic pokry-
wała się z uwidocznionym w tytulaturzc rokiem, wreszcie w tych wypadkach, gdy jednym rocznikiem objęto więcej niż je-
den rok kalendarzowy. W innych wypadkach nie stosowano tego z uwagi na to, że czasem roczniki pism w ogóle nie były
oznaczane (np. „Przegląd Artystyczny"), czasem znów zmieniały w ciągu swego ukazywania się swą chronologiczną, ciąg-
łą kolejność.
Układ zastosowano możliwie konsekwentnie rzeczowy, w obrębie wąskich działów porządkując materiał chronolo-
gicznie, topograficznie lub nazwiskowo, zawsze w stosunku do tematu. Równocześnie staraliśmy się grupować prace od najogól-
niejszych do szczegółowych; w ostatecznej instancji brana była pod uwagę data pojawienia się publikacji. Hasła porządku-
jące wyodrębniano innym rodzajem czcionki lub rozstrzeleniem.
Poza działami tradycyjnymi i bezspornymi (np. architektura wraz z urbanistyką, rzeźba, malarstwo, grafika, rze-
miosło artystyczne) wprowadzono także niektóre działy, dotychczas na ogół wtapiane w całość materiału. Takimi są: sztuka