Rocznik Historii Sztuki (4.1964)

ANDRZEJ RYSZKIEWICZ

JACQUES-LOUIS DAVID I POLACY*

Już na wygnaniu, z którego nie dane mu było powrócić do ojczyzny, sporządził David trzy włas-
noręczne wykazy swych dzieł. Wiemy o tym od wnuka artysty imieniem Jules1, który dwie takie listy
ogłosił: jedną pisaną w pierwszej osobie, inną — w trzeciej2. Te wykazy nic są obszerne i daleko im do
kompletności. Nie tak przecież małe, by nie zawarły nazwisk Polaków: na pierwszej czytamy o konnym
portrecie hr. Potockiego3, na drugiej zanotowano Les Amours de Paris et d'Hélène, répétition avec change-
ments. Pour la maréchale Luhominska (!) a Vienne4.

Dwa nazwiska — dwa obrazy. Łączy je tylko polskość tych, dla których powstały; poza tym —
wszystko różni. Mamy więc portret i scenę mitologiczną, obraz oryginalny i powtórzenie (lecz nie me-
chaniczne); mamy dzieło bardzo wczesne i płód lat dojrzałych. Portret konny należy do dzieł najwy-
bitniejszych w twórczości artysty — i najważniejszych. Zamówiony u malarza dopiero wybijającego
się, który jeszcze nic stawał z innymi w zawody na paryskich Salonach — wskazuje na znakomite roze-
znanie, nieomylny smak pełnego kultury młodego polskiego arystokraty. David musiał przywiązywać
wielką wagę do sukcesu tego obrazu, stojącego u początku jego kariery. Tak powstało dzieło znako-
mite. Teściowa Stanisława Kostki Potockiego, marszałkowa ' Lubomirska, swobodnie i rozrzutnie czy-
niąca swe artystyczne zakupy, poleciła tylko słynnemu artyście powtórzyć głośny obraz, który jej do
gustu przypadł. Była to decyzja niemal wyłącznie finansowej natury. To także różni więc zasadniczo
oba dzieła.

I wreszcie los tych obrazów: wspaniały portret pozostał w rodzinie spadkobierców przez półtora
wieku, aż do ostatniej wojny, by następnie uświetnić kolekcję Muzeum Narodowego w Warszawie.
Obraz Parys i Helena nie zetknął się nigdy z polską ziemią.

Nierówny jest walor i znaczenie obu obrazów, nierówny związek z naszą kulturą. Toteż oma-
wiając polskie relacje Davida — różnym zainteresowaniem przyjdzie obdarzyć obie kompozycje.

1. KONNY PORTRET STANISŁAWA KOSTKI POTOCKIEGO

Choć to arcydzieło ma literaturę ogromną — wszystko, co o nim napisano, da się sprowadzić do
kilku stwierdzeń i spostrzeżeń, dalekich od wyczerpania problematyki. Upoważnia to do próby rea-
sumeji tematu. Stwierdzenia mają ustalić okoliczności powstania dzieła (a pośrednio także wyjaśnić sce-
nerię, niezwykłą w malarstwie portretowym tego czasu). Spostrzeżenia próbują określić powinowa-
ctwa kompozycji i kolorytu z poprzednikami artysty, a także miejsce, jakie dzieło zajęło w dorobku
Davida i — szerzej — w malarstwie schyłku XVIII wieku i następnego stulecia.

* Rozprawa niniejsza oparta jest w większości na materiałach zgromadzonych w 1961 r. w Paryżu, gdzie byłem dzięki
stypendium École Pratique des Hautes Etudes.

1 [L. J. David], Quelques observations sur les 19 toiles attribuées à Louis David à l'exposition des portraits du siècle..., Paris
1883, s. 17.

2 [L. J. David], Notice sur le „Marat" de Louis David, suivie de la liste de ses tableaux dressée par lui-même, Paris 1867.

3 Notice..., s. 32: Note sur les ouvrages de David depuis ses premiers commencements jusqu'à ce jour [1819], nr 8. Jest to ostatnia
pozycja w wykazie prac powstałych podczas pierwszej podróży do Rzymu.

4 Notice..., s. 41—42: Tableaux d'histoire.