Rocznik Historii Sztuki (4.1964)

U PODSTAW TEORII KUBIZMU

31

Dziwaczna i oryginalna osobowość tego
wędrującego po całej niemal Europie w latach
1890—1907 pisarza, filozofa, lekarza, przez
ostatnich kilka lat życia osia'dlego w Paryżu,
przyciągała młodych pisarzy i artystów swym
niepokojem intelektualnym, erudycją i anar-
chistycznymi poglądami. Apollinaire poznał
Goidberga około 1903 г., zamieszczał jego
utwory w „Le Festin d'Esope", w roku 1905
sam drukował w publikowanych przez tego
pisarza „Cahiers dc Miecislas Golberg";
w tymże roku z grupą artystów i pisarzy
(Rouveyrc, Salmon, J. Romains, P. Adam
i in.) przygotowywał zbiorową publikację
Hommage à M. Golberg, poświęconą umie-
rającemu w Davos przyjacielowi. Definicje
estetyczne Apollinairc'a nie wiążą się bez-
pośrednio z filozoficzną, pseudonaukową ar-
gumentacją najbardziej charakterystycznej
rozprawy cstetyczno-krytycznej Goidberga
La Morale des lignes19. Apollinaire przede
wszystkim z taktów artystycznych, nie zaś
z przesłanek filozoficznych kształtuje swoje
zasady krytyczne. Czytając staroświecką roz-
prawę Goidberga i pierwsze artykuły Apolli-
nairc'a (do roku 1910) trudno jednak oprzeć
się wrażeniu, że Goldberg swoistym roman-
tyzmem opisu i analizy dzieła sztuki oddzia-
ływał nań silniej niż znani sprawozdawcy
Salonów. Książka Goidberga osnuta jest wo-
kół twórczości rysunkowej André Rou-
veyre'a20, a także jego sądów artystycznych.
Ma ona wyraźne-ambicje teoretyczne i w ze- 4 Andrć R°«veyrc, Portret Mieczysława Goidberga

stawieniu z ówczesną francuską krytyką arty-
styczną jest na swój sposób oryginalna. Związany początkowo z grupą symbolistów Goldberg reprezen-
tuje w swej ostatniej książce poglądy zdecydowanie ekspresjonistyczne, zrywające z nurtem estetyzmu;
niektóre jego myśli wydać się mogą zbieżne także z najwcześniejszymi wypowiedziami Kandinsky'ego.
Goldberg szuka uzasadnienia swojej romantyczno-ekspresjonistycznej teorii artystycznej w twórczości
Rodina i pismach Bergsona (Le Rire). Równolegle próbuje, zapewne pod wpływem W. Wundta,
znaleźć jednolite, monistyczne uwarunkowanie, a zarazem cel sztuki w idei linii podporządkowanej
abstrakcyjnie pojętym prawom matematycznym.

Książkę Goidberga łatwo można, zwłaszcza w jej aspekcie filozoficznym, określić jako utwór
eklektyczny i ciekawy jedynie z tego względu, że odzwierciedla charakterystyczny klimat kończącej
się epoki modernizmu. Jeżeli praca ta jest nawet wypadkową — z jednej strony żywych jeszcze koncepcji
syntetyzmu Gauguina i intencji Scrusiera, sprowadzającej wartości estetyczne do praw matematycznych21,
oraz zbliżonych w płaszczyźnie filozoficznej propozycji W. Wundta, z drugiej strony niektórych myśli

14 M. Golberg, La Morale des lignes, wydana pośmiertnie (1908) w Paryżu, z ilustracjami André Rouvcyre'a, czę-
ściowo publikowana w Derniers cahiers de Mecislas Golberg (Paris 1907, s. 216—223).

20 Twórczość tę omawia następnie Remy dc Gourmont we wstępie do Andrć Rouvcyre'a, Visages contemporains,
..Mercure dc France", Paris 1913.

21 Por P. Sćrusier, ABC de la peinture, suivi d'une étude sur la vie et l'oeuvre de Paul Sérusier par M. Denis, wyd. 1,
Paris 1922; wyd. 2, 1942.