DOI issue:
I. Z zagadnień sztuki XIX i XX wieku
DOI article:Grabska-Wallis, Elżbieta: U podstaw teorii kubizmu: G. Apollinaire i współcześni mu krytycy sztuki
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.13222#0057
U PODSTAW TEORII KUBIZMU
53
kubizmu miała stanowić dla opinii publicznej jeszcze jeden obiektywny dowód jego znaczenia i żywot-
ności. Apollinaire już dawniej próbował różnymi argumentami dowodzić autentyczności nowych po-
szukiwań, walcząc zwłaszcza z zarzutem mistyfikacji103. W kilka dni po wygłoszeniu odczytu zbliżoną
jego wersję pod charakterystycznym tytułem Les Commencements du cubisme publikuje Apollinaire w „Le
Temps"104. Artykuł ten, swobodniejszy
w formie i subtelniej cieniujący prze-
miany zachodzące w ciągu kilku lat
istnienia kierunku oraz różnice dzielące
aktualne poszukiwania, potwierdza, iż
próby ścisłych definicji i klasyfikują-
cych podziałów nic są mocną stroną
estetyczno-krytycznej działalności poety.
Zarzucić mu można nieprecyzyjne czy
nieprawdziwe wręcz twierdzenia, пр.,
że André Derain jest twórcą kubizmu
w tym samym stopniu co Picasso i
Braque, czy też wprowadzenie do
czwartej kategorii kubizmu „instynkto-
wnego" tych tendencji, które z nurtem
kubizmu nie mają nic wspólnego, mia-
nowicie fowizmu i innych „intuicyjno-
instynktownych" odmian postimpresjo-
nizmu. Należałoby jednak — przeciw-
stawiając się ogólnie przyjętym w hi-
storii sztuki współczesnej opiniom, któ-
re za owe nieprecyzyjne podziały czy
sugestie deprecjonują Apollinaire'a jako
krytyka i teoretyka kubizmu — spoj-
rzeć na ów niezbyt fortunny odczyt w
kontekście sytuacji artystycznej, tak jak
się ona przedstawiała w październiku
tego wyjątkowego roku. Czyż bowiem
rok 1912, nasycony, jak może nigdy
dotąd, realnymi i zarazem potcncjalnv-
mi propozycjami, których wielokierun-
kowość zbija z tropu nawet najbardziej
zaangażowanych w owe przemiany kry- l2 Jean Mctzingcr) Apollinaire, szkic do portretu, 1910
tyków i artystów, nic jest sam w sobie
najbardziej wieloznacznym i „meta-
forycznym" wydarzeniem; Apollinaire obserwuje to, co się dzieje we Francji, i obserwuje wnikliwiej
niż którykolwiek z krytyków awangardy. Z okazji pierwszej wielkiej wystawy kubistycznej, która
gromadzi ponad 200 płócien i rzeźb 30 artystów105, reprezentując postawy bardzo różne i przeciw-
stawne, Apollinaire wysuwa wniosek, że dające się zamknąć w czterech zasadniczych nurtach poszuki-
wania kubistyczne są w zasadzie początkiem nowej sztuki-kreacji106, której wiodącym nurtem jest
103 Por. Apollinaire, Peintres cubistes — Méditations..., rozdział 7: „On ne connaît pas dans toute l'histoire des arts
une seule mystification collective [...]".
104 14 octobre 1912 (przedruk [w:] Apollinaire, Chroniques..., s. 263—266).
105 Podaję za Goldingicm (Cubism..., s.32) uczestników pierwszej wystawy Section d'Or: Mctzinger, Gleizes,
Villon, Duchamp, Duchamp-Villon, Picabia, Gris, Lhote, La Frcsnaye, Marcoussis, Archipenko, Agero, Marchand, Segon-
zac, Luc A. Moreau, Vcra, Léger, P. Dumont, Tobcen, Glanis, Le Beau, Laurcncin, Hassenbcrg, Lewietzka, Tivnet, BJbbe-
mont Dcssaigncs, Gav, Dcxter, Girieud, Valensi.
106 „Un art de conception qui tend à s'élever jusqu'à la création", „la forme conçue ou créée" (Apollinaire, Pein-
tres cubistes — Méditions..., Genève 1950, s. 26).
53
kubizmu miała stanowić dla opinii publicznej jeszcze jeden obiektywny dowód jego znaczenia i żywot-
ności. Apollinaire już dawniej próbował różnymi argumentami dowodzić autentyczności nowych po-
szukiwań, walcząc zwłaszcza z zarzutem mistyfikacji103. W kilka dni po wygłoszeniu odczytu zbliżoną
jego wersję pod charakterystycznym tytułem Les Commencements du cubisme publikuje Apollinaire w „Le
Temps"104. Artykuł ten, swobodniejszy
w formie i subtelniej cieniujący prze-
miany zachodzące w ciągu kilku lat
istnienia kierunku oraz różnice dzielące
aktualne poszukiwania, potwierdza, iż
próby ścisłych definicji i klasyfikują-
cych podziałów nic są mocną stroną
estetyczno-krytycznej działalności poety.
Zarzucić mu można nieprecyzyjne czy
nieprawdziwe wręcz twierdzenia, пр.,
że André Derain jest twórcą kubizmu
w tym samym stopniu co Picasso i
Braque, czy też wprowadzenie do
czwartej kategorii kubizmu „instynkto-
wnego" tych tendencji, które z nurtem
kubizmu nie mają nic wspólnego, mia-
nowicie fowizmu i innych „intuicyjno-
instynktownych" odmian postimpresjo-
nizmu. Należałoby jednak — przeciw-
stawiając się ogólnie przyjętym w hi-
storii sztuki współczesnej opiniom, któ-
re za owe nieprecyzyjne podziały czy
sugestie deprecjonują Apollinaire'a jako
krytyka i teoretyka kubizmu — spoj-
rzeć na ów niezbyt fortunny odczyt w
kontekście sytuacji artystycznej, tak jak
się ona przedstawiała w październiku
tego wyjątkowego roku. Czyż bowiem
rok 1912, nasycony, jak może nigdy
dotąd, realnymi i zarazem potcncjalnv-
mi propozycjami, których wielokierun-
kowość zbija z tropu nawet najbardziej
zaangażowanych w owe przemiany kry- l2 Jean Mctzingcr) Apollinaire, szkic do portretu, 1910
tyków i artystów, nic jest sam w sobie
najbardziej wieloznacznym i „meta-
forycznym" wydarzeniem; Apollinaire obserwuje to, co się dzieje we Francji, i obserwuje wnikliwiej
niż którykolwiek z krytyków awangardy. Z okazji pierwszej wielkiej wystawy kubistycznej, która
gromadzi ponad 200 płócien i rzeźb 30 artystów105, reprezentując postawy bardzo różne i przeciw-
stawne, Apollinaire wysuwa wniosek, że dające się zamknąć w czterech zasadniczych nurtach poszuki-
wania kubistyczne są w zasadzie początkiem nowej sztuki-kreacji106, której wiodącym nurtem jest
103 Por. Apollinaire, Peintres cubistes — Méditations..., rozdział 7: „On ne connaît pas dans toute l'histoire des arts
une seule mystification collective [...]".
104 14 octobre 1912 (przedruk [w:] Apollinaire, Chroniques..., s. 263—266).
105 Podaję za Goldingicm (Cubism..., s.32) uczestników pierwszej wystawy Section d'Or: Mctzinger, Gleizes,
Villon, Duchamp, Duchamp-Villon, Picabia, Gris, Lhote, La Frcsnaye, Marcoussis, Archipenko, Agero, Marchand, Segon-
zac, Luc A. Moreau, Vcra, Léger, P. Dumont, Tobcen, Glanis, Le Beau, Laurcncin, Hassenbcrg, Lewietzka, Tivnet, BJbbe-
mont Dcssaigncs, Gav, Dcxter, Girieud, Valensi.
106 „Un art de conception qui tend à s'élever jusqu'à la création", „la forme conçue ou créée" (Apollinaire, Pein-
tres cubistes — Méditions..., Genève 1950, s. 26).