DOI issue:
I. Z zagadnień sztuki XIX i XX wieku
DOI article:Grabska-Wallis, Elżbieta: U podstaw teorii kubizmu: G. Apollinaire i współcześni mu krytycy sztuki
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.13222#0077
U PODSTAW TEORII KUBIZMU
73
16. Giorgio dc Chirico, Portret Apollinaire'a, 1914
cyjnie kojarzący w tradycyjnym kształcie obrazu na pozór nic związane z sobą wizje rzeczywistości
i urojeń— inicjował go pierwszy w nieuchwytny obszar archctypicznych „tajemnic".
Może byłoby zbyt ryzykowne twierdzić, że to Chirico swym pierwiastkowym nadrealizmem
wprowadził Apollinaire'a na drogę esprit nouveau, drogę, której kierunek wyznaczał równolegle Pi-
cabia, Duchamp i suma różnych estetycznych doświadczeń poety, mająca ostatecznie dać początek
programu nowego. Współcześni i późniejsi komentatorzy interpretowali program esprit nouveau od
wielu stron, nie dając jednoznacznej odpowiedzi, czym mógłby być i czym nawet był w ówczesnej
skomplikowanej sytuacji w przededniu zakończenia wojny. Relacje między poetyką malarską Chirica
i działalnością artystyczno-krytyczną Apollinaire'a pozwalają prześledzić, z jakich źródeł wywodziły
się niektóre z wątków owego testamentu estetycznego poety. Rozmyślania i realizacje plastyczne Chi-
rica koncentrowały się wokół problemu „metafizycznie" pojętej niespodzianki. Niespodzianka ta jest
problemem artystycznie złożonym: z jednej strony wyzwala ona potrzebę przekraczania dotychcza-
sowych reguł czy konwencji, czego konsekwencją jest obojętność czy wręcz lekceważenie formy wy-
powiedzi, z drugiej jest wykładnikiem tych nieprzetłumaczalnych w zasadzie, lirycznych (u Chirica
„metafizycznych") treści dzieła, dla których nie istnieją już żadne granice między widzianym i niewi-
dzianym, między rzeczywistością i snem, teraźniejszością i przeszłością, lub — sięgając do właściwej już
tu terminologii nadrealizmu — między rzeczywistym i nadrzeczywistym.
Chirico mimo całej odrębności swego malarstwa utwierdzał w kryteriach Apollinaire'a to, co w
innej płaszczyźnie nasuwała mu zawsze twórczość Picassa, poszukiwania Duchampa, Picabii, także Lé-
Ю - Roczni'.t Historii Sztuki IV
73
16. Giorgio dc Chirico, Portret Apollinaire'a, 1914
cyjnie kojarzący w tradycyjnym kształcie obrazu na pozór nic związane z sobą wizje rzeczywistości
i urojeń— inicjował go pierwszy w nieuchwytny obszar archctypicznych „tajemnic".
Może byłoby zbyt ryzykowne twierdzić, że to Chirico swym pierwiastkowym nadrealizmem
wprowadził Apollinaire'a na drogę esprit nouveau, drogę, której kierunek wyznaczał równolegle Pi-
cabia, Duchamp i suma różnych estetycznych doświadczeń poety, mająca ostatecznie dać początek
programu nowego. Współcześni i późniejsi komentatorzy interpretowali program esprit nouveau od
wielu stron, nie dając jednoznacznej odpowiedzi, czym mógłby być i czym nawet był w ówczesnej
skomplikowanej sytuacji w przededniu zakończenia wojny. Relacje między poetyką malarską Chirica
i działalnością artystyczno-krytyczną Apollinaire'a pozwalają prześledzić, z jakich źródeł wywodziły
się niektóre z wątków owego testamentu estetycznego poety. Rozmyślania i realizacje plastyczne Chi-
rica koncentrowały się wokół problemu „metafizycznie" pojętej niespodzianki. Niespodzianka ta jest
problemem artystycznie złożonym: z jednej strony wyzwala ona potrzebę przekraczania dotychcza-
sowych reguł czy konwencji, czego konsekwencją jest obojętność czy wręcz lekceważenie formy wy-
powiedzi, z drugiej jest wykładnikiem tych nieprzetłumaczalnych w zasadzie, lirycznych (u Chirica
„metafizycznych") treści dzieła, dla których nie istnieją już żadne granice między widzianym i niewi-
dzianym, między rzeczywistością i snem, teraźniejszością i przeszłością, lub — sięgając do właściwej już
tu terminologii nadrealizmu — między rzeczywistym i nadrzeczywistym.
Chirico mimo całej odrębności swego malarstwa utwierdzał w kryteriach Apollinaire'a to, co w
innej płaszczyźnie nasuwała mu zawsze twórczość Picassa, poszukiwania Duchampa, Picabii, także Lé-
Ю - Roczni'.t Historii Sztuki IV