DOI Heft:
I. Z zagadnień sztuki XIX i XX wieku
DOI Artikel:Grabska-Wallis, Elżbieta: U podstaw teorii kubizmu: G. Apollinaire i współcześni mu krytycy sztuki
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13222#0078
74
ELŻBIETA GRABSKA
gera, że strona formalna nie jest celem, przeciwnie, podporządkowana jest nie dającym się zawsze okre-
ślić wprost treściom artystycznego przeżycia. Apollinaire, jak pisze Ważyk, „był z tych poetów, któ-
rych forma nigdy nie zastyga, którzy nie mają technicznego nałogu formy i zmieniają kształt od wier-
sza do wiersza. O wyborze formy technicznej decyduje charakter tematu"190.
Dlatego wydaje się w pełni zrozu-
miałe, że wprowadzony „z powodu"
futurystów czy orfizmu do malarstwa
temat — nic w tradycyjnym, literackim
znaczeniu, lecz jako wyznacznik treści
oznaczających coś w granicach idei
obrazu ■— byt autentycznym odruchem
^—^. poety i krytyka, któremu obce są kon-
cepcje jakiegokolwiek estetyzmu, któ-
^ rego fascynuje natomiast każdy prze-
jaw artystycznie przeżytej współcze-
sności.
W 1914 r. Apollinaire do swojej
krótkiej notatki o Chagallu i Giorgiu
; 1 Chirico załącza interesujący fragment,
który A. Soffici poświęcił w „Lacerba"
temu malarzowi. Czytamy tam chara-
kterystyczne zdanie: „La peinture de
Chirico n'est pas peinture dans le sens
que l'on donne aujourd'hui à ce mot.
On pourrait la définir, une écriture
de songe"191.
Niespotykany, niepokojący wątek
sennych wizji i skojarzeń, inspirowa-
Ï nych jeszcze Nictzscheańską „pozaczaso-
wością", ale zarazem wyraźnie inicju-
jący już nadrealistyczne myślenie ma-
larskie, musiał intrygować Apollinaire'a.
j Czy znał notowane przez Chirica mię-
dzy 1912 a 1913 r. rozmyślania i ko-
\ mentarze do powstających wtedy pej-
zaży o dominującym motywie arkad
17. Glorglo dc Chirico, Niespodzianka, rys., 1913-1914 \ tajemniczych pomników, najczęściej
leżącej Ariadnę?
La musique ne peut exprimer le non plus ultra de la sensation. Avec la musique on ne sait jamais après tout de quoi
il s'agit. Après avoir entendu n'importe quelle musique chaque homme a le droit de dire, est capable de dire: qu'est-
-ce-que cela signifie. Pour un tableau profond, au contraire, cela serait impossible: on doit se taire quand on le pénè-
tre dans toute sa profondeur. Alors la lumière et les ombres, les lignes, les angles, tous les mystères du volume com-
mencent à parler.
La révélation d'une oeuvre d'art (peinture ou sculpture) peut naître tout à coup, quand on s'y attend le moins et
peut aussi être provoquée par la vue de quelque chose. Dans le premier cas elle appartient à un genre de sensation ra-
res et étranges que parmi les hommes modernes, moi je n'ai observé que dans un seul: Nietzsche. Parmi les anciens
peut-être (je dis „peut-êtrc", car je doute quelquefois) que Phidias en concevant la forme plastique d'une Pallas Athé-
né, et Raphaël en peignant le ciel et le temple de son mariage de la Vierge, qui est à la Pinacothèque de Brcra, à Mi-
lan, eurent cette sensation. Lorsque Nietzsche parle de la conception de son Zarathoustre et qu'il dit ,,j'ai été surpris
par Zarathoustre", dans ce participe: surpris se trouve toute l'énigme de la révélation qui vient tout-à-coup.
190 G. Apollinaire, Wybór poezji, Warszawa 1949 (A. Ważyk, Przedmowa, s. 12).
191 G. Apollinaire, Nouveaux peintres, „Paris-Journal", 14 juillet 1914 (przedruk [w:] tenże, Chroniques..., s. 411—412).
Pierwodruk artykułu Sofficiego w „Lacerba" (Firenze, 1 giulio 1914, nr 13).
ELŻBIETA GRABSKA
gera, że strona formalna nie jest celem, przeciwnie, podporządkowana jest nie dającym się zawsze okre-
ślić wprost treściom artystycznego przeżycia. Apollinaire, jak pisze Ważyk, „był z tych poetów, któ-
rych forma nigdy nie zastyga, którzy nie mają technicznego nałogu formy i zmieniają kształt od wier-
sza do wiersza. O wyborze formy technicznej decyduje charakter tematu"190.
Dlatego wydaje się w pełni zrozu-
miałe, że wprowadzony „z powodu"
futurystów czy orfizmu do malarstwa
temat — nic w tradycyjnym, literackim
znaczeniu, lecz jako wyznacznik treści
oznaczających coś w granicach idei
obrazu ■— byt autentycznym odruchem
^—^. poety i krytyka, któremu obce są kon-
cepcje jakiegokolwiek estetyzmu, któ-
^ rego fascynuje natomiast każdy prze-
jaw artystycznie przeżytej współcze-
sności.
W 1914 r. Apollinaire do swojej
krótkiej notatki o Chagallu i Giorgiu
; 1 Chirico załącza interesujący fragment,
który A. Soffici poświęcił w „Lacerba"
temu malarzowi. Czytamy tam chara-
kterystyczne zdanie: „La peinture de
Chirico n'est pas peinture dans le sens
que l'on donne aujourd'hui à ce mot.
On pourrait la définir, une écriture
de songe"191.
Niespotykany, niepokojący wątek
sennych wizji i skojarzeń, inspirowa-
Ï nych jeszcze Nictzscheańską „pozaczaso-
wością", ale zarazem wyraźnie inicju-
jący już nadrealistyczne myślenie ma-
larskie, musiał intrygować Apollinaire'a.
j Czy znał notowane przez Chirica mię-
dzy 1912 a 1913 r. rozmyślania i ko-
\ mentarze do powstających wtedy pej-
zaży o dominującym motywie arkad
17. Glorglo dc Chirico, Niespodzianka, rys., 1913-1914 \ tajemniczych pomników, najczęściej
leżącej Ariadnę?
La musique ne peut exprimer le non plus ultra de la sensation. Avec la musique on ne sait jamais après tout de quoi
il s'agit. Après avoir entendu n'importe quelle musique chaque homme a le droit de dire, est capable de dire: qu'est-
-ce-que cela signifie. Pour un tableau profond, au contraire, cela serait impossible: on doit se taire quand on le pénè-
tre dans toute sa profondeur. Alors la lumière et les ombres, les lignes, les angles, tous les mystères du volume com-
mencent à parler.
La révélation d'une oeuvre d'art (peinture ou sculpture) peut naître tout à coup, quand on s'y attend le moins et
peut aussi être provoquée par la vue de quelque chose. Dans le premier cas elle appartient à un genre de sensation ra-
res et étranges que parmi les hommes modernes, moi je n'ai observé que dans un seul: Nietzsche. Parmi les anciens
peut-être (je dis „peut-êtrc", car je doute quelquefois) que Phidias en concevant la forme plastique d'une Pallas Athé-
né, et Raphaël en peignant le ciel et le temple de son mariage de la Vierge, qui est à la Pinacothèque de Brcra, à Mi-
lan, eurent cette sensation. Lorsque Nietzsche parle de la conception de son Zarathoustre et qu'il dit ,,j'ai été surpris
par Zarathoustre", dans ce participe: surpris se trouve toute l'énigme de la révélation qui vient tout-à-coup.
190 G. Apollinaire, Wybór poezji, Warszawa 1949 (A. Ważyk, Przedmowa, s. 12).
191 G. Apollinaire, Nouveaux peintres, „Paris-Journal", 14 juillet 1914 (przedruk [w:] tenże, Chroniques..., s. 411—412).
Pierwodruk artykułu Sofficiego w „Lacerba" (Firenze, 1 giulio 1914, nr 13).