DOI Heft:
I. Z zagadnień sztuki dawnej
DOI Artikel:Skubiszewski, Piotr: Romańskie cyboria w kształcie czary z nakrywą: Problem genezy
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13221#0014
8
PIOTR SKUBISZEWSKI
wano kilka rodzajów naczyń eucharys-
tycznych9. Na odwrót, jedno naczynie
określano w rozmaity sposób10. Z kolei
niektóre z terminów były wspólne dla
naczyń sakralnych i laickich11, niektóre
zaś odnoszono do przedmiotów, które
w ogóle naczyniami nie były. Po dru-
gie, wiadomo, iż do schyłku średnio-
wiecza (w niektórych krajach także póź-
niej) rezerwę eucharystyczną przecho-
wywano w naczyniach bardzo zróżnico-
wanych pod względem kształtu i mate-
riału. Nie wszystkie dają się łatwo
identyfikować i w konsekwencji wielu
zabytkom niesłusznie przypisuje się fun-
kcję repozytorium eucharystycznego12,
gdy z kolei inne jako takie pozostają
nie rozpoznane13.
Od w. XII obraz staje się bardziej
rozjaśniony. Obok lakonicznych na ogół
wzmianek w inwentarzach pojawiają
się nowe, bardziej wyczerpujące źródła.
Kościół ze wzrastającym naciskiem
zalecał wiernym praktykę częstej Ko-
munii św.14 Rosła potrzeba wykony-
wania coraz większej liczby pojemnych
naczyń, ażeby przynajmniej każda zna-
czniejsza parafia mogła dysponować
rezerwą eucharystyczną. Jednocześnie
synody wydawały dekrety, mające na
celu uporządkowanie spraw związanych
z wydawaniem Najświętszego Sakra-
mentu15. Na przełomie w. XII i XIII
1. Poświęcenie ołtarza; malowidło na oprawie pontyfikału. Cbllons- zaczęły pojawiać się przepisy biskupie
sur-Marne, Bibliothèque Municipale, cod. 45 i synodalne, zwalczające przechowywa-
nie konsekrowanych hostii w różnych,
nieodpowiednich naczyniach, a nakazujące wykonywanie cyboriów z trwałych materiałów, najlepiej
z kości, złota, srebra, miedzi złoconej lub pokrytej emalią16.
9 Najpowszcchniej używany był termin „pyxis", stosowany na ogół zc względu na funkcję przedmiotu, a nie
jego kształt.
10 Zob. P. Nelson, Limoges Enamel Altar-Cruets of the Thirteenth Century, „The Antiquarics Journal", XVIII, 1938, s. 49.
11 Spośród licznych, przykładów wskażemy tutaj na użycie terminu „cuppa" („coppa", „cupa", „coupe") w dwóch
różnych inwentarzach: katedry w Amiens z r. 1347 (J. Garnier, Inventaires du trésor de la cathédrale d'Amiens publiés d'après
les manuscrits, ..Mémoires de la Société des Antiquaires de Picardie", X, 1850, s. 258) i ruchomości królowej Klemencji
z г. 1328 (L. Doiiet-d'Arcq, Nouveau recueil de comptes de l'argenterie des rois de France, Paris 1874, s. 60п.).
12 Braun, op. cit., s. 291.
13 Dotyczy to пр. rozmaitych skrzynek w metalu, w drzewie i w kości pochodzących z kościołów. Wiadomo
ze źródeł, że w skrzynkach bardzo często przechowywano „Sanctissimum", ale do rzadkości należą takie, których euchary-
styczne przeznaczenie udało się dowieść, por. tamże, s. 294.
14 E. Dublanchy, Communion eucharistique fréquente, [w:] Dictionnaire de Théologie Catholique..., t. 3, cz. 1, Paris 1923,
szp. 527 n.
15 Ch. J. Héfélé, Histoire des conciles d'après les documents originaux, t. 7, Paris 1872, s. 232, 539 i 547, oraz tamże,
t. VIII, 1872, s. 29.
16 Barraud, op. cit., s. 425 п.; Braun, op. cit., s. 294 п.; Oman, op. cit., s. 25. ■
PIOTR SKUBISZEWSKI
wano kilka rodzajów naczyń eucharys-
tycznych9. Na odwrót, jedno naczynie
określano w rozmaity sposób10. Z kolei
niektóre z terminów były wspólne dla
naczyń sakralnych i laickich11, niektóre
zaś odnoszono do przedmiotów, które
w ogóle naczyniami nie były. Po dru-
gie, wiadomo, iż do schyłku średnio-
wiecza (w niektórych krajach także póź-
niej) rezerwę eucharystyczną przecho-
wywano w naczyniach bardzo zróżnico-
wanych pod względem kształtu i mate-
riału. Nie wszystkie dają się łatwo
identyfikować i w konsekwencji wielu
zabytkom niesłusznie przypisuje się fun-
kcję repozytorium eucharystycznego12,
gdy z kolei inne jako takie pozostają
nie rozpoznane13.
Od w. XII obraz staje się bardziej
rozjaśniony. Obok lakonicznych na ogół
wzmianek w inwentarzach pojawiają
się nowe, bardziej wyczerpujące źródła.
Kościół ze wzrastającym naciskiem
zalecał wiernym praktykę częstej Ko-
munii św.14 Rosła potrzeba wykony-
wania coraz większej liczby pojemnych
naczyń, ażeby przynajmniej każda zna-
czniejsza parafia mogła dysponować
rezerwą eucharystyczną. Jednocześnie
synody wydawały dekrety, mające na
celu uporządkowanie spraw związanych
z wydawaniem Najświętszego Sakra-
mentu15. Na przełomie w. XII i XIII
1. Poświęcenie ołtarza; malowidło na oprawie pontyfikału. Cbllons- zaczęły pojawiać się przepisy biskupie
sur-Marne, Bibliothèque Municipale, cod. 45 i synodalne, zwalczające przechowywa-
nie konsekrowanych hostii w różnych,
nieodpowiednich naczyniach, a nakazujące wykonywanie cyboriów z trwałych materiałów, najlepiej
z kości, złota, srebra, miedzi złoconej lub pokrytej emalią16.
9 Najpowszcchniej używany był termin „pyxis", stosowany na ogół zc względu na funkcję przedmiotu, a nie
jego kształt.
10 Zob. P. Nelson, Limoges Enamel Altar-Cruets of the Thirteenth Century, „The Antiquarics Journal", XVIII, 1938, s. 49.
11 Spośród licznych, przykładów wskażemy tutaj na użycie terminu „cuppa" („coppa", „cupa", „coupe") w dwóch
różnych inwentarzach: katedry w Amiens z r. 1347 (J. Garnier, Inventaires du trésor de la cathédrale d'Amiens publiés d'après
les manuscrits, ..Mémoires de la Société des Antiquaires de Picardie", X, 1850, s. 258) i ruchomości królowej Klemencji
z г. 1328 (L. Doiiet-d'Arcq, Nouveau recueil de comptes de l'argenterie des rois de France, Paris 1874, s. 60п.).
12 Braun, op. cit., s. 291.
13 Dotyczy to пр. rozmaitych skrzynek w metalu, w drzewie i w kości pochodzących z kościołów. Wiadomo
ze źródeł, że w skrzynkach bardzo często przechowywano „Sanctissimum", ale do rzadkości należą takie, których euchary-
styczne przeznaczenie udało się dowieść, por. tamże, s. 294.
14 E. Dublanchy, Communion eucharistique fréquente, [w:] Dictionnaire de Théologie Catholique..., t. 3, cz. 1, Paris 1923,
szp. 527 n.
15 Ch. J. Héfélé, Histoire des conciles d'après les documents originaux, t. 7, Paris 1872, s. 232, 539 i 547, oraz tamże,
t. VIII, 1872, s. 29.
16 Barraud, op. cit., s. 425 п.; Braun, op. cit., s. 294 п.; Oman, op. cit., s. 25. ■