DOI Heft:
I. Z zagadnień sztuki dawnej
DOI Artikel:Skubiszewski, Piotr: Romańskie cyboria w kształcie czary z nakrywą: Problem genezy
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13221#0016
10
PIOTR SKUBISZEWSKI
3. Czasza cyborium zw. Warwick. Londyn, Victoria and Albert Muséum
Z tych poczynań zrodziła się potrzeba konformizacji naczyń eucharystycznych. Za jej pierwszy
rezultat uważamy pojawienie się nowego rodzaju cyboriów, z których zachowało się kilkanaście i naj-
starsze pochodzą z lat krótko po połowie w. XII. Naczyń tych łącznie nikt dotąd nie badał. Tymczasem
wydaje się, iż zasługują one, a zwłaszcza ich geneza, na szczególną uwagę, ponieważ, jak dalej wskażemy,
jest ona w pewnym sensie zarazem genezą tej postaci cyborium, którą Kościół rzymski używa do dnia
dzisiejszego.
Problem ten przedstawiamy na przykładzie następujących zabytków.
1. Cyborium zw. Malmesbury (ryc. 26)17. Nowy Jork, Pierpont Morgan Library. Średnica 16,2 cm.
Miedź pokryta emalią żłobinową i złocona. Na wysokiej, konicznej podstawie spoczywa czasza w kształ-
cie spłaszczonej i nieco wybrzuszonej hemisfery z lekko wygiętą wargą, o obwodzie mniejszym od ob-
wodu brzuśca. Do czaszy została przytwierdzona zawiaskiem, zamykana na skobelek nakrywa o takim
samym kształcie i wymiarach. Na czaszy uchwyt w kształcie gałki wspartej na czterech plastycznych
listkach18. Zewnętrzną powierzchnię naczynia zdobi barwna dekoracja, którą tworzą sceny figuralne
17 Wyrób angielski, wiązany z opactwem w Malmesbury albo ze szkol- malarską w Winchester, 3 ćw. w. XII.
Bibl. : Burlington Fine Arts Club Catalogue of a Collection of European Enamels from the Earliest Date to the End of the XVII century,
London 1897, nr 53, tabl. V; О. von Falke, H. Fraubcrger, Deutsche Schmelzarbeiten des Mittelalters, Frankfurt a. M. 1904,
s. 92; M. Chamot, English Mediacval Enamels, London 1930, s. 6nn. i nr 12 katalogu; Braun, op. cit., s. 307 i 314;
P. Metz, Das Kunstgewerbe von der Karolingerzeit bis zum Bcginn der Gotik, [w:] H. T. Bossert, Ceschichte des Kunstgewerbes
aller Zeiten und Vdlker, t. 5, Berlin [1932], s. 299; Ch. Oman, Influences mosanes dans les émaux anglais, [w:] L'Art mosan.
Recueil des travaux publié par P. Francastel, Paris 1953, s. 156—158; T. S. R. Boasc, English Art 1100—1216, Oxford 1953,
H. Swarzenski, Monuments of Romanesque Art, London [1954], il. 453; L. Stone, Sculpture in Britain, The Middle
Ages, s. 195; [Harmondsworth 1955], s. 248, przyp. 19.
18 Galka posiadała niegdyś kółko (por. Braun, op. cit., il. 221), do którego byl przytwierdzony sznur lub łańcuszek
służący do zawieszania cyborium nad ołtarzem. Zwyczaj zawieszania czary z rezerwą eucharystyczną pod baldachimem
(„velum", „umbraculum") zachował się w niektórych krajach jeszcze do ubiegłego stulecia, a w średniowieczu był najpow-
szechniejszy. Mówią o tym różne źródła pisane (por. Barraud, op. cit., s. 606—613) i obrazowe (por. malowidła oprawy
PIOTR SKUBISZEWSKI
3. Czasza cyborium zw. Warwick. Londyn, Victoria and Albert Muséum
Z tych poczynań zrodziła się potrzeba konformizacji naczyń eucharystycznych. Za jej pierwszy
rezultat uważamy pojawienie się nowego rodzaju cyboriów, z których zachowało się kilkanaście i naj-
starsze pochodzą z lat krótko po połowie w. XII. Naczyń tych łącznie nikt dotąd nie badał. Tymczasem
wydaje się, iż zasługują one, a zwłaszcza ich geneza, na szczególną uwagę, ponieważ, jak dalej wskażemy,
jest ona w pewnym sensie zarazem genezą tej postaci cyborium, którą Kościół rzymski używa do dnia
dzisiejszego.
Problem ten przedstawiamy na przykładzie następujących zabytków.
1. Cyborium zw. Malmesbury (ryc. 26)17. Nowy Jork, Pierpont Morgan Library. Średnica 16,2 cm.
Miedź pokryta emalią żłobinową i złocona. Na wysokiej, konicznej podstawie spoczywa czasza w kształ-
cie spłaszczonej i nieco wybrzuszonej hemisfery z lekko wygiętą wargą, o obwodzie mniejszym od ob-
wodu brzuśca. Do czaszy została przytwierdzona zawiaskiem, zamykana na skobelek nakrywa o takim
samym kształcie i wymiarach. Na czaszy uchwyt w kształcie gałki wspartej na czterech plastycznych
listkach18. Zewnętrzną powierzchnię naczynia zdobi barwna dekoracja, którą tworzą sceny figuralne
17 Wyrób angielski, wiązany z opactwem w Malmesbury albo ze szkol- malarską w Winchester, 3 ćw. w. XII.
Bibl. : Burlington Fine Arts Club Catalogue of a Collection of European Enamels from the Earliest Date to the End of the XVII century,
London 1897, nr 53, tabl. V; О. von Falke, H. Fraubcrger, Deutsche Schmelzarbeiten des Mittelalters, Frankfurt a. M. 1904,
s. 92; M. Chamot, English Mediacval Enamels, London 1930, s. 6nn. i nr 12 katalogu; Braun, op. cit., s. 307 i 314;
P. Metz, Das Kunstgewerbe von der Karolingerzeit bis zum Bcginn der Gotik, [w:] H. T. Bossert, Ceschichte des Kunstgewerbes
aller Zeiten und Vdlker, t. 5, Berlin [1932], s. 299; Ch. Oman, Influences mosanes dans les émaux anglais, [w:] L'Art mosan.
Recueil des travaux publié par P. Francastel, Paris 1953, s. 156—158; T. S. R. Boasc, English Art 1100—1216, Oxford 1953,
H. Swarzenski, Monuments of Romanesque Art, London [1954], il. 453; L. Stone, Sculpture in Britain, The Middle
Ages, s. 195; [Harmondsworth 1955], s. 248, przyp. 19.
18 Galka posiadała niegdyś kółko (por. Braun, op. cit., il. 221), do którego byl przytwierdzony sznur lub łańcuszek
służący do zawieszania cyborium nad ołtarzem. Zwyczaj zawieszania czary z rezerwą eucharystyczną pod baldachimem
(„velum", „umbraculum") zachował się w niektórych krajach jeszcze do ubiegłego stulecia, a w średniowieczu był najpow-
szechniejszy. Mówią o tym różne źródła pisane (por. Barraud, op. cit., s. 606—613) i obrazowe (por. malowidła oprawy