DOI Heft:
I. Z zagadnień sztuki dawnej
DOI Artikel:Skubiszewski, Piotr: Romańskie cyboria w kształcie czary z nakrywą: Problem genezy
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13221#0026
20
MOTR SKUBISZEWSKI
11. Czara z Dunc. Sztokholm, Statcns Historiska Muséum
Statens Historiska Muséum)40 i z Dune (Sztokholm, Statcns Historiska Muséum; ryc. II)41. Nie znamy
wprawdzie żadnego egzemplarza z nakrywą i niektóre z nich nie mają nawet podstawy, ale zasadnicze
znamię kształtu, jakim jest przewężenie wargi w stosunku do brzuśca, czyni z nich wyraźnie od innych
wyodrębniony, bliski naszym cyboriom, zespół typologiczny. Źródła obrazowe daleko lepiej aniżeli
zachowane dzieła pouczają o powszechnym posługiwaniu się tymi naczyniami w okresie dojrzałego
średniowiecza. Spośród bardzo licznych przykładów42 wymienimy tutaj tympanon lewego portalu
zachodniej fasady kościoła opackiego w Saint-Gilles, z czasu zapewne krótko po polowie w. XII (ryc.
12)43, i miniaturę na s. XXI Eneidy Henryka von Veldeke, około r. 1200 (Berlin, dawn. Staatsbibliothck,
cod. germ. fol. 282)44, gdzie w obydwu przypadkach starannie został odtworzony węższy od brzuśca
obwód wargi. Lecz nawet w tych przekazach rzeźbionych i malowanych, które tej cechy wyraźnie nie
przedstawiają, proporcje naczynia, jego niewysoka podstawa, warga silnie od czaszy wyodrębniona,
forma nakrywy powtarzająca czaszę, na koniec gałka w zwieńczeniu, dozwalają je wiązać z omawianym
zespołem cyboriów, tym bardziej, że z tych ostatnich niektóre, np. scyphus sancti Nicolai (ryc. 6), po-
siadają czaszę tylko w nieznacznym stopniu wybrzuszoną. Do tej drugiej grupy zaliczymy wyobrażenia
na fol. 5r° ewangeliarza z Hénin-Liétard, z pierwszej polowy w. XII (Boulogne, Bibliothèque Munici-
pale, cod. 14)45, i na fol. 2v° Piotra Lombarda Komentarzy do psalmów, z pierwszej połowy w. XIII (Bam-
berg, Staatsbibliothck, cod. 59)46. Trzeba podkreślić, żc naczynia owe występują na malowidłach i rzeź-
bach jako utensylia świeckie, przede wszystkim w związku z tematem uczty47, zwykle w rękach ludzi
możnych albo ich sług, często wśród darów, jakie magowie przynoszą Dzieciątku, i poza jednym, szcze-
gólnym przypadkiem, który zanalizujemy dalej, nie możemy podać przykładu pozwalającego odnieść
40 E. Oxenstierna, Die Wikinger, Stuttgart [1959], s. 90, tabl. 41.
41 Swarzenski, Monuments of Romanesque Art..., s. 77, il. 458 i 459. Za informacje o tym zabytku i za przesianie jego
fotografii dziękuję uprzejmie Dyrektorowi A. Anderssonowi.
42 W trakcie badań zgromadziłem ich ponad trzydzieści.
43 R. Hamann, Die Abteikirche von St. Cilles und ihre kiinstlerische Nachfolge, Berlin 1956, s. 90 i 156, tabl. 40a.
44 H. von Veldeke, Enéide, Die Bilder der Berliner Handschrijt hearheitet von A. Bocckler, Leipzig 1939.
45 Bibliothèque Nationale, Les manuscrits à peintures en France du VIP au XIIe siècle, Paris 1954, nr 123, tabl. XIV.
46 ReaUexikon zur Deutschen Kunstgeschichte, t. 3, 1954, il. 10 na szp. 1099.
47 Dalsze przykłady znajdzie Czytelnik zgromadzone u L. Kalinowskiego, Treści ideowe i estetyczne Drzwi Gnieź-
nieńskich, [w:] Drzwi Gnieźnieńskie, t. 2, Wrocław 1959, il. 27—34.
MOTR SKUBISZEWSKI
11. Czara z Dunc. Sztokholm, Statcns Historiska Muséum
Statens Historiska Muséum)40 i z Dune (Sztokholm, Statcns Historiska Muséum; ryc. II)41. Nie znamy
wprawdzie żadnego egzemplarza z nakrywą i niektóre z nich nie mają nawet podstawy, ale zasadnicze
znamię kształtu, jakim jest przewężenie wargi w stosunku do brzuśca, czyni z nich wyraźnie od innych
wyodrębniony, bliski naszym cyboriom, zespół typologiczny. Źródła obrazowe daleko lepiej aniżeli
zachowane dzieła pouczają o powszechnym posługiwaniu się tymi naczyniami w okresie dojrzałego
średniowiecza. Spośród bardzo licznych przykładów42 wymienimy tutaj tympanon lewego portalu
zachodniej fasady kościoła opackiego w Saint-Gilles, z czasu zapewne krótko po polowie w. XII (ryc.
12)43, i miniaturę na s. XXI Eneidy Henryka von Veldeke, około r. 1200 (Berlin, dawn. Staatsbibliothck,
cod. germ. fol. 282)44, gdzie w obydwu przypadkach starannie został odtworzony węższy od brzuśca
obwód wargi. Lecz nawet w tych przekazach rzeźbionych i malowanych, które tej cechy wyraźnie nie
przedstawiają, proporcje naczynia, jego niewysoka podstawa, warga silnie od czaszy wyodrębniona,
forma nakrywy powtarzająca czaszę, na koniec gałka w zwieńczeniu, dozwalają je wiązać z omawianym
zespołem cyboriów, tym bardziej, że z tych ostatnich niektóre, np. scyphus sancti Nicolai (ryc. 6), po-
siadają czaszę tylko w nieznacznym stopniu wybrzuszoną. Do tej drugiej grupy zaliczymy wyobrażenia
na fol. 5r° ewangeliarza z Hénin-Liétard, z pierwszej polowy w. XII (Boulogne, Bibliothèque Munici-
pale, cod. 14)45, i na fol. 2v° Piotra Lombarda Komentarzy do psalmów, z pierwszej połowy w. XIII (Bam-
berg, Staatsbibliothck, cod. 59)46. Trzeba podkreślić, żc naczynia owe występują na malowidłach i rzeź-
bach jako utensylia świeckie, przede wszystkim w związku z tematem uczty47, zwykle w rękach ludzi
możnych albo ich sług, często wśród darów, jakie magowie przynoszą Dzieciątku, i poza jednym, szcze-
gólnym przypadkiem, który zanalizujemy dalej, nie możemy podać przykładu pozwalającego odnieść
40 E. Oxenstierna, Die Wikinger, Stuttgart [1959], s. 90, tabl. 41.
41 Swarzenski, Monuments of Romanesque Art..., s. 77, il. 458 i 459. Za informacje o tym zabytku i za przesianie jego
fotografii dziękuję uprzejmie Dyrektorowi A. Anderssonowi.
42 W trakcie badań zgromadziłem ich ponad trzydzieści.
43 R. Hamann, Die Abteikirche von St. Cilles und ihre kiinstlerische Nachfolge, Berlin 1956, s. 90 i 156, tabl. 40a.
44 H. von Veldeke, Enéide, Die Bilder der Berliner Handschrijt hearheitet von A. Bocckler, Leipzig 1939.
45 Bibliothèque Nationale, Les manuscrits à peintures en France du VIP au XIIe siècle, Paris 1954, nr 123, tabl. XIV.
46 ReaUexikon zur Deutschen Kunstgeschichte, t. 3, 1954, il. 10 na szp. 1099.
47 Dalsze przykłady znajdzie Czytelnik zgromadzone u L. Kalinowskiego, Treści ideowe i estetyczne Drzwi Gnieź-
nieńskich, [w:] Drzwi Gnieźnieńskie, t. 2, Wrocław 1959, il. 27—34.