DOI Heft:
I. Z zagadnień sztuki dawnej
DOI Artikel:Skubiszewski, Piotr: Romańskie cyboria w kształcie czary z nakrywą: Problem genezy
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13221#0028
22
PIOTR SKUBISZEWSKI
13. Scyphus katedry praskiej. Praga, skarbiec katedralny
Musimy z kolei zapytać, co mówią źródła pisane o analizowanych tu naczyniach i czy dostarczają
one przesłanek do wniosków w sprawie pochodzenia tych, które były przeznaczone do przechowy-
wania rezerwy eucharystycznej. Już pobieżny przegląd inwentarzy średniowiecznych wskazuje, że można
się spodziewać interesujących rezultatów przy poszukiwaniach w tych przekazach. W spisach występują
określenia w rodzaju una cuppa50 argentea deaurata cum uno pommello desuper czy inne doń podobne, często
uzupełnione opisami, które bez reszty wyjaśniają, że mowa w tekście o naczyniach zajmującego nas typu.
Te pozycje odnoszą się zarówno do cyboriów (ad deferendum in ea Corpus Christi), jak naczyń świeckich
czy nawet relikwiarzy. Są wymieniane obok siebie bez względu na przeznaczenie; sprawia to wrażenie,
że sporządzający inwentarze silnie odczuwali podobieństwo kształtu i nic wahali się ich razem gru-
pować51.
Dwa spośród opisanych tutaj zabytków określano dawniej tą samą nazwą. Cyborium z Brau-
weiler do dzisiaj nosi tradycyjną nazwę scyphus, do której dołączono imię Św. Mikołaja, patrona opactwa,
czyli właściciela wszelkich dóbr klasztornych. Termin ten sięga bez wątpienia epoki, w której naczynie
powstało. W inwentarzu z lat 1550—1572 okazałe cyborium zw. coupe de Charlemagne w Saint-Mauricc
50 W" sprawie określenia cyborium terminem „cuppa" zob. źródło z r. 1289 przytoczone przez Barbier de Montault
op. cit., XLVII, 1881, s. 164 п.
51 Zob. w tej sprawie: L. Douët-d'Arcq, Inventaire des reliques de la Sainte-Chapelle, Paris 1848, nr 84, 132; tenże,
Choix de pièces inédites relatives au règne de Charles VI, t. 2, Paris 1864, inwentarz z г. 1418, nr 245, 247; J. Labarte, Inventaire
du mobilier de Charles V, roi de France, Paris 1879, nr 1406 i nn.; H. Omont, Inventaires du trésor et des objets précieux conservés
dans l'église de l'abbaye de Saint-Denys en 1505 et 1739, „Mćmoires de la Société de l'Histoire de Paris et de l'Ile-de-France",
XXVIII, 1901 [wyd. 1902], inwentarz z г. 1505, nr 210, 211, 236; H. Moranville, Inventaire de l'orfèvrerie et des joyaux
de Louis I, duc d'Anjou, Paris 1903[—1905], nr 542; A. Vidicr, Le Trésor de la Sainte Chapelle, „Memoires de la Société de
l'Histoire de Paris...", XXXIV, 1907, inwentarz z г. 1328, nr 25—27; inwentarz z r. 1341, nr 68. Najstarsze z tych przekazów
pochodzą z pierwszej ćwierci w. XIV, ale można opierać się na nich badając zabytki o wiek wcześniejsze, ponieważ stwierdzamy
w tym czasie niezmienność interesującej nas tutaj terminologii. Najlepiej wykazują to francuskie inwentarze spisywane kolejno
w tym samym skarbcu, w których pojawiają się te same przedmioty, często do dnia dzisiejszego zachowane.
PIOTR SKUBISZEWSKI
13. Scyphus katedry praskiej. Praga, skarbiec katedralny
Musimy z kolei zapytać, co mówią źródła pisane o analizowanych tu naczyniach i czy dostarczają
one przesłanek do wniosków w sprawie pochodzenia tych, które były przeznaczone do przechowy-
wania rezerwy eucharystycznej. Już pobieżny przegląd inwentarzy średniowiecznych wskazuje, że można
się spodziewać interesujących rezultatów przy poszukiwaniach w tych przekazach. W spisach występują
określenia w rodzaju una cuppa50 argentea deaurata cum uno pommello desuper czy inne doń podobne, często
uzupełnione opisami, które bez reszty wyjaśniają, że mowa w tekście o naczyniach zajmującego nas typu.
Te pozycje odnoszą się zarówno do cyboriów (ad deferendum in ea Corpus Christi), jak naczyń świeckich
czy nawet relikwiarzy. Są wymieniane obok siebie bez względu na przeznaczenie; sprawia to wrażenie,
że sporządzający inwentarze silnie odczuwali podobieństwo kształtu i nic wahali się ich razem gru-
pować51.
Dwa spośród opisanych tutaj zabytków określano dawniej tą samą nazwą. Cyborium z Brau-
weiler do dzisiaj nosi tradycyjną nazwę scyphus, do której dołączono imię Św. Mikołaja, patrona opactwa,
czyli właściciela wszelkich dóbr klasztornych. Termin ten sięga bez wątpienia epoki, w której naczynie
powstało. W inwentarzu z lat 1550—1572 okazałe cyborium zw. coupe de Charlemagne w Saint-Mauricc
50 W" sprawie określenia cyborium terminem „cuppa" zob. źródło z r. 1289 przytoczone przez Barbier de Montault
op. cit., XLVII, 1881, s. 164 п.
51 Zob. w tej sprawie: L. Douët-d'Arcq, Inventaire des reliques de la Sainte-Chapelle, Paris 1848, nr 84, 132; tenże,
Choix de pièces inédites relatives au règne de Charles VI, t. 2, Paris 1864, inwentarz z г. 1418, nr 245, 247; J. Labarte, Inventaire
du mobilier de Charles V, roi de France, Paris 1879, nr 1406 i nn.; H. Omont, Inventaires du trésor et des objets précieux conservés
dans l'église de l'abbaye de Saint-Denys en 1505 et 1739, „Mćmoires de la Société de l'Histoire de Paris et de l'Ile-de-France",
XXVIII, 1901 [wyd. 1902], inwentarz z г. 1505, nr 210, 211, 236; H. Moranville, Inventaire de l'orfèvrerie et des joyaux
de Louis I, duc d'Anjou, Paris 1903[—1905], nr 542; A. Vidicr, Le Trésor de la Sainte Chapelle, „Memoires de la Société de
l'Histoire de Paris...", XXXIV, 1907, inwentarz z г. 1328, nr 25—27; inwentarz z r. 1341, nr 68. Najstarsze z tych przekazów
pochodzą z pierwszej ćwierci w. XIV, ale można opierać się na nich badając zabytki o wiek wcześniejsze, ponieważ stwierdzamy
w tym czasie niezmienność interesującej nas tutaj terminologii. Najlepiej wykazują to francuskie inwentarze spisywane kolejno
w tym samym skarbcu, w których pojawiają się te same przedmioty, często do dnia dzisiejszego zachowane.