DOI Heft:
I. Z zagadnień sztuki dawnej
DOI Artikel:Skubiszewski, Piotr: Romańskie cyboria w kształcie czary z nakrywą: Problem genezy
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13221#0030
24
PIOTR SKUBISZEWSKI
15. Scyphus z Berthouville. Paryż, Bibliothèque Nationale, Cabinet des Médailles et d:s Antiques
Hedvigis cyfum scandât quem contulit istum presul (Drezno, Grimes Gewôlbc; ryc. 14)54. Obydwa zabytki
różnij się między sobą proporcjami, materiałem i może przeznaczeniem55. Naczynie praskie nie ma
nakrywy, natomiast krakowskie ją posiada; choć jest ona mniejsza od czaszy, ale wyraźnie powtarza
jej kształt. Czasza pierwszego nie została wybrzuszona a zdobi ją wygięta warga; kryształowe naczynie
krakowskie jest silnie wybrzuszone, lecz z kolei czasza nie ma wygiętej wargi, którą posiada tylko
nakrywa. Pomimo tych różnic obydwa zabytki objęte w średniowieczu jedną nazwą łączą podstawowe
cechy wspólne, a mianowicie typ głębokiej czaszy na niskiej stopie, co pozwala obydwa uznać za kon-
tynuację i gotyckie przetworzenie omawianych tutaj naczyń romańskich.
Analiza zakresu terminu scyphus (w źródłach średniowiecznych także sciphus, ciphus, cyphus, syphus,
scifus, cyffus itd.) jest więc niezbędna dla wyjaśnienia postawionego problemu56. W starożytności rzymskiej
słowem tym (wywodzącym się z greckiego vxv<poę57) oznaczano naczynie do picia, najczęściej niewysoką,
dość szeroką czarę na niskiej podstawie, o brzuścu zwykle w górnej części ukształtowanym prostopadle
i zaopatrzonym w parę imadeł poziomych albo pionowych58. W toreutyce okresu cesarstwa brzusiec
miał kształt walca zwężającego się łagodnym łukiem ku dołowi, a ucha tworzyły pionowo przymoco-
wane obrączki ujęte pomiędzy wygięty trzpień i trójkątną blaszkę. Najpiękniejsze egzemplarze takich
srebrnych, złoconych naczyń znamy ze znalezisk na terenach zasypanych pamiętnym wybuchem We-
zuwiusza (Neapol, Museo Archeologico Nazionale59; Paryż, Musée du Louvre60), a także z wykopalisk
francuskich, np. z Berthouville (Paryż, Bibliothèque Nationale, Cabinet des Médailles et des Antiques;
ryc. 15)61.
54 [J. L.] Sponsel, Fiihrer durch das Kdnigliche Griine Gewolhe zu Dresdcn, Drcsden 1915, s. 118 п.; A.Bochnak,
J. Pagaczewski, Polskie rzemiosło artystyczne wieków średnich, Kraków 1959, s. 68—70, tamże podstawowa literatura
przedmiotu. Por. także Muzeum Narodowe w Krakowie, Sztuka w Krakowie w latach 1350—1550, [Kraków] 1964, nr 194. Dzię-
kuję uprzejmie Dyrektorowi J. Banachowi za pomoc w uzyskaniu fotografii naczynia.
55 Funkcja naczynia krakowskiego nie jest jasna; być może służyło ono do podawania wody po komunii.
56 Zob. Du Cange, Glossarium mediae et infimae latinitatis, t. 7, Niort 1886, s. 355 i 383.
57 Th. Klauser, S. Griin, Bêcher, [w:] Reallexikon jur Antike und Christentum, t. 2, 1954, szp. 37 nn.
58 Pottier, Scyphus..., s. 1159—1161.
59 Ori e argenti dell'Italia antica, Torino, Palazzo Chiablese, giugno-agosto 1961, Bari, Castello Svevo, ottohre-novcmhre 1961,
[Torino 19612], nr 634—638, 662, 666.
60 A. Héron de Villefosse, Le trésor de Boscoreale, ..Fondation Eugène Piot, Monuments et Mémoires publiés par
l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres", V, 1899, s. 52—57, 79—86.
41 E. Babelon, Le Trésor d'argenterie de Berthouville, Paris 1916.
PIOTR SKUBISZEWSKI
15. Scyphus z Berthouville. Paryż, Bibliothèque Nationale, Cabinet des Médailles et d:s Antiques
Hedvigis cyfum scandât quem contulit istum presul (Drezno, Grimes Gewôlbc; ryc. 14)54. Obydwa zabytki
różnij się między sobą proporcjami, materiałem i może przeznaczeniem55. Naczynie praskie nie ma
nakrywy, natomiast krakowskie ją posiada; choć jest ona mniejsza od czaszy, ale wyraźnie powtarza
jej kształt. Czasza pierwszego nie została wybrzuszona a zdobi ją wygięta warga; kryształowe naczynie
krakowskie jest silnie wybrzuszone, lecz z kolei czasza nie ma wygiętej wargi, którą posiada tylko
nakrywa. Pomimo tych różnic obydwa zabytki objęte w średniowieczu jedną nazwą łączą podstawowe
cechy wspólne, a mianowicie typ głębokiej czaszy na niskiej stopie, co pozwala obydwa uznać za kon-
tynuację i gotyckie przetworzenie omawianych tutaj naczyń romańskich.
Analiza zakresu terminu scyphus (w źródłach średniowiecznych także sciphus, ciphus, cyphus, syphus,
scifus, cyffus itd.) jest więc niezbędna dla wyjaśnienia postawionego problemu56. W starożytności rzymskiej
słowem tym (wywodzącym się z greckiego vxv<poę57) oznaczano naczynie do picia, najczęściej niewysoką,
dość szeroką czarę na niskiej podstawie, o brzuścu zwykle w górnej części ukształtowanym prostopadle
i zaopatrzonym w parę imadeł poziomych albo pionowych58. W toreutyce okresu cesarstwa brzusiec
miał kształt walca zwężającego się łagodnym łukiem ku dołowi, a ucha tworzyły pionowo przymoco-
wane obrączki ujęte pomiędzy wygięty trzpień i trójkątną blaszkę. Najpiękniejsze egzemplarze takich
srebrnych, złoconych naczyń znamy ze znalezisk na terenach zasypanych pamiętnym wybuchem We-
zuwiusza (Neapol, Museo Archeologico Nazionale59; Paryż, Musée du Louvre60), a także z wykopalisk
francuskich, np. z Berthouville (Paryż, Bibliothèque Nationale, Cabinet des Médailles et des Antiques;
ryc. 15)61.
54 [J. L.] Sponsel, Fiihrer durch das Kdnigliche Griine Gewolhe zu Dresdcn, Drcsden 1915, s. 118 п.; A.Bochnak,
J. Pagaczewski, Polskie rzemiosło artystyczne wieków średnich, Kraków 1959, s. 68—70, tamże podstawowa literatura
przedmiotu. Por. także Muzeum Narodowe w Krakowie, Sztuka w Krakowie w latach 1350—1550, [Kraków] 1964, nr 194. Dzię-
kuję uprzejmie Dyrektorowi J. Banachowi za pomoc w uzyskaniu fotografii naczynia.
55 Funkcja naczynia krakowskiego nie jest jasna; być może służyło ono do podawania wody po komunii.
56 Zob. Du Cange, Glossarium mediae et infimae latinitatis, t. 7, Niort 1886, s. 355 i 383.
57 Th. Klauser, S. Griin, Bêcher, [w:] Reallexikon jur Antike und Christentum, t. 2, 1954, szp. 37 nn.
58 Pottier, Scyphus..., s. 1159—1161.
59 Ori e argenti dell'Italia antica, Torino, Palazzo Chiablese, giugno-agosto 1961, Bari, Castello Svevo, ottohre-novcmhre 1961,
[Torino 19612], nr 634—638, 662, 666.
60 A. Héron de Villefosse, Le trésor de Boscoreale, ..Fondation Eugène Piot, Monuments et Mémoires publiés par
l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres", V, 1899, s. 52—57, 79—86.
41 E. Babelon, Le Trésor d'argenterie de Berthouville, Paris 1916.