DOI issue:
I. Z zagadnień sztuki dawnej
DOI article:Skubiszewski, Piotr: Romańskie cyboria w kształcie czary z nakrywą: Problem genezy
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.13221#0032
26
PIOTR SKUBISZEWSKI
17. Scyphus z Ganoscio. Città di Castello, skarbiec katedralny
przynosili wino ofiarne. Musiał też być tak ukształtowany, ażeby łatwo było napój doń przelać, a póź-
niej komunikującym go podać. Był więc chyba szerszy niż wyższy. Ze wszystkich naczyń odziedzi-
czonych po antyku kształty scyphusa i nieodległego odeń cantharusa były do takiego celu najbardziej przy-
datne. Wydaje się też, że zachowanie nazwy scyphus w ordines i w najstarszych inwentarzach wskazuje
na pokrewieństwo kształtu naczynia mszalnego z jego antycznym archetypem. Badania nie ustaliły dotąd
wśród zachowanych naczyń żadnego, które można by na pewno określić jako scyphus mszalny. Tymcza-
sem od wielu lat istnieje podstawa do takiej identyfikacji. Przyniosło ją odkrycie dwudziestu czte-
rech srebrnych naczyń i przedmiotów eucharystycznych, dokonane w r. 1935 w małej umbryjskiej miej-
scowości Canoscio (obecnie Città di Castello, skarbiec katedry)66. Zabytki pochodzą z w. V—VI. Jak
zgodnie zauważono, znalezisko ma wartość zgoła wyjątkową, ponieważ zawiera pierwszy znany komplet
utensyliów używanych w czasie obrzędu eucharystycznego67. W zespole obok zwykłego kielicha ka-
płańskiego (średnica 9 cm) znajdują się trzy większe, szerokie (średnica 14 cm i 19 cm) czary spoczywa-
jące na niskich podstawach (ryc. 16 i 17). Jedna z nich posiada od wewnętrznej strony w wardze zagłę-
bienie, w którym mieści się nakrywa lekko wypukła, zwieńczona uchwytem w kształcie ściętego stożka
odwróconego podstawą ku górze. Gdy jest zdjęta, spoczywa na tym zwieńczeniu jak na naturalnej pod-
stawie i tworzy głęboką patenę, podobną do tych, jakie znane są z najstarszych zachowanych przykła-
dów68. W trzech czarach z Canoscio dopatrujemy się właśnie scyphi mszalnych, trudno bowiem wyo-
66 E. Giovagnoli, Una collezione di vasi eucaristici scoperti a Canoscio, „Rivista di Archeologia Cristiana", XII, 1935,
s. 313—328; tenże, // tesoro eucaristico di Canoscio, Città di Castello 1940 (Ricerche di storia e di arte cristiana umhra, t. 1), passim;
A. de Capitani d'Arzago, L'esatta lettura dell'iscrizione delia „patena" di Canoscio, Cosiderazioni sulla formuła „De Donis Dei'',
„Epigraphica", III, 1941, s. 277—283; C. Cecchelli, La vita di Roma nel medio evo, t. 1 : Le arti minori e il costume, Roma
1951—1952 [wyd. 1960], s. 14n. Na w. VII datuje te zabytki W. F. Volbach, Silber-und Elfenbeinarbeiten vom Ende des 4.
bis zum Anfang des 7. Jahrhunderts, [w :] Beitràge zur Kunstgeschichte und Archâologie des Friihmittclaltcrs, Graz — Koln 1962, s. 32.
67 Por. np. Cecchelli, op. cit., s. 14.
68 Braun, op. cit., s. 210.
PIOTR SKUBISZEWSKI
17. Scyphus z Ganoscio. Città di Castello, skarbiec katedralny
przynosili wino ofiarne. Musiał też być tak ukształtowany, ażeby łatwo było napój doń przelać, a póź-
niej komunikującym go podać. Był więc chyba szerszy niż wyższy. Ze wszystkich naczyń odziedzi-
czonych po antyku kształty scyphusa i nieodległego odeń cantharusa były do takiego celu najbardziej przy-
datne. Wydaje się też, że zachowanie nazwy scyphus w ordines i w najstarszych inwentarzach wskazuje
na pokrewieństwo kształtu naczynia mszalnego z jego antycznym archetypem. Badania nie ustaliły dotąd
wśród zachowanych naczyń żadnego, które można by na pewno określić jako scyphus mszalny. Tymcza-
sem od wielu lat istnieje podstawa do takiej identyfikacji. Przyniosło ją odkrycie dwudziestu czte-
rech srebrnych naczyń i przedmiotów eucharystycznych, dokonane w r. 1935 w małej umbryjskiej miej-
scowości Canoscio (obecnie Città di Castello, skarbiec katedry)66. Zabytki pochodzą z w. V—VI. Jak
zgodnie zauważono, znalezisko ma wartość zgoła wyjątkową, ponieważ zawiera pierwszy znany komplet
utensyliów używanych w czasie obrzędu eucharystycznego67. W zespole obok zwykłego kielicha ka-
płańskiego (średnica 9 cm) znajdują się trzy większe, szerokie (średnica 14 cm i 19 cm) czary spoczywa-
jące na niskich podstawach (ryc. 16 i 17). Jedna z nich posiada od wewnętrznej strony w wardze zagłę-
bienie, w którym mieści się nakrywa lekko wypukła, zwieńczona uchwytem w kształcie ściętego stożka
odwróconego podstawą ku górze. Gdy jest zdjęta, spoczywa na tym zwieńczeniu jak na naturalnej pod-
stawie i tworzy głęboką patenę, podobną do tych, jakie znane są z najstarszych zachowanych przykła-
dów68. W trzech czarach z Canoscio dopatrujemy się właśnie scyphi mszalnych, trudno bowiem wyo-
66 E. Giovagnoli, Una collezione di vasi eucaristici scoperti a Canoscio, „Rivista di Archeologia Cristiana", XII, 1935,
s. 313—328; tenże, // tesoro eucaristico di Canoscio, Città di Castello 1940 (Ricerche di storia e di arte cristiana umhra, t. 1), passim;
A. de Capitani d'Arzago, L'esatta lettura dell'iscrizione delia „patena" di Canoscio, Cosiderazioni sulla formuła „De Donis Dei'',
„Epigraphica", III, 1941, s. 277—283; C. Cecchelli, La vita di Roma nel medio evo, t. 1 : Le arti minori e il costume, Roma
1951—1952 [wyd. 1960], s. 14n. Na w. VII datuje te zabytki W. F. Volbach, Silber-und Elfenbeinarbeiten vom Ende des 4.
bis zum Anfang des 7. Jahrhunderts, [w :] Beitràge zur Kunstgeschichte und Archâologie des Friihmittclaltcrs, Graz — Koln 1962, s. 32.
67 Por. np. Cecchelli, op. cit., s. 14.
68 Braun, op. cit., s. 210.