DOI issue:
I. Z zagadnień sztuki dawnej
DOI article:Skubiszewski, Piotr: Romańskie cyboria w kształcie czary z nakrywą: Problem genezy
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.13221#0034
28
PIOTR SKUBISZEWSKI
19. Hortus Deliciarum Kerrady z Landsbergu, fragmenty miniatury na fol. 215 v3
z Canoscio posiadają także bliskie analogie do zabytków zachowanych, z których jeden, scyphus w lon-
dyńskim British Muséum, posiada podobne proporcje i nakrywę w postaci głębokiej pateny72.
E. Giovagnoli tramie wskazywał na związek naczyń umbryjskich z kształtami sreber stołowych
używanych przez Rzymian w ich życiu codziennym73. Był to związek znamienny dla epoki, w której
obrzędy liturgiczne względnie niedawno oderwały się od uczt i spotkań laickich i zaczęły kroczyć drogą
własnego rozwoju. Nie sposób jednak nie dostrzec różnic. Choć typologicznie najbliższe srebrnym
scyphi rzymskim, różniły się też od nich nieco wyższą podstawą, brzuścem albo wyraźnie hemisferycz-
nym, albo znów wklęsłym, brakiem imadeł, na koniec czasem nakrywą.
Ze względu na przedmiot artykułu zatrzymaliśmy się dłużej nad scyphi, które pełniły funkcję eu-
charystyczną. Źródła późnoantyczne i wczesnośredniowieczne pouczają jednak, że za starożytnością
rzymską nadal oznaczano tym terminem w ogóle wszelkie czary do picia. Wracając teraz do materiału
z okresu dojrzałego i późniejszego średniowiecza, co jest zasadniczym przedmiotem niniejszych rozwa-
żań, stwierdzamy w nim to samo zjawisko. Jedyną bardziej wyodrębnioną grupę funkcjonalną tworzą
te naczynia, o których teksty mówiły : siphus unus argenteus parvus, qui portatur ad infirmes (inwentarz
skarbca katedralnego w Monzy z r. 1275)74 albo scyphus argenteus vel stanneus pro infirmis ut postquam
eucharistiam assumpserint loturam digitorum suorum sibi praebeat in eodem (postanowienia synodu w Exeter
z r. 1287)75. Noszono w nich zatem chorym wodę w celach ablucyjnych, a zabytek praski, choć później-
szy, poucza o ich wyglądzie (il. 13). Inne scyphi znane ze źródeł pełniły funkcje bardzo rozmaite. Mogły
72 O. M. Dalton, Catalogue oj Early Christian Antiquities and Objects from the Christian East in ... the British Muséum,
London 1901, nr 361.
73 Giovagnoli, Il tesoro eucaristico s. 4.
74 Barbier de Montault, op. cit., XLVI, 1880, s. 629.
75 Braun, op. cit., s. 21 п.
PIOTR SKUBISZEWSKI
19. Hortus Deliciarum Kerrady z Landsbergu, fragmenty miniatury na fol. 215 v3
z Canoscio posiadają także bliskie analogie do zabytków zachowanych, z których jeden, scyphus w lon-
dyńskim British Muséum, posiada podobne proporcje i nakrywę w postaci głębokiej pateny72.
E. Giovagnoli tramie wskazywał na związek naczyń umbryjskich z kształtami sreber stołowych
używanych przez Rzymian w ich życiu codziennym73. Był to związek znamienny dla epoki, w której
obrzędy liturgiczne względnie niedawno oderwały się od uczt i spotkań laickich i zaczęły kroczyć drogą
własnego rozwoju. Nie sposób jednak nie dostrzec różnic. Choć typologicznie najbliższe srebrnym
scyphi rzymskim, różniły się też od nich nieco wyższą podstawą, brzuścem albo wyraźnie hemisferycz-
nym, albo znów wklęsłym, brakiem imadeł, na koniec czasem nakrywą.
Ze względu na przedmiot artykułu zatrzymaliśmy się dłużej nad scyphi, które pełniły funkcję eu-
charystyczną. Źródła późnoantyczne i wczesnośredniowieczne pouczają jednak, że za starożytnością
rzymską nadal oznaczano tym terminem w ogóle wszelkie czary do picia. Wracając teraz do materiału
z okresu dojrzałego i późniejszego średniowiecza, co jest zasadniczym przedmiotem niniejszych rozwa-
żań, stwierdzamy w nim to samo zjawisko. Jedyną bardziej wyodrębnioną grupę funkcjonalną tworzą
te naczynia, o których teksty mówiły : siphus unus argenteus parvus, qui portatur ad infirmes (inwentarz
skarbca katedralnego w Monzy z r. 1275)74 albo scyphus argenteus vel stanneus pro infirmis ut postquam
eucharistiam assumpserint loturam digitorum suorum sibi praebeat in eodem (postanowienia synodu w Exeter
z r. 1287)75. Noszono w nich zatem chorym wodę w celach ablucyjnych, a zabytek praski, choć później-
szy, poucza o ich wyglądzie (il. 13). Inne scyphi znane ze źródeł pełniły funkcje bardzo rozmaite. Mogły
72 O. M. Dalton, Catalogue oj Early Christian Antiquities and Objects from the Christian East in ... the British Muséum,
London 1901, nr 361.
73 Giovagnoli, Il tesoro eucaristico s. 4.
74 Barbier de Montault, op. cit., XLVI, 1880, s. 629.
75 Braun, op. cit., s. 21 п.