DOI Heft:
I. Z zagadnień sztuki dawnej
DOI Artikel:Skubiszewski, Piotr: Romańskie cyboria w kształcie czary z nakrywą: Problem genezy
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13221#0035
RÓMAttŚKtE ÔYÈÔÏUA W KSZTAŁCIE ĆŻARV
służyć jako relikwiarze76, jako cyboria77, najczęściej jednak określano tym terminem codzienne naczynia
do picia i na takie ich zastosowanie najwięcej zachowało się dowodów. W w. XII kanonik Artaldus
ofiarował na koszty budowy wieży przy katedrze Św. Stefana w Lyonie trzy scyplii, które należały do jego
sreber domowych78. W nekrologu jednego z klasztorów paryskich wzmianka mówi wyraźnie o stałym
użytkowaniu naczynia ofiarowanego przez dobroczyńcę: dédit etiam nobis cyphum mazeliniim cum pede
argenteo ad serviendum in refectorio79. Jak wyglądały takie scyphi, wykonane z twardych gatunków drzewa,
rozpowszechnione w Europie zachodniej przynajmniej od w. XII80, wskazują zachowane zabytki, np.
piękne okazy w Victoria and Albert Muséum81 i w British Muséum w Londynie (ryc. 18)82.
Słowo scyphus często pojawia się w innych źródłach średniowiecznych, ale nie ma potrzeby ich dalej
przytaczać, ponieważ nic więcej nie mówią o funkcji przedmiotu ponad to, co dotychczas powiedziano.
Powołamy się jeszcze tylko na dwa przekazy, szczególnie istotne dla naszej analizy. Pierwszy z nich sta-
nowi następujący fragment inwentarza skarbca katedralnego w Monzy z r. 1277: Unum vas de zafirio
factum ad modum unius siphi et tenet quantum potest terme unus napus magnus de napera83. Wyrażenie
ad modum unius siphi wskazuje, że słowo scyphus oznaczało w tym okresie typ naczynia o kształcie jedno-
znacznie rozumianym, a także naśladowanym. Drugie źródło ma jeszcze większe znaczenie, ponieważ
informuje bezpośrednio o wyglądzie przedmiotu, a pochodzące z tego samego czasu, co najstarsze z in-
teresujących nas cyboriów, rzuca zarazem światło na genezę całego zespołu. Na fol. 215 v° spalonego
w r. 1870 kodeksu Hortus Deliciarum Herrady z Landsbergu (czwarta ćw. w. XII) została przedstawiona
Drabina Cnoty (ryc. 19)84. Miniatura dobrze jest znana dzięki zachowanym kopiom85. Od prawego
76 Barbier de Montault, op. cit., XLVII, 1881, s. 174.
77 Tamże, s. 184. O cyboriach w kształcie czary (w źródłach pojawia się termin „cuppa") obszerniej pisał Barraud,
op. cit., s. 584—587.
78 Barbier de Montault, op. cit., XLVII, 1881, s. 162. Błędną interpretację tego autora sprostował Braun,
op. cit., s. 21.
79 Barbier de Montault, op. cit., XLVII, 1881, s. 172.
80 Du Cangc, op. cit., t. 5, Niort 1885, s. 315—317.
81 Victoria and Albert Muséum, English Médiéval Silver, London 1952, il. 15 i 17.
82 H. Read, A. B. Tonnochy, Catalogue of the Silver Plate, Mediaeval and Later, bequeathed to the British Muséum
by Sir A. W. Franks, К. С. В., London 1928, nr 1.
83 Barbier de Montault, op. cit., XLVII, 1881, s. 145 nn.
84 Herrade de Landsberg, Hortus Deliciarum, ... par J. Walter, Strasbourg — Paris 1952, s. 95, tabl. XXXVIII.
O tym przedstawieniu pisał niedawno T. Eriksson, L'échelle de la perfection, Une nouvelle interprétation de la peinture murale de
Chaldon, „Cabiers de Civilisation Médiévale", VII, 1964, s. 443 n.
85 Herradê de Landsberg, op. cit., s. 8nn.
służyć jako relikwiarze76, jako cyboria77, najczęściej jednak określano tym terminem codzienne naczynia
do picia i na takie ich zastosowanie najwięcej zachowało się dowodów. W w. XII kanonik Artaldus
ofiarował na koszty budowy wieży przy katedrze Św. Stefana w Lyonie trzy scyplii, które należały do jego
sreber domowych78. W nekrologu jednego z klasztorów paryskich wzmianka mówi wyraźnie o stałym
użytkowaniu naczynia ofiarowanego przez dobroczyńcę: dédit etiam nobis cyphum mazeliniim cum pede
argenteo ad serviendum in refectorio79. Jak wyglądały takie scyphi, wykonane z twardych gatunków drzewa,
rozpowszechnione w Europie zachodniej przynajmniej od w. XII80, wskazują zachowane zabytki, np.
piękne okazy w Victoria and Albert Muséum81 i w British Muséum w Londynie (ryc. 18)82.
Słowo scyphus często pojawia się w innych źródłach średniowiecznych, ale nie ma potrzeby ich dalej
przytaczać, ponieważ nic więcej nie mówią o funkcji przedmiotu ponad to, co dotychczas powiedziano.
Powołamy się jeszcze tylko na dwa przekazy, szczególnie istotne dla naszej analizy. Pierwszy z nich sta-
nowi następujący fragment inwentarza skarbca katedralnego w Monzy z r. 1277: Unum vas de zafirio
factum ad modum unius siphi et tenet quantum potest terme unus napus magnus de napera83. Wyrażenie
ad modum unius siphi wskazuje, że słowo scyphus oznaczało w tym okresie typ naczynia o kształcie jedno-
znacznie rozumianym, a także naśladowanym. Drugie źródło ma jeszcze większe znaczenie, ponieważ
informuje bezpośrednio o wyglądzie przedmiotu, a pochodzące z tego samego czasu, co najstarsze z in-
teresujących nas cyboriów, rzuca zarazem światło na genezę całego zespołu. Na fol. 215 v° spalonego
w r. 1870 kodeksu Hortus Deliciarum Herrady z Landsbergu (czwarta ćw. w. XII) została przedstawiona
Drabina Cnoty (ryc. 19)84. Miniatura dobrze jest znana dzięki zachowanym kopiom85. Od prawego
76 Barbier de Montault, op. cit., XLVII, 1881, s. 174.
77 Tamże, s. 184. O cyboriach w kształcie czary (w źródłach pojawia się termin „cuppa") obszerniej pisał Barraud,
op. cit., s. 584—587.
78 Barbier de Montault, op. cit., XLVII, 1881, s. 162. Błędną interpretację tego autora sprostował Braun,
op. cit., s. 21.
79 Barbier de Montault, op. cit., XLVII, 1881, s. 172.
80 Du Cangc, op. cit., t. 5, Niort 1885, s. 315—317.
81 Victoria and Albert Muséum, English Médiéval Silver, London 1952, il. 15 i 17.
82 H. Read, A. B. Tonnochy, Catalogue of the Silver Plate, Mediaeval and Later, bequeathed to the British Muséum
by Sir A. W. Franks, К. С. В., London 1928, nr 1.
83 Barbier de Montault, op. cit., XLVII, 1881, s. 145 nn.
84 Herrade de Landsberg, Hortus Deliciarum, ... par J. Walter, Strasbourg — Paris 1952, s. 95, tabl. XXXVIII.
O tym przedstawieniu pisał niedawno T. Eriksson, L'échelle de la perfection, Une nouvelle interprétation de la peinture murale de
Chaldon, „Cabiers de Civilisation Médiévale", VII, 1964, s. 443 n.
85 Herradê de Landsberg, op. cit., s. 8nn.