DOI issue:
I. Z zagadnień sztuki dawnej
DOI article:Świechowski, Zygmunt: Znaczenie Włoch dla polskiej architektury i rzeżby romańskiej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.13221#0056
50
ZYGMUNT ŚWIECHOWSKI
interesujący z uwagi na ornamen-
talne opracowanie nawiązujące
do wzorców orientalnych, podob-
nie jak w rzeźbie zwierzęcej
Włoch południowych, żeby wy-
mienić tylko katedry w Canosa
di Puglia i Bari20.
Liczbę przykładów rzeźby
zwierzęcej, inspirowanej pośrednio
czy bezpośrednio przez romańską
rzeźbę architektoniczną Włoch,
można by pomnożyć przypomi-
nając zaginione po większej części
kapitele empory zachodniej w
Żarnowie, przedstawiające lwy
i skrzydlate smoki prześladujące
mniejsze zwierzęta21. Należą tu
oczywiście także wyobrażenia
triumfującego lwa nad pokona-
nym czworonogiem z symetrycz-
nym odpowiednikiem zwycięskie-
2. Wrocław, lew w portyku zachodnim katedry g° gryfa u nasady archiwolty por-
talu w Tumie pod Łęczycą i kapi-
tel z orłem tego samego portalu22
oraz rzeźba gryfa z Czchowa.
Do kolekcji włoskich motywów zoomorficznych należy zaliczyć jeszcze fryz w fasadzie zachodniej
kościoła kolegiackiego w Opatowie sprzed połowy XII w.23 Jak wiadomo chociażby z budowli Pawii
i Werony (S. Michèle w Pawii, katedra w Weronie), jest to motyw architektoniczny niezwykle cha-
rakterystyczny dla romańskiego budownictwa Włoch północnych. Najbliższą jednak analogię stanowi
budowla niemiecka Stiftskirche w Quedlinburgu, ukończona około r. 1129. Odnajdujemy tu na emporze
zachodniej bardzo zbliżoną kompozycję, złożoną ze smoków i czterolistnych rozet24. Analogia ta wzma-
cnia jednak tylko przeświadczenie o włoskiej genezie fryzu kolegiaty opatowskiej. W świetle dawniej-
szych i nowszych badań Goldschmidta, Kluckhohna i Paatza25, wskazujących na ścisły związek ornamen-
tyki quedlinburskiej z S. Abondio w Como, jak również na powiązanie układu przestrzennego Stifts-
kirche z typem północnowłoskim, była ona jednym z najwybitniejszych obok Konigslutter eksponen-
tów infiltracji północnowłoskich form budowlanych na terenie Niemiec. Element kamienny z iden-
tycznymi jak w Opatowie rozetami, odnaleziony w obrębie katedry wrocławskiej26, wskazuje, że
także budowla biskupa Waltera posiadała prawdopodobnie dekorację fryzową zbliżoną w charakterze.
Odrębną, nieliczną w Polsce grupę motywów zwierzęcych, przedstawiających smoki, łączą również
jak najściślejsze więzy z analogicznymi przedstawieniami w rzeźbie włoskiej. Smok, a raczej smoki,
tak jak je przedstawiono na lewej głowicy portalu w Czerwińsku, ma głowę podobną do wilczej i parę
skrzydełek bezpośrednio przechodzących w krótkie łapy, podczas gdy tułów zakończony jest długim
20 Np. słonic podtrzymujące tron biskupi w Canosa di Puglia i lew z okna transeptu katedry w Bari. Por. C. A. Wil-
lemscn, op. cit., il. 89, 159.
21 Kaplica w Żarnowie, wzmiankowana po raz pierwszy w r. 1191 (Mp I nr 2), zachowała aż do końca XIX w. wię-
kszą część pierwotnej dekoracji rzeźbiarskiej, zniszczonej następnie w znacznym stopniu w trakcie rozbudowy w r. 1910.
Por. W. Łuszczkiewicz, Kościół parafialny iv Żarnowie i reszty tamtejszego zamku, „SKHS", 4, 1891, s. 118—137.
22 Kolegiata w Tumie pod Łęczycą została uroczyście poświęcona w dn. 21 V 1161 (K Mp II, nr 373). Analityczny
opis u M. Walickiego, Kolegiata w Tumie pod Łęczycą, Łódź 1938.
23 Por. Z. Świechowski, Kościelec, Opatów, Warszawa 1954.
24 Autor jest szczególnie zobowiązany profesorowi К. H. Clasenowi za fotografię quedlinburskiej empory zachodniej.
25 A. Goldschmidt, Die Bauornamentik in Sachsen im XII Jh., „Monatshefte fur Kunstwissenschaft", 3, 1910, s. 299
i п.; E. Kluckhohn, W. Paatz, op. cit., s. 28 i п.
26 Por. Z. Świechowski, Architektura na Śląsku..., s. 77.
ZYGMUNT ŚWIECHOWSKI
interesujący z uwagi na ornamen-
talne opracowanie nawiązujące
do wzorców orientalnych, podob-
nie jak w rzeźbie zwierzęcej
Włoch południowych, żeby wy-
mienić tylko katedry w Canosa
di Puglia i Bari20.
Liczbę przykładów rzeźby
zwierzęcej, inspirowanej pośrednio
czy bezpośrednio przez romańską
rzeźbę architektoniczną Włoch,
można by pomnożyć przypomi-
nając zaginione po większej części
kapitele empory zachodniej w
Żarnowie, przedstawiające lwy
i skrzydlate smoki prześladujące
mniejsze zwierzęta21. Należą tu
oczywiście także wyobrażenia
triumfującego lwa nad pokona-
nym czworonogiem z symetrycz-
nym odpowiednikiem zwycięskie-
2. Wrocław, lew w portyku zachodnim katedry g° gryfa u nasady archiwolty por-
talu w Tumie pod Łęczycą i kapi-
tel z orłem tego samego portalu22
oraz rzeźba gryfa z Czchowa.
Do kolekcji włoskich motywów zoomorficznych należy zaliczyć jeszcze fryz w fasadzie zachodniej
kościoła kolegiackiego w Opatowie sprzed połowy XII w.23 Jak wiadomo chociażby z budowli Pawii
i Werony (S. Michèle w Pawii, katedra w Weronie), jest to motyw architektoniczny niezwykle cha-
rakterystyczny dla romańskiego budownictwa Włoch północnych. Najbliższą jednak analogię stanowi
budowla niemiecka Stiftskirche w Quedlinburgu, ukończona około r. 1129. Odnajdujemy tu na emporze
zachodniej bardzo zbliżoną kompozycję, złożoną ze smoków i czterolistnych rozet24. Analogia ta wzma-
cnia jednak tylko przeświadczenie o włoskiej genezie fryzu kolegiaty opatowskiej. W świetle dawniej-
szych i nowszych badań Goldschmidta, Kluckhohna i Paatza25, wskazujących na ścisły związek ornamen-
tyki quedlinburskiej z S. Abondio w Como, jak również na powiązanie układu przestrzennego Stifts-
kirche z typem północnowłoskim, była ona jednym z najwybitniejszych obok Konigslutter eksponen-
tów infiltracji północnowłoskich form budowlanych na terenie Niemiec. Element kamienny z iden-
tycznymi jak w Opatowie rozetami, odnaleziony w obrębie katedry wrocławskiej26, wskazuje, że
także budowla biskupa Waltera posiadała prawdopodobnie dekorację fryzową zbliżoną w charakterze.
Odrębną, nieliczną w Polsce grupę motywów zwierzęcych, przedstawiających smoki, łączą również
jak najściślejsze więzy z analogicznymi przedstawieniami w rzeźbie włoskiej. Smok, a raczej smoki,
tak jak je przedstawiono na lewej głowicy portalu w Czerwińsku, ma głowę podobną do wilczej i parę
skrzydełek bezpośrednio przechodzących w krótkie łapy, podczas gdy tułów zakończony jest długim
20 Np. słonic podtrzymujące tron biskupi w Canosa di Puglia i lew z okna transeptu katedry w Bari. Por. C. A. Wil-
lemscn, op. cit., il. 89, 159.
21 Kaplica w Żarnowie, wzmiankowana po raz pierwszy w r. 1191 (Mp I nr 2), zachowała aż do końca XIX w. wię-
kszą część pierwotnej dekoracji rzeźbiarskiej, zniszczonej następnie w znacznym stopniu w trakcie rozbudowy w r. 1910.
Por. W. Łuszczkiewicz, Kościół parafialny iv Żarnowie i reszty tamtejszego zamku, „SKHS", 4, 1891, s. 118—137.
22 Kolegiata w Tumie pod Łęczycą została uroczyście poświęcona w dn. 21 V 1161 (K Mp II, nr 373). Analityczny
opis u M. Walickiego, Kolegiata w Tumie pod Łęczycą, Łódź 1938.
23 Por. Z. Świechowski, Kościelec, Opatów, Warszawa 1954.
24 Autor jest szczególnie zobowiązany profesorowi К. H. Clasenowi za fotografię quedlinburskiej empory zachodniej.
25 A. Goldschmidt, Die Bauornamentik in Sachsen im XII Jh., „Monatshefte fur Kunstwissenschaft", 3, 1910, s. 299
i п.; E. Kluckhohn, W. Paatz, op. cit., s. 28 i п.
26 Por. Z. Świechowski, Architektura na Śląsku..., s. 77.