DOI issue:
I. Z zagadnień sztuki dawnej
DOI article:Świechowski, Zygmunt: Znaczenie Włoch dla polskiej architektury i rzeżby romańskiej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.13221#0060
54
ZYGMUNT SWIECHOWSKI
do reminiscencji antycznych. Do-
brą analogię stanowią głowice z
katedry parmeńskiej. To samo da
się stwierdzić w stosunku do pta-
ków dziobiących winne grono,
z jakimi spotykamy się przy opra-
cowaniu narożników jednej z gło-
wic wspornikowych i jednej z baz
kapitularza wąchockiego.
Repertuar fantastycznej rzeź-
by zwierzęcej w Polsce o charak-
terze włoskim wzbogaciło niedaw-
ne odkrycie w Zagości39. W ar-
kadach fryzu podokapowego tam-
tejszego kościoła joanitów wystę-
puje syrena - łucznik i syrena
o dwu ogonach. Tego rodzaju zu-
żytkowanie jednego z częstszych
7. Czchów, gryf walczący z lwem (;), rzeźba z kościoła parafialnego obecnie > i ?■ i ,1
i -j • „ », хт j v i motywów symbolicznych rzeźby
w lapidarium Muzeum Narodowego w Krakowie , , . . 1 J '
romańskiej przy dekoracji ze-
wnętrznej jest bardzo typowe dla architektury Włoch północnych, żeby się powołać tylko na przy-
kład fryzów arkadowych S. Secondo w Cortazzone d'Asti, italianizujących budowli Austrii i Niemiec,
jak absydy kościołów w Milstatt i Kónigslutter oraz fasady Św. Jakuba w Regensburgu.
DEKORACJA POCHODZENIA ANTYCZNEGO
Nie tylko w motywach rzeźby zwierzęcej pojawiają się bezpośrednie oddziaływania sztuki Pół-
wyspu Apenińskiego. Z Włoch także zdaje się pochodzić specyficzna antykizująca odmiana ornamentu
architektonicznego, z jaką spotykamy się w kilku zabytkach wieku XII.
Już w dawniejszych opracowaniach podnoszono pokrewieństwo antykizujących głowic portalu
w Tumie pod Łęczycą z kapitelami katedry w Moguncji40. Istotnie, identycznie opracowane wielkie
liście akantu o ząbkowanej krawędzi, obejmujące dolną partię głowicy, jak również ornament perełkowy,
wydzielający ją w stosunku do wolut, nie pozostawiają wątpliwości co do charakteru tych pokrewieństw.
Nie można ich tłumaczyć inaczej jak wspólnotą warsztatu. W przeświadczeniu tym utwierdza jeszcze
dodatkowa analogia, nieznana monografowi kolegiaty tumskiej. Głowice kościoła klasztornego w Ilben-
stadt wykazują jeszcze dalej idące zbieżności dzięki wprowadzeniu, podobnie jak w Tumie, kymationu
w górnej części głowicy. Jak wiadomo, ogólnie zalicza się architektoniczną rzeźbę z Iłbenstadt do war-
sztatu katedry mogunckiej41. Poprzez włączenie do tego warsztatowego kręgu weszły antykizującc
głowice portalu tumskiego w dobrze przebadany cykl motywów architektonicznych, o jasno określonym
rodowodzie. Od czasu bowiem pionierskich prac Kautscha42 wyjaśniony został przyczynowy związek
pomiędzy antykizującymi głowicami górnowłoskiego kręgu w rodzaju kapiteli z S. Giulio in Lago d' Or-
ta a sztuką kamieniarzy działających nad Renem i docierających do Skandynawii.
39 Odkrycie zostało dokonane w ramach prac Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem. Por. E. Dąbrowska,
A. Tomaszewski, Sprawozdanie z badań kościoła romańskiego p.w. Sw. Jana Chrzciciela w Zagości, pow. Pińczów, „Sprawo-
zdania z Posiedzeń Komisji Oddziału PAN w Krakowie", lipiec—grudzień 1962, Kraków 1963. Fotografię zawdzięcza autor
mgr. A. Tomaszewskiemu.
40 M.Walicki, op. cit., Kolegiata w Tumie...
41 Por. E. Kluckhohn, W. Paatz, op. cit., s. 11.
42 R. Kautsch, Obcritalien und der Mittelrhcin im 12 Jh., „Atti dcl X Congrcsso Internazionałe di Storia deli Arte"
(1912 wyd. 1922), s. 123; tenże, Der Mainzer Dom und seine Denkmàler, Frankfurt a. Main 1923; tenże, Der Dom zu Speyer,
„Stadeł Jhb.", 1 [1921], s. 75. Wyniki tych prac nie zostały podważone pomimo prób interpretacji antykizujących motywów
w architekturze Nadrenii jako nawiązania do miejscowych pozostałości rzymskich bez pośrednictwa włoskiego, jak to
usiłował wykazać w swej interesującej pracy E. Lehmann; por. tego autora Die Bedeutung des antikischen Bauschmucks am Dom
zu Speyer, „Zeitschrift fiir Kunstwissenschaft", 5, 1951. Badania E. Kluckhohna i W. Paatza, na które często się powołujemy,
reprezentują identyczny punkt widzenia jak Kautsch (por. E. Kluckhohn, W. Paatz, op. cit.,_ s. 7).
ZYGMUNT SWIECHOWSKI
do reminiscencji antycznych. Do-
brą analogię stanowią głowice z
katedry parmeńskiej. To samo da
się stwierdzić w stosunku do pta-
ków dziobiących winne grono,
z jakimi spotykamy się przy opra-
cowaniu narożników jednej z gło-
wic wspornikowych i jednej z baz
kapitularza wąchockiego.
Repertuar fantastycznej rzeź-
by zwierzęcej w Polsce o charak-
terze włoskim wzbogaciło niedaw-
ne odkrycie w Zagości39. W ar-
kadach fryzu podokapowego tam-
tejszego kościoła joanitów wystę-
puje syrena - łucznik i syrena
o dwu ogonach. Tego rodzaju zu-
żytkowanie jednego z częstszych
7. Czchów, gryf walczący z lwem (;), rzeźba z kościoła parafialnego obecnie > i ?■ i ,1
i -j • „ », хт j v i motywów symbolicznych rzeźby
w lapidarium Muzeum Narodowego w Krakowie , , . . 1 J '
romańskiej przy dekoracji ze-
wnętrznej jest bardzo typowe dla architektury Włoch północnych, żeby się powołać tylko na przy-
kład fryzów arkadowych S. Secondo w Cortazzone d'Asti, italianizujących budowli Austrii i Niemiec,
jak absydy kościołów w Milstatt i Kónigslutter oraz fasady Św. Jakuba w Regensburgu.
DEKORACJA POCHODZENIA ANTYCZNEGO
Nie tylko w motywach rzeźby zwierzęcej pojawiają się bezpośrednie oddziaływania sztuki Pół-
wyspu Apenińskiego. Z Włoch także zdaje się pochodzić specyficzna antykizująca odmiana ornamentu
architektonicznego, z jaką spotykamy się w kilku zabytkach wieku XII.
Już w dawniejszych opracowaniach podnoszono pokrewieństwo antykizujących głowic portalu
w Tumie pod Łęczycą z kapitelami katedry w Moguncji40. Istotnie, identycznie opracowane wielkie
liście akantu o ząbkowanej krawędzi, obejmujące dolną partię głowicy, jak również ornament perełkowy,
wydzielający ją w stosunku do wolut, nie pozostawiają wątpliwości co do charakteru tych pokrewieństw.
Nie można ich tłumaczyć inaczej jak wspólnotą warsztatu. W przeświadczeniu tym utwierdza jeszcze
dodatkowa analogia, nieznana monografowi kolegiaty tumskiej. Głowice kościoła klasztornego w Ilben-
stadt wykazują jeszcze dalej idące zbieżności dzięki wprowadzeniu, podobnie jak w Tumie, kymationu
w górnej części głowicy. Jak wiadomo, ogólnie zalicza się architektoniczną rzeźbę z Iłbenstadt do war-
sztatu katedry mogunckiej41. Poprzez włączenie do tego warsztatowego kręgu weszły antykizującc
głowice portalu tumskiego w dobrze przebadany cykl motywów architektonicznych, o jasno określonym
rodowodzie. Od czasu bowiem pionierskich prac Kautscha42 wyjaśniony został przyczynowy związek
pomiędzy antykizującymi głowicami górnowłoskiego kręgu w rodzaju kapiteli z S. Giulio in Lago d' Or-
ta a sztuką kamieniarzy działających nad Renem i docierających do Skandynawii.
39 Odkrycie zostało dokonane w ramach prac Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem. Por. E. Dąbrowska,
A. Tomaszewski, Sprawozdanie z badań kościoła romańskiego p.w. Sw. Jana Chrzciciela w Zagości, pow. Pińczów, „Sprawo-
zdania z Posiedzeń Komisji Oddziału PAN w Krakowie", lipiec—grudzień 1962, Kraków 1963. Fotografię zawdzięcza autor
mgr. A. Tomaszewskiemu.
40 M.Walicki, op. cit., Kolegiata w Tumie...
41 Por. E. Kluckhohn, W. Paatz, op. cit., s. 11.
42 R. Kautsch, Obcritalien und der Mittelrhcin im 12 Jh., „Atti dcl X Congrcsso Internazionałe di Storia deli Arte"
(1912 wyd. 1922), s. 123; tenże, Der Mainzer Dom und seine Denkmàler, Frankfurt a. Main 1923; tenże, Der Dom zu Speyer,
„Stadeł Jhb.", 1 [1921], s. 75. Wyniki tych prac nie zostały podważone pomimo prób interpretacji antykizujących motywów
w architekturze Nadrenii jako nawiązania do miejscowych pozostałości rzymskich bez pośrednictwa włoskiego, jak to
usiłował wykazać w swej interesującej pracy E. Lehmann; por. tego autora Die Bedeutung des antikischen Bauschmucks am Dom
zu Speyer, „Zeitschrift fiir Kunstwissenschaft", 5, 1951. Badania E. Kluckhohna i W. Paatza, na które często się powołujemy,
reprezentują identyczny punkt widzenia jak Kautsch (por. E. Kluckhohn, W. Paatz, op. cit.,_ s. 7).