DOI Heft:
I. Z zagadnień sztuki dawnej
DOI Artikel:Świechowski, Zygmunt: Znaczenie Włoch dla polskiej architektury i rzeżby romańskiej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13221#0061
ZNACZENIE WŁOCH DLA POLSKIEJ ARCHITEKTURY I RZEŹBY
55
8. Opatów, kolegiata, fragment fryzu w fasadzie zachodniej
9. Quedlinburg, kościół zamkowy, fragment fryzu z empory zachodniej
Przy okazji omówienia antykizujących motywów pochodzenia włoskiego w portalu tumskim
nie można nie wspomnieć o szeregu analogicznych zjawisk w kilku innych polskich budowlach XII wieku.
Na myśli mam w szczególności charakterystyczny kymation przedzielony ząbkami o krawędzi zdobionej
borowaniem na modłę późnoantyczną. Motyw ten, występujący—jak już mówiliśmy — na głowicy
lewego ościeża portalu tumskiego, znany jest z katedr w Spirze, Moguncji, Wormacji i Lund, a występuje
także na gzymsie impostowym jednego z filarów kolegiaty w Opatowie43, na gzymsie zewnętrznym
nawy kościoła w Prandocinie44 i gzymsie ocalałym z romańskiej budowli w Czchowie45. Nie od
rzeczy będzie przypomnieć, że zarówno w Tumie, Opatowie, jak i Czchowie obecność tego motywu
antykizujacego zbiega się z obecnością rzeźby zoomorficznej typu włoskiego.
W polskiej plastyce głowic roślinna dekoracja typu włoskiego ogranicza się do kilku kapiteli ko-
lumn wąchockiego kapitularza, kolumn podpierających jego sklepienie i kolumienek dzielących biforia.
Chodzi o tzw. wstęgę palmetową oplatającą rdzeń głowicy, której pochodzenie nie jest obojętne dla te-
matu tej pracy. Wywodzi się ona bezpośrednio od głowicy z wachlarzem palmetowym, której genezę
włoską od roślinnych głowic katedry w Modenie i Ferrarze wykazał przekonywająco Kluckhohn46.
Na źródło włoskie pośrednio wskazuje także rozrzut motywu, koncentrującego się w południowej części
Niemiec, najbardziej ulegającej bezpośrednio inwazji włoskiej. Wykazał to w dawniejszej pracy Kar-
linger47, czerpiący znaczną część przykładów z ratyzbońskiej budowli Św. Jakuba, prawdziwej kopalni
włoskich form architektonicznych. Dla głowic kapitularza wąchockiego najcenniejszą analogię stwa-
rzają jednak głowice portyku zachodniego i wnętrza nawy kościoła cysterskiego w Casamari. Dodajmy,
że zbieżności dotyczą także i innych motywów ornamentalnych, nie ograniczając się do samej tylko
wstęgi palmetowej47*.
43 Kolegiata opatowska powstała zapewne w 3. ćwierci XII w.; por. Z. Świechowski, Kościelec, Opatów.
44 Kościół w Prandocinie wzniesiony został w 1. ćwierci XII w.; por. Z. Świechowski, Znaczenie kościoła w Prando-
cinie, „Kwartalnik Historii Architektury i Urbanistyki", 1, 1956, s. 13—26.
45 W wyniku budowy kościoła gotyckiego budowla romańska uległa kompletnej rozbiórce. Pojedyncze segmenty
gzymsu zostały wmurowane w ścianę południową.
46 E. Kluckhohn, Die Kapitellomamentik, s. 533 i n.
47 H. Karlinger, Das Kapiteli mit der Palmcttenschleife, „Munchcncr Jhb.", N.F. 7, 1930, s. 281 i n.
47a Wobec włoskich analogii, posiadających także historyczne uzasadnienie, trudno przyznać rację pożytecznej zresztą
pracy D. Groszmana. W pracy Das Palmettcnringbandkapitell, opublikowanej w Norddeutsche Bcitrage zur Kunstgeschichtc,
1, 1961, s. 52, stara się on m. in. wykazać zależność wąchockiego kapitela z taśmą od kapiteli z kościoła Św. Godeharda
w Hildesheim.
55
8. Opatów, kolegiata, fragment fryzu w fasadzie zachodniej
9. Quedlinburg, kościół zamkowy, fragment fryzu z empory zachodniej
Przy okazji omówienia antykizujących motywów pochodzenia włoskiego w portalu tumskim
nie można nie wspomnieć o szeregu analogicznych zjawisk w kilku innych polskich budowlach XII wieku.
Na myśli mam w szczególności charakterystyczny kymation przedzielony ząbkami o krawędzi zdobionej
borowaniem na modłę późnoantyczną. Motyw ten, występujący—jak już mówiliśmy — na głowicy
lewego ościeża portalu tumskiego, znany jest z katedr w Spirze, Moguncji, Wormacji i Lund, a występuje
także na gzymsie impostowym jednego z filarów kolegiaty w Opatowie43, na gzymsie zewnętrznym
nawy kościoła w Prandocinie44 i gzymsie ocalałym z romańskiej budowli w Czchowie45. Nie od
rzeczy będzie przypomnieć, że zarówno w Tumie, Opatowie, jak i Czchowie obecność tego motywu
antykizujacego zbiega się z obecnością rzeźby zoomorficznej typu włoskiego.
W polskiej plastyce głowic roślinna dekoracja typu włoskiego ogranicza się do kilku kapiteli ko-
lumn wąchockiego kapitularza, kolumn podpierających jego sklepienie i kolumienek dzielących biforia.
Chodzi o tzw. wstęgę palmetową oplatającą rdzeń głowicy, której pochodzenie nie jest obojętne dla te-
matu tej pracy. Wywodzi się ona bezpośrednio od głowicy z wachlarzem palmetowym, której genezę
włoską od roślinnych głowic katedry w Modenie i Ferrarze wykazał przekonywająco Kluckhohn46.
Na źródło włoskie pośrednio wskazuje także rozrzut motywu, koncentrującego się w południowej części
Niemiec, najbardziej ulegającej bezpośrednio inwazji włoskiej. Wykazał to w dawniejszej pracy Kar-
linger47, czerpiący znaczną część przykładów z ratyzbońskiej budowli Św. Jakuba, prawdziwej kopalni
włoskich form architektonicznych. Dla głowic kapitularza wąchockiego najcenniejszą analogię stwa-
rzają jednak głowice portyku zachodniego i wnętrza nawy kościoła cysterskiego w Casamari. Dodajmy,
że zbieżności dotyczą także i innych motywów ornamentalnych, nie ograniczając się do samej tylko
wstęgi palmetowej47*.
43 Kolegiata opatowska powstała zapewne w 3. ćwierci XII w.; por. Z. Świechowski, Kościelec, Opatów.
44 Kościół w Prandocinie wzniesiony został w 1. ćwierci XII w.; por. Z. Świechowski, Znaczenie kościoła w Prando-
cinie, „Kwartalnik Historii Architektury i Urbanistyki", 1, 1956, s. 13—26.
45 W wyniku budowy kościoła gotyckiego budowla romańska uległa kompletnej rozbiórce. Pojedyncze segmenty
gzymsu zostały wmurowane w ścianę południową.
46 E. Kluckhohn, Die Kapitellomamentik, s. 533 i n.
47 H. Karlinger, Das Kapiteli mit der Palmcttenschleife, „Munchcncr Jhb.", N.F. 7, 1930, s. 281 i n.
47a Wobec włoskich analogii, posiadających także historyczne uzasadnienie, trudno przyznać rację pożytecznej zresztą
pracy D. Groszmana. W pracy Das Palmettcnringbandkapitell, opublikowanej w Norddeutsche Bcitrage zur Kunstgeschichtc,
1, 1961, s. 52, stara się on m. in. wykazać zależność wąchockiego kapitela z taśmą od kapiteli z kościoła Św. Godeharda
w Hildesheim.