DOI issue:
I. Z zagadnień sztuki dawnej
DOI article:Świechowski, Zygmunt: Znaczenie Włoch dla polskiej architektury i rzeżby romańskiej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.13221#0086
80 ZYGMUNT ŚWIECHOWSKI
bądź też zarysowujących romby i ukośne kraty, z jakimi spotykamy się we Wrocławiu, Krakowie
i Sandomierzu, mają bezpośrednie analogie w budownictwie ceglanym Lombardii. Doskonałym przy-
kładem tej maniery, naśladującej wyraźnie wczesnośredniowieczną kamieniarkę, jest kościół del Croce-
fisso w kompleksie San Stefano w Bolonii.
Także i w innych budowlach ceglanych Polski, wzniesionych w 1. połowie XIII w., nie braknie ry-
sów italianizujących107. Dowodem są takie szczegóły, jak przenikające się fryzy arkadowe, dwubarwny
wątek ceglany z użyciem elementów glazurowanych, prostokątne uskoki ościeży okiennych, dekoracyjne
jodełkowe układy cegieł, archiwol.ty z klińców ceglanych otoczone pasem giętych wozówek. Występują
one nagminnie w budowlach cysterskich i norbertańskich oraz w budownictwie kościołów parafialnych
Wielkopolski, Śląska i Pomorza. Budowle te w większości wypadków zdradzają pośrednictwo Niemiec
północnych. Wyjątek stanowi kościół parafialny w Chlewiskach, warsztatowo związany z dominikańską
strzechą budowlaną Św. Jakuba w Sandomierzu, oraz zapewne kościół parafialny w Strońsku, ceglana
budowla, w której znajduje się omówiony wyżej tympanon z rzeźbą zwierzęcą.
WNIOSKI
Dysponując w przybliżeniu pełnym, jak sądzę, zestawem zabytków polskiej architektury i rzeźby
romańskiej, na których wycisnęła piętno sztuka Włoch, możemy dokonać chociażby roboczej próby
sklasyfikowania intensywności jej oddziaływań, a także określenia dróg i sposobów, jakimi mogła prze-
nikać. Pozycja wyjściowa jest o wiele mniej korzystna aniżeli przy analogicznych badaniach w krajach
południowej, zachodniej i północno-zachodniej Europy. Przede wszystkim brak bezpośrednich wzmia-
nek źródłowych tego rodzaju jak cytowane na wstępie. Nie zachowało się w Polsce ani jedno imię
budowniczego, które tak jak imię Donata, architekta katedry w Lund, wskazywałoby jednoznacznie
na jego północnowłoską ojczyznę. Nie zachowała się także żadna pisana instrukcja ani współczesny
budowie osąd, który by przynosił klucz do założeń projektowych, jak w wypadku kolegiaty w Kloster-
rath, wzniesionej schemate langobardinoxos, czy katedry w Bremie, zbudowanej na wzór katedry w Bene-
wencic109. Wobec braku takich przesłanek z natury rzeczy jesteśmy ograniczeni do przedstawionych
107 Por. Z. S wiechowski, Wczesne budownictwo...
los por Lehmann-Brockhaus, Schriftquellen znr Kttnstgeschichte des 11. und 12. Jahrhutiderts fik Deutschland, Lothringen
und Italien, Berlin 1938, nr 689.
109 E.Kłuckhohn, op. cit., s. 94.
bądź też zarysowujących romby i ukośne kraty, z jakimi spotykamy się we Wrocławiu, Krakowie
i Sandomierzu, mają bezpośrednie analogie w budownictwie ceglanym Lombardii. Doskonałym przy-
kładem tej maniery, naśladującej wyraźnie wczesnośredniowieczną kamieniarkę, jest kościół del Croce-
fisso w kompleksie San Stefano w Bolonii.
Także i w innych budowlach ceglanych Polski, wzniesionych w 1. połowie XIII w., nie braknie ry-
sów italianizujących107. Dowodem są takie szczegóły, jak przenikające się fryzy arkadowe, dwubarwny
wątek ceglany z użyciem elementów glazurowanych, prostokątne uskoki ościeży okiennych, dekoracyjne
jodełkowe układy cegieł, archiwol.ty z klińców ceglanych otoczone pasem giętych wozówek. Występują
one nagminnie w budowlach cysterskich i norbertańskich oraz w budownictwie kościołów parafialnych
Wielkopolski, Śląska i Pomorza. Budowle te w większości wypadków zdradzają pośrednictwo Niemiec
północnych. Wyjątek stanowi kościół parafialny w Chlewiskach, warsztatowo związany z dominikańską
strzechą budowlaną Św. Jakuba w Sandomierzu, oraz zapewne kościół parafialny w Strońsku, ceglana
budowla, w której znajduje się omówiony wyżej tympanon z rzeźbą zwierzęcą.
WNIOSKI
Dysponując w przybliżeniu pełnym, jak sądzę, zestawem zabytków polskiej architektury i rzeźby
romańskiej, na których wycisnęła piętno sztuka Włoch, możemy dokonać chociażby roboczej próby
sklasyfikowania intensywności jej oddziaływań, a także określenia dróg i sposobów, jakimi mogła prze-
nikać. Pozycja wyjściowa jest o wiele mniej korzystna aniżeli przy analogicznych badaniach w krajach
południowej, zachodniej i północno-zachodniej Europy. Przede wszystkim brak bezpośrednich wzmia-
nek źródłowych tego rodzaju jak cytowane na wstępie. Nie zachowało się w Polsce ani jedno imię
budowniczego, które tak jak imię Donata, architekta katedry w Lund, wskazywałoby jednoznacznie
na jego północnowłoską ojczyznę. Nie zachowała się także żadna pisana instrukcja ani współczesny
budowie osąd, który by przynosił klucz do założeń projektowych, jak w wypadku kolegiaty w Kloster-
rath, wzniesionej schemate langobardinoxos, czy katedry w Bremie, zbudowanej na wzór katedry w Bene-
wencic109. Wobec braku takich przesłanek z natury rzeczy jesteśmy ograniczeni do przedstawionych
107 Por. Z. S wiechowski, Wczesne budownictwo...
los por Lehmann-Brockhaus, Schriftquellen znr Kttnstgeschichte des 11. und 12. Jahrhutiderts fik Deutschland, Lothringen
und Italien, Berlin 1938, nr 689.
109 E.Kłuckhohn, op. cit., s. 94.