DOI Heft:
I. Z zagadnień sztuki dawnej
DOI Artikel:Kowalczyk, Jerzy: Kolegiata w Zamościu i jej fundator kanclerz Jan Zamoyski
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13221#0101
KOLEGIATA W ZAMOŚCIU I JEJ FUNDATOR
95
Ordynacja zamojska, formalnie ustano- ШШШ ^"^^ЩЩЛ
wioną przez kanclerza i zatwierdzona 'y TT Л T д ç« ТЛ "p
przez sejm w 1589 г., w swojej struktu- ■*• *■* >—' ■ xVl Л 0* i ' Xv А— Л-
rze prawno-ustrojowej i ekonomicznej /fj | (~) IN SA M O
była pomyślana jako dzieło organi- S С i E ET V i E R Z В A.
cznie jednorodne, samodzielne,
samowystarczalne8. Wszystkie elemen-
ty tęgo dzieła, realizowane etapami,
złożyły się na harmonijną i logiczną
całość, którą można porównać—zgodnie
z określeniem Burckhardta — do lo-
gicznie i harmonijnie skomponowane-
go dzieła sztuki. Termin „państwo
zamojskie" na określenie ordynacji był
często używany w wielu aktach praw-
nych, wydawanych przez ordynatów,
następców Jana Zamoyskiego. Jeśli
kanclerz nie użył tego określenia w ak-
cie fundacyjnym z 1589 г., to chyba
tylko z obawy przed sejmem niechęt-
nym ordynacjom, bowiem kolidowały
one z zasadami demokracji szlacheckiej
i polskim ustawodawstwem ziemskim.
W dyskusji sejmowej wręcz zarzucano
Zamoyskiemu: „Toć spéciale dominium
aut principatum formate sobie umyślił
contra legem'9.
A oto elementy, które złożyły Tjq ramosplures ftjrps eftdidu&a, duCeiltOS
się na harmonijną caiosc „państwa za- Яг Г * • i- r • • e •
mojskiego" : samodzielność gospodarcza Antc annos : fors сш L ammiana fuit,
(rolnictwo, hodowla, leśnictwo), wła- £x qUa ortus Thomas Bekensé v cnie ad oram:
sny przemysł (huty szkła, cegielnie, bro- ч .... л
wary)-, własne rzemiosło i handel, LcnClCW С tertt,milltlS ftudlO l gfOS.
które rozwij ały się w pięciu miastach At<j; Samofccnfcs trans Veprum comparât а-
ordynacji » własne siły militarne (twie- m£,, ^omus didaS аШоГсЫшП.
rdza Zamosc z artylerią oraz piechota l MAT i
i strzelcy)12, niezawisłe sądownictwo
(trybunał zamojski)13, religia „pan- 2.Portret Tomasza z Łaźnina Zamoyskiego, drzeworyt z dzieła J. Zamoyskie-
stwowa" (rzymskokatolicka), własne go, Stemma Zamosciorum, Zamość 1609
szkolnictwo (Akademia Zamojska) i oś-
dów najpożyteczniejszego dla młodego szlachcica polskiego. Zob. K. Heck, Szymon Szymonowicz. Jego żywot i dzieła,
Kraków 1903, s. 26. Por. S. Kot, Wpływ starożytności klasycznej na teorie polityczne w Polsce XVI w., Kraków 1912.
8 Ideę ordynacji jako udzielnego księstwa najtrafniej odczytał K. Sochaniewicz [Trybunał Zamojski, [w:] Szymon
Szymonowicz i jego czasy, praca zbiorowa, Zamość 1929, s. 281).
9 Krytyczne uwagi wypowiedziane na sejmie pod adresem projektu ordynacji zostały opublikowane na marginesie
druku przywileju sejmowego z 1589 г.; zob. Ordinatio Bonorum haereditariorum Domui Zamoscianac..., Zamoscii 1692. Okre-
ślenie „państwo zamojskie" na oznaczenie ordynacji stosuje Melchior Stcphanides [Kazanie przy obchodzie rocznym sławnej
pamięci Jana Zamojskiego..., Zamość 1606, s. С—3v). О stosowaniu terminu „państwa" na określenie feudalnego dominium-
-seniorii w Polsce w XVI w. pisze: J. Matuszewski, О państwie i Państwie, „Czasopismo Prawno-Historczne", T. 10: 1958,
z. 2, s. 85, 91. Zob. także A. Mcłeń, Ordynacje w dawnej Polsce, „Pamiętnik Historyczno-Prawny" T. 7: 1929, z. 2, s. 9—54.
10 Tarnowski, op. cit.
11 Herbst, op. cit., s. 5—22.
12 S. Herbst, J. Zachwatowicz, Twierdza ZamoU, Warszawa 1936, s. 8—28.
13 Sochaniewicz, op. cit.
95
Ordynacja zamojska, formalnie ustano- ШШШ ^"^^ЩЩЛ
wioną przez kanclerza i zatwierdzona 'y TT Л T д ç« ТЛ "p
przez sejm w 1589 г., w swojej struktu- ■*• *■* >—' ■ xVl Л 0* i ' Xv А— Л-
rze prawno-ustrojowej i ekonomicznej /fj | (~) IN SA M O
była pomyślana jako dzieło organi- S С i E ET V i E R Z В A.
cznie jednorodne, samodzielne,
samowystarczalne8. Wszystkie elemen-
ty tęgo dzieła, realizowane etapami,
złożyły się na harmonijną i logiczną
całość, którą można porównać—zgodnie
z określeniem Burckhardta — do lo-
gicznie i harmonijnie skomponowane-
go dzieła sztuki. Termin „państwo
zamojskie" na określenie ordynacji był
często używany w wielu aktach praw-
nych, wydawanych przez ordynatów,
następców Jana Zamoyskiego. Jeśli
kanclerz nie użył tego określenia w ak-
cie fundacyjnym z 1589 г., to chyba
tylko z obawy przed sejmem niechęt-
nym ordynacjom, bowiem kolidowały
one z zasadami demokracji szlacheckiej
i polskim ustawodawstwem ziemskim.
W dyskusji sejmowej wręcz zarzucano
Zamoyskiemu: „Toć spéciale dominium
aut principatum formate sobie umyślił
contra legem'9.
A oto elementy, które złożyły Tjq ramosplures ftjrps eftdidu&a, duCeiltOS
się na harmonijną caiosc „państwa za- Яг Г * • i- r • • e •
mojskiego" : samodzielność gospodarcza Antc annos : fors сш L ammiana fuit,
(rolnictwo, hodowla, leśnictwo), wła- £x qUa ortus Thomas Bekensé v cnie ad oram:
sny przemysł (huty szkła, cegielnie, bro- ч .... л
wary)-, własne rzemiosło i handel, LcnClCW С tertt,milltlS ftudlO l gfOS.
które rozwij ały się w pięciu miastach At<j; Samofccnfcs trans Veprum comparât а-
ordynacji » własne siły militarne (twie- m£,, ^omus didaS аШоГсЫшП.
rdza Zamosc z artylerią oraz piechota l MAT i
i strzelcy)12, niezawisłe sądownictwo
(trybunał zamojski)13, religia „pan- 2.Portret Tomasza z Łaźnina Zamoyskiego, drzeworyt z dzieła J. Zamoyskie-
stwowa" (rzymskokatolicka), własne go, Stemma Zamosciorum, Zamość 1609
szkolnictwo (Akademia Zamojska) i oś-
dów najpożyteczniejszego dla młodego szlachcica polskiego. Zob. K. Heck, Szymon Szymonowicz. Jego żywot i dzieła,
Kraków 1903, s. 26. Por. S. Kot, Wpływ starożytności klasycznej na teorie polityczne w Polsce XVI w., Kraków 1912.
8 Ideę ordynacji jako udzielnego księstwa najtrafniej odczytał K. Sochaniewicz [Trybunał Zamojski, [w:] Szymon
Szymonowicz i jego czasy, praca zbiorowa, Zamość 1929, s. 281).
9 Krytyczne uwagi wypowiedziane na sejmie pod adresem projektu ordynacji zostały opublikowane na marginesie
druku przywileju sejmowego z 1589 г.; zob. Ordinatio Bonorum haereditariorum Domui Zamoscianac..., Zamoscii 1692. Okre-
ślenie „państwo zamojskie" na oznaczenie ordynacji stosuje Melchior Stcphanides [Kazanie przy obchodzie rocznym sławnej
pamięci Jana Zamojskiego..., Zamość 1606, s. С—3v). О stosowaniu terminu „państwa" na określenie feudalnego dominium-
-seniorii w Polsce w XVI w. pisze: J. Matuszewski, О państwie i Państwie, „Czasopismo Prawno-Historczne", T. 10: 1958,
z. 2, s. 85, 91. Zob. także A. Mcłeń, Ordynacje w dawnej Polsce, „Pamiętnik Historyczno-Prawny" T. 7: 1929, z. 2, s. 9—54.
10 Tarnowski, op. cit.
11 Herbst, op. cit., s. 5—22.
12 S. Herbst, J. Zachwatowicz, Twierdza ZamoU, Warszawa 1936, s. 8—28.
13 Sochaniewicz, op. cit.