DOI issue:
I. Z zagadnień sztuki dawnej
DOI article:Kowalczyk, Jerzy: Kolegiata w Zamościu i jej fundator kanclerz Jan Zamoyski
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.13221#0110
104
JERZY KOWALCZYK
Fot. i..>/
6. Jakub Lauro, Rycina panegiryczna ku czci J. Zamoyskiego, fragment z widokiem kolegiaty i Akademii, 1617
(wg M. Lewickiej)
czone jeden nad drugim obrazy miały przedstawiać razem Św. Trójcę, po bokach zaś znaleźli się patrono-
wie fundatora. Obrazy zamówione w Wenecji (1599 lub 1600 r.) u Domenica Tintoretta, zostały sprowa-
dzone do Zamościa w 1604 г., jeszcze za życia Jana Zamoyskiego. Do dzisiaj przetrwały tylko dwa
boczne obrazy, znajdujące się obecnie w ołtarzu głównym kościoła parafialnego w Tarnogrodzie (ryc.
13, 14)59. Należy zwrócić uwagę na interesujące ujęcie ikonograficzne św.Jana Ewangelisty, który
został przedstawiony nie jako młodzieniec, ale jako ascetyczny starzec na wyspie Pathmos w roli natch-
nionego autora Apokalipsy (ryc. 13). To specyficzne ujęcie nie było przypadkowe i wiązało się z wyko-
rzystaniem w architektoniczno-rzeźbiarskicj kompozycji kolegiaty symboliki zaczerpniętej z Apokalipsy
św.Jana (Alfa i Omega oraz Jeruzalem Niebieskie)60.
Inskrypcje. Ikonograficzny program kolegiaty uzupełniały napisy i relikwie. Wszystkie napisy
na budowle Zamościa kanclerz redagował osobiście, bowiem jako fundator i zamiłowany filolog przy-
wiązywał do tego znaczną wagę. W zbiorach archiwalnych przechowała się nawet jedna kartka własno-
ręcznie wypełniona przez Jana Zamoyskiego, z napisami na budowle miasta: „Na kościół", „Na brame
ode Lwowa", „Na bramme zamkowi" (ryc. 5)61. Według redakcji hetmana napis na fundacyjnej
tablicy do kolegiaty miał brzmieć:
DEO ОРТ. MAX. PvEFERENS ACCEPTAS RES PRO
REP. CONTRA DIVERSOS HOSTES BENE GESTAS
IOAN. DE ZAMOSCIO REGNI POLONIAE SUPR.
CANCELL. ET EXERCITT. GENERALIS ETC. CAEPIT
A FUNDAMENTIS EXCIT. C.62
59 Najnowszą publikacją na ten temat jest artykuł W. Tomkiewicza, La Peinture vénitienne en Pologne dans la première
moitié du XVIIe siècle, [w:] Venezia e la Polonia nei secoli dal XVII al XIX, Venezia—Roma 1965.
60 Zagadnienie to omawiam szczegółowo w rozdziale poświęconym symbolice architektury kolegiaty.
61 AGAD-AZ — rkps sygn. 128, nr 66. Kartka ta z projektem inskrypcji ozdobiona jest filigranem z herbem Jelita
w dekoracyjnym kartuszu. Papier z analogicznym znakiem, produkowany przez nieznaną polską papiernię (być może w Lu-
blinie), byl używany w latach 1591—-1604 (zob. K. Badecki, Znaki wodne w księgach archiwum miasta Lwowa 1382—1600 г.,
Lwów 1928, s. 20, tabl. XV, ryc. 122). Kartkę można bliżej datować na rok około 1597 ze względu na napis przeznaczony
na bramę Lwowską, wówczas projektowaną (por. S. Tomkowicz, Ordynaci Zamoyscy i sztuka, Zamość 1920, s. 9).
62 Według pełnej transkrypcji Stworzyńskiego napis ten miał mieć formę: „Deo Optimo Maximo referens acceptas
JERZY KOWALCZYK
Fot. i..>/
6. Jakub Lauro, Rycina panegiryczna ku czci J. Zamoyskiego, fragment z widokiem kolegiaty i Akademii, 1617
(wg M. Lewickiej)
czone jeden nad drugim obrazy miały przedstawiać razem Św. Trójcę, po bokach zaś znaleźli się patrono-
wie fundatora. Obrazy zamówione w Wenecji (1599 lub 1600 r.) u Domenica Tintoretta, zostały sprowa-
dzone do Zamościa w 1604 г., jeszcze za życia Jana Zamoyskiego. Do dzisiaj przetrwały tylko dwa
boczne obrazy, znajdujące się obecnie w ołtarzu głównym kościoła parafialnego w Tarnogrodzie (ryc.
13, 14)59. Należy zwrócić uwagę na interesujące ujęcie ikonograficzne św.Jana Ewangelisty, który
został przedstawiony nie jako młodzieniec, ale jako ascetyczny starzec na wyspie Pathmos w roli natch-
nionego autora Apokalipsy (ryc. 13). To specyficzne ujęcie nie było przypadkowe i wiązało się z wyko-
rzystaniem w architektoniczno-rzeźbiarskicj kompozycji kolegiaty symboliki zaczerpniętej z Apokalipsy
św.Jana (Alfa i Omega oraz Jeruzalem Niebieskie)60.
Inskrypcje. Ikonograficzny program kolegiaty uzupełniały napisy i relikwie. Wszystkie napisy
na budowle Zamościa kanclerz redagował osobiście, bowiem jako fundator i zamiłowany filolog przy-
wiązywał do tego znaczną wagę. W zbiorach archiwalnych przechowała się nawet jedna kartka własno-
ręcznie wypełniona przez Jana Zamoyskiego, z napisami na budowle miasta: „Na kościół", „Na brame
ode Lwowa", „Na bramme zamkowi" (ryc. 5)61. Według redakcji hetmana napis na fundacyjnej
tablicy do kolegiaty miał brzmieć:
DEO ОРТ. MAX. PvEFERENS ACCEPTAS RES PRO
REP. CONTRA DIVERSOS HOSTES BENE GESTAS
IOAN. DE ZAMOSCIO REGNI POLONIAE SUPR.
CANCELL. ET EXERCITT. GENERALIS ETC. CAEPIT
A FUNDAMENTIS EXCIT. C.62
59 Najnowszą publikacją na ten temat jest artykuł W. Tomkiewicza, La Peinture vénitienne en Pologne dans la première
moitié du XVIIe siècle, [w:] Venezia e la Polonia nei secoli dal XVII al XIX, Venezia—Roma 1965.
60 Zagadnienie to omawiam szczegółowo w rozdziale poświęconym symbolice architektury kolegiaty.
61 AGAD-AZ — rkps sygn. 128, nr 66. Kartka ta z projektem inskrypcji ozdobiona jest filigranem z herbem Jelita
w dekoracyjnym kartuszu. Papier z analogicznym znakiem, produkowany przez nieznaną polską papiernię (być może w Lu-
blinie), byl używany w latach 1591—-1604 (zob. K. Badecki, Znaki wodne w księgach archiwum miasta Lwowa 1382—1600 г.,
Lwów 1928, s. 20, tabl. XV, ryc. 122). Kartkę można bliżej datować na rok około 1597 ze względu na napis przeznaczony
na bramę Lwowską, wówczas projektowaną (por. S. Tomkowicz, Ordynaci Zamoyscy i sztuka, Zamość 1920, s. 9).
62 Według pełnej transkrypcji Stworzyńskiego napis ten miał mieć formę: „Deo Optimo Maximo referens acceptas