DOI Heft:
I. Z zagadnień sztuki dawnej
DOI Artikel:Waźbiński, Zygmunt: Z zagadnień autoportretu humanistycznego: (na przykładzie jednego obrazu Dürera)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13220#0056
50
ZYGMUNT WAŹBIŃSKI
nie znalazł niczego, co „mógł-
by przeczytać dla udoskonale-
nia siebie"20, mimo że poznał
zapewne pisma Albertiego i
Gauricusa dotyczące teorii sztu-
ki21. Mówił nawet wręcz o
złych uczonych, którzy „piszą
o rzeczach, na których się nie
znają"22 lub też ukrywają swą
wiedzę23. Wysuwa on wów-
czas znamienny humanistyczny
postulat jasności i przystępnoś-
ci wykładu : „Wzywam wszyst-
kich, którzy coś umieją, aby o
tym pisali [tj. o sztuce]. Czyńcie
to jasno i szczerze w sposób nie
trudzący i nie prowadźcie okrę-
żną drogą tych, co szukają i
chcą się dowiedzieć — aby Bóg
zyskał chwałę, a wy uznanie"24.
Dowodzi to, jak bardzo
Diirer szukał „prawdziwej "
wiedzy i jak bardzo wierzył w
jej magiczną siłę. Krytykując
złą wiedzę chciał ją udoskonalić,
a jej przeciwników uważał za
największych wrogów. Pojęcie
„wrogów sztuki, gardzących
wiedzą" odnosi się nie tylko
do krytykowanego środowiska
wenecko-padewskiego, ale wy-
daje się być aluzją do pewnej
4. Albrecht Diirer, Studium głowy Chrystusa zasadniczej, wrogiej postawy
artysty weneckiego do Fryderyka Saksońskiego: De la eccelencia Pittura (por. P. von Kirn, Friderick der Weise und Jacopo
de'Barbari, „Jahrbuch d. Konigl. Prcuss. Kunstsammlungcn", Berlin 1925, 46, s. 130—134, oraz Panofsky, op. cit., s. 84 i п.
oraz s. 88—91).
20 Szkice do traktatu o proporcjach z ok. 1513 (por. Albrecht Diirer jako pisarz..., s. 96). Wydaje się, że Diirer intere-
sował się wówczas teorią w aspekcie ściśle warsztatowym, a mniej obchodziły go rozważania czysto teoretyczne wokół
kanonu, jakie widział u Albertiego czy Leonarda. Lekcja ta, jak zobaczymy, przyda mu się później.
21 Diirer mógł zetknąć się z traktatem Guaricusa w bibliotece Pirckhcimera (por. J. Schlosscr-Magnino, La lette-
ratura artistica, Fircnze 1956, s. 268, oraz Panofsky, op. cit., s. 251 i 265).
22 Szkice do traktatu o proporcjach (por. przypis 15).
23 Kontakt Diirera z teoretycznym piśmiennictwem włoskim był utrudniony z powodu braku ilustracji. Pisał więc:
„Łatwiej wierzysz w każdą rzecz, którą widzisz, niż to co słyszysz. Gdy jednak coś jest zarówno słyszane, jak oglądane, tym
mocniej to pojmujemy i trwalej wchodzimy w jego posiadanie. Dlatego chcę połączyć słowo i dzieło [tj. ilustrację], aby w ten
sposób można było mnie zrozumieć" (przedmowa do ogólnego traktatu sztuki z r. 1513; por. Albrecht Diirer jako pisarz...,
s. 97). Diirer nie był w stanic przezwyciężyć wielu sprzeczności, jakie istniały nic tylko między różnymi źródłami teoretycz-
nymi, ale nawet wewnątrz nich samych (np. błędy w kanonie Witruwiusza, które każdy z artystów próbował korygować
na swój sposób — casus Leonardo). Sprzeczności te stawały się uderzające w momencie konfrontacji i graficznej transpozycji.
Wynikiem tego było obalenie jednolitego systemu proporcji (por. E. Panofsky, The Codex Huygcns and Leonardo da Vinci's
Art Thcory, "Studics of Warburg Institute", vol. 13, London 1940, s. 111).
24 Albrecht Diirer jako pisarz..., s. 99.
ZYGMUNT WAŹBIŃSKI
nie znalazł niczego, co „mógł-
by przeczytać dla udoskonale-
nia siebie"20, mimo że poznał
zapewne pisma Albertiego i
Gauricusa dotyczące teorii sztu-
ki21. Mówił nawet wręcz o
złych uczonych, którzy „piszą
o rzeczach, na których się nie
znają"22 lub też ukrywają swą
wiedzę23. Wysuwa on wów-
czas znamienny humanistyczny
postulat jasności i przystępnoś-
ci wykładu : „Wzywam wszyst-
kich, którzy coś umieją, aby o
tym pisali [tj. o sztuce]. Czyńcie
to jasno i szczerze w sposób nie
trudzący i nie prowadźcie okrę-
żną drogą tych, co szukają i
chcą się dowiedzieć — aby Bóg
zyskał chwałę, a wy uznanie"24.
Dowodzi to, jak bardzo
Diirer szukał „prawdziwej "
wiedzy i jak bardzo wierzył w
jej magiczną siłę. Krytykując
złą wiedzę chciał ją udoskonalić,
a jej przeciwników uważał za
największych wrogów. Pojęcie
„wrogów sztuki, gardzących
wiedzą" odnosi się nie tylko
do krytykowanego środowiska
wenecko-padewskiego, ale wy-
daje się być aluzją do pewnej
4. Albrecht Diirer, Studium głowy Chrystusa zasadniczej, wrogiej postawy
artysty weneckiego do Fryderyka Saksońskiego: De la eccelencia Pittura (por. P. von Kirn, Friderick der Weise und Jacopo
de'Barbari, „Jahrbuch d. Konigl. Prcuss. Kunstsammlungcn", Berlin 1925, 46, s. 130—134, oraz Panofsky, op. cit., s. 84 i п.
oraz s. 88—91).
20 Szkice do traktatu o proporcjach z ok. 1513 (por. Albrecht Diirer jako pisarz..., s. 96). Wydaje się, że Diirer intere-
sował się wówczas teorią w aspekcie ściśle warsztatowym, a mniej obchodziły go rozważania czysto teoretyczne wokół
kanonu, jakie widział u Albertiego czy Leonarda. Lekcja ta, jak zobaczymy, przyda mu się później.
21 Diirer mógł zetknąć się z traktatem Guaricusa w bibliotece Pirckhcimera (por. J. Schlosscr-Magnino, La lette-
ratura artistica, Fircnze 1956, s. 268, oraz Panofsky, op. cit., s. 251 i 265).
22 Szkice do traktatu o proporcjach (por. przypis 15).
23 Kontakt Diirera z teoretycznym piśmiennictwem włoskim był utrudniony z powodu braku ilustracji. Pisał więc:
„Łatwiej wierzysz w każdą rzecz, którą widzisz, niż to co słyszysz. Gdy jednak coś jest zarówno słyszane, jak oglądane, tym
mocniej to pojmujemy i trwalej wchodzimy w jego posiadanie. Dlatego chcę połączyć słowo i dzieło [tj. ilustrację], aby w ten
sposób można było mnie zrozumieć" (przedmowa do ogólnego traktatu sztuki z r. 1513; por. Albrecht Diirer jako pisarz...,
s. 97). Diirer nie był w stanic przezwyciężyć wielu sprzeczności, jakie istniały nic tylko między różnymi źródłami teoretycz-
nymi, ale nawet wewnątrz nich samych (np. błędy w kanonie Witruwiusza, które każdy z artystów próbował korygować
na swój sposób — casus Leonardo). Sprzeczności te stawały się uderzające w momencie konfrontacji i graficznej transpozycji.
Wynikiem tego było obalenie jednolitego systemu proporcji (por. E. Panofsky, The Codex Huygcns and Leonardo da Vinci's
Art Thcory, "Studics of Warburg Institute", vol. 13, London 1940, s. 111).
24 Albrecht Diirer jako pisarz..., s. 99.