DOI Heft:
I. Z zagadnień sztuki dawnej
DOI Artikel:Mroczko, Teresa: Ilustracje Apokalipsy we Wrocławskim Komentarzu Aleksandra O. F. M.
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13220#0013
TERESA MROCZKO
ILUSTRACJE APOKALIPSY
WE WROCŁAWSKIM KOMENTARZU ALEKSANDRA
O. F. M.
Wstęp
Przedmiotem artykułu jest jedyny w Polsce ilustrowany rękopis Apokalipsy, pochodzący z XIII
wieku i zapewne od czasów średniowiecznych znajdujący się na Śląsku. Od r. 1812 rękopis przechowy-
wany jest we wrocławskiej Bibliotece Uniwersyteckiej pod nr IQ 19.
Jest to kopia z drugiej połowy wieku XIII łacińskiego komentarza do Apokalipsy, napisanego
przed połową wieku XIII przez franciszkańskiego mnicha Aleksandra, zmarłego w r. 1271.
Komentarz zaopatrzony jest w przeszło 80 scen figuralnych, ilustrujących poszczególne roz-
działy Apokalipsy.
Niniejsza praca1 zajmuje się głównie problematyką natury artystycznej, wiążącą się z ilustracjami
Apokalipsy w komentarzu Aleksandra. Dotychczasowa literatura przedmiotu poświęcała więcej uwagi
zagadnieniom historycznym i tekstologicznym komentarza. Od obowiązku szczegółowego zajęcia się
tekstem zwalnia nie tak dawno opublikowane krytyczne wydanie tekstu komentarza, dokonane przez
Wachtela2.
Pierwszym z rozpatrywanych tu problemów są wzajemne relacje zachowanych ilustrowanych
kopii komentarza oraz ich stosunek do dziś nieznanego, zapewne nie zachowanego oryginału tekstu
i ilustracji. Wyświetlenie tej sprawy ważne jest dla ustalenia, jaką rolę i miejsce zajmuje nasz komentarz
wśród innych ilustrowanych kopii tego dzieła.
Drugi rozpatrzony tu problem ogranicza się w zasadzie tylko do rękopisu wrocławskiego, ana-
lizując genezę form stylowych jego dekoracji. Niektórzy badacze dopuszczali bowiem możliwość
wykonania naszego rękopisu na Śląsku. Formy stylowe dekoracji wrocławskiej Apokalipsy związane są
jednak bezpośrednio z miniatorstwem nadreńskim z lat około 1260. Świadczą one, iż rękopis, który
powstał wkrótce po r. 1271, pochodzi raczej z Niemiec. Tym samym jednak zabytek nasz rozszerza
krąg importów śląskich, ograniczony, jak dotychczas, dla tego czasu przede wszystkim do terenów
sasko-turyngskich, z którymi Śląsk łączyły wówczas ożywione kontakty polityczne.
Można przypuścić, że wkrótce po wykonaniu Apokalipsa wrocławska dostała się na Śląsk. Ko-
mentarz można bowiem zaliczyć do dzieł powstałych w orbicie wielkiego sporu między Fryderykiem II
a papiestwem, przy czym bardzo wyraźna jest propapieska orientacja autora. W latach 1274—1288
toczy się przecież na Śląsku walka między Henrykiem IV Probusem a biskupem wrocławskim Toma-
szem II, który, „zapatrzony w ideę wyższości papiestwa nad cesarstwem, pragnął przede wszystkim
1 Artykuł niniejszy stanowi przedruk dwóch rozdziałów pracy doktorskiej pt. Studia nad Apokalipsą wrocławską,
wykonanej pod kierunkiem prof. dr. M. Walickiego w Katedrze Historii Sztuki Średniowiecznej Instytutu Historii Sztuki UW.
2 Alcxander Minorita, Expositio in Apocalypsim, oprać. A. Wachtel, Weimar 1955. Monumenta Germaniae
Historica, Die Deutschcn Geschichtsquellen des Mittelalters, 500—1500, Quellen zur Geistesgeschichte des Mittelalters, t. 1.
t
ILUSTRACJE APOKALIPSY
WE WROCŁAWSKIM KOMENTARZU ALEKSANDRA
O. F. M.
Wstęp
Przedmiotem artykułu jest jedyny w Polsce ilustrowany rękopis Apokalipsy, pochodzący z XIII
wieku i zapewne od czasów średniowiecznych znajdujący się na Śląsku. Od r. 1812 rękopis przechowy-
wany jest we wrocławskiej Bibliotece Uniwersyteckiej pod nr IQ 19.
Jest to kopia z drugiej połowy wieku XIII łacińskiego komentarza do Apokalipsy, napisanego
przed połową wieku XIII przez franciszkańskiego mnicha Aleksandra, zmarłego w r. 1271.
Komentarz zaopatrzony jest w przeszło 80 scen figuralnych, ilustrujących poszczególne roz-
działy Apokalipsy.
Niniejsza praca1 zajmuje się głównie problematyką natury artystycznej, wiążącą się z ilustracjami
Apokalipsy w komentarzu Aleksandra. Dotychczasowa literatura przedmiotu poświęcała więcej uwagi
zagadnieniom historycznym i tekstologicznym komentarza. Od obowiązku szczegółowego zajęcia się
tekstem zwalnia nie tak dawno opublikowane krytyczne wydanie tekstu komentarza, dokonane przez
Wachtela2.
Pierwszym z rozpatrywanych tu problemów są wzajemne relacje zachowanych ilustrowanych
kopii komentarza oraz ich stosunek do dziś nieznanego, zapewne nie zachowanego oryginału tekstu
i ilustracji. Wyświetlenie tej sprawy ważne jest dla ustalenia, jaką rolę i miejsce zajmuje nasz komentarz
wśród innych ilustrowanych kopii tego dzieła.
Drugi rozpatrzony tu problem ogranicza się w zasadzie tylko do rękopisu wrocławskiego, ana-
lizując genezę form stylowych jego dekoracji. Niektórzy badacze dopuszczali bowiem możliwość
wykonania naszego rękopisu na Śląsku. Formy stylowe dekoracji wrocławskiej Apokalipsy związane są
jednak bezpośrednio z miniatorstwem nadreńskim z lat około 1260. Świadczą one, iż rękopis, który
powstał wkrótce po r. 1271, pochodzi raczej z Niemiec. Tym samym jednak zabytek nasz rozszerza
krąg importów śląskich, ograniczony, jak dotychczas, dla tego czasu przede wszystkim do terenów
sasko-turyngskich, z którymi Śląsk łączyły wówczas ożywione kontakty polityczne.
Można przypuścić, że wkrótce po wykonaniu Apokalipsa wrocławska dostała się na Śląsk. Ko-
mentarz można bowiem zaliczyć do dzieł powstałych w orbicie wielkiego sporu między Fryderykiem II
a papiestwem, przy czym bardzo wyraźna jest propapieska orientacja autora. W latach 1274—1288
toczy się przecież na Śląsku walka między Henrykiem IV Probusem a biskupem wrocławskim Toma-
szem II, który, „zapatrzony w ideę wyższości papiestwa nad cesarstwem, pragnął przede wszystkim
1 Artykuł niniejszy stanowi przedruk dwóch rozdziałów pracy doktorskiej pt. Studia nad Apokalipsą wrocławską,
wykonanej pod kierunkiem prof. dr. M. Walickiego w Katedrze Historii Sztuki Średniowiecznej Instytutu Historii Sztuki UW.
2 Alcxander Minorita, Expositio in Apocalypsim, oprać. A. Wachtel, Weimar 1955. Monumenta Germaniae
Historica, Die Deutschcn Geschichtsquellen des Mittelalters, 500—1500, Quellen zur Geistesgeschichte des Mittelalters, t. 1.
t