Rocznik Historii Sztuki (6.1966)

JERZY BARANOWSKI

„RYSUNKOWY" DIARIUSZ PODROŻY EUROPEJSKIEJ
BARTŁOMIEJA NATANIELA WĄSOWSKIEGO

Dziennik podróży Bartłomieja Wąsowskiego powstał w czasie pięcioletniej europejskiej pcrcgiy-
nacji w latach 1650—1656. Jego autor, wówczas trzydzicstotrzyletni jezuita, odbywał ją jako preceptor
Zygmunta i Mikołaja Grudzińskich. Powierzenie mu przez opiekunów młodych magnatów tak od-
powiedzialnej misji było dowodem uznania jego osobistych zalet pedagogicznych i wykształcenia,
jakie otrzymał w zakonie1.

Podróż europejska Wąsowskiego to istotny i przełomowy moment w jego życiu. Z jednej strony
stanowiła ona kontynuację odbytych w kraju studiów, z drugiej — moment ich zakończenia i pod-
sumowania. Będąc odpowiedzialnym pedagogiem, doradcą i kierownikiem Grudzińskich, równocześnie
Ze skrupulatnością i wnikliwością pilnego „ucznia" notuje ksiądz preceptor swoje wrażenia i spostrze-
żenia, które złożą się na sześćsetstronicową relację z podróży.

Po powrocie do kraju poświęca się Wąsowski wyłącznie pracy organizacyjnej i naukowej. Pełni
odpowiedzialne funkcje rektora kolegiów (Jarosławskiego, Bydgoskiego i Poznańskiego), prowincjała,
prowadzi szeroką działalność pedagogiczną, naukową i architektoniczną. W tej ostatniej dziedzinie
pisze przede wszystkim traktat architektoniczny pt. Callitectonicorum seu de pulckro architecturae, sacrae
et civ lis oraz współpracuje przy projektowaniu oraz wznoszeniu zakonnego kościoła Sw. Magdaleny
W Poznaniu. Umiera w r. 1687 jako zasłużony reformator szkolnictwa zakonnego i ceniony autor
prac z zakresu prawa kanonicznego oraz rozważań nad wewnętrznym życiem ludzi świeckich i du-
chownych.

Niewątpliwie jednym z najciekawszych epizodów życia Wąsowskiego jest wspomniana podróż
europejska (ryc. 1), a zachowany z niej diariusz stanowi prawdziwy ewenement w polskiej literaturze
peregrynacyjnej XVI i XVII wieku.

Relacja Wąsowskiego wyróżnia się nie tylko obszernością tekstu i wnikliwością uwag obejmują-
cych szeroki krąg tematyczny, ale — i to w pierwszym rzędzie — bogato ilustrowaną odręcznie i wy-
dzieloną z całości partią poświęconą sztuce.

Zasadnicza część dziennika, obejmująca bez mała 600 stron rękopisu, jest dokładną relacją z prze-
biegu podróży. W chronologicznym układzie opisuje Wąsowski pobyt w Czechach, Austrii, Niemczech,
Holandii, Belgii, Anglii, Francji, Hiszpanii i Włoszech, koncentrując swoją uwagę na zagadnieniach
politycznych, ekonomicznych, kulturalnych i obyczajowych2.

Ze zrozumiałych względów wiele miejsca w notatkach zajmują opisy kolegiów i domów jezuic-

1 Bartłomiej Natanicl Wąsowski, ur. 1617; do zakonu wstąpił w 1634, gdzie po odbyciu nowicjatu ukończył studia
teologiczne i filozoficzne.

2 W tekście diariusza obok opisów oglądanych dzieł sztuki, np. katedr i pałaców (m. in. katedra w Strasburgu, pałac
we Florencji, skarbce itp. ; notatki dotyczące w dużym stopniu spraw materiałowych i problematyki wykonawczej), spoty-
kamy uwagi poświęcone ważnym wydarzeniom politycznym, takim jak początek pontyfikatu nowego papieża, Aleksandra VII
Chigi, „towarzyskie" uroczystości weselne na dworze wiedeńskim, w których nasi podróżni niemal czynnie uczestniczyli.
Wiele miejsca zajmują sprawy gospodarcze, szczególnie z terenu Holandii, która uderzyła peregrynatów swą zasobnością
materialną i prężnością organizacyjną. Silne wrażenie wywarła na nich holenderska flota handlowa i wojenna. Nie brakło
także impresyjnych, naiwnych niekiedy opisów przyrody, miejsc cudownych, a wreszcie scen rodzajowych, głównie z terenu
Francji i Włoch.