DOI issue:
I. Z zagadnień sztuki dawnej
DOI article:Waźbiński, Zygmunt: Z zagadnień autoportretu humanistycznego: (na przykładzie jednego obrazu Dürera)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.13220#0065
Z ZAGADNIEŃ AUTOPORTRETU HUMANISTYCZNEGO
59
19. Nieznany malarz niemiecki z pocz. XVI w., Portret czterech ncoplatończyków
czyków, uznanego za dzieło Uccella, pojawia się opis fresku Masaccia, w którym wymienieni są tacy
artyści, jak Brunelleschi, Donatello, Masolino i inni. Niektórzy z nich, jak widzimy, odnajdują się
w obrazie z Luwru.
Istotna dla autorstwa obrazu jest również kwestia podpisów. Zostały one, jak się wydaje, dodane
znacznie później — i to dość przypadkowo. Dotyczy to zwłaszcza Giotta60, jedynego portretu histo-
rycznego w tym współczesnym zespole (ił. 15). Portret ten jest uderzająco podobny do autoportretu
Masaccia z fresku w kościele Carminé (il. 16)61, tak że nie sposób nie dopatrywać się tutaj tożsamości
obu postaci.
Identyczność niektórych osób w obrazie i we fresku Masaccia, a zwłaszcza obecność autoportretu
tego ostatniego — dowodzą, że obraz z Luwru jest kopią nic istniejącego dziś dzieła Masaccia62.
Pozostałe osoby, jak Uccello i Manetti, zostały skopiowane z innego, bliżej nam nieznanego wzoru.
Ten niezwykle interesujący zwyczaj zestawiania wizerunków z różnych źródeł uzależniony był
od funkcji dekoracyjnej i programowej obrazu (np. w innej wersji Portretu pięciu Florentczyków, znaj-
dującej się w Fritzwilliam Muséum w Cambridge, dokonano pewnego „uaktualnienia" wzoru poprzez
zastąpienie Uccella i Manctticgo [sic!] — Rafaelem i Michałem Aniołem)63.
Portret czterech ncoplatończyków z monachijskiej Altepinakothck jest dziełem nieznanego malarza
południowoniemieckiego z początku XVI w.64 Przedstawia on Ficina, Landina, Demetriusa i Poliziana,
skopiowanych z fresku Domcnica Ghirlandajo (il. 18)65 znajdującego się w kaplicy ufundowanej przez
Tornabuonich we florenckim kościele S.-Maria-Nuovella.
Trudno uznać wybór tych humanistów za przypadkowy66. Jest bardzo prawdopodobne, że
60 Portret ten nie jest podobny do jedynego autoportretu Giotta zachowanego we freskach w Asyżu. Por.
R. van Marle, The Development of the Italimi School oj Painting, Haguc 1935, 3, fig. 137.
61 Por. M. Salmi, Masaccio, Milano 1948, s. 103.
62 Lanyi, op. cit., s. 95, oraz Longhi, op. cit., s. 98.
63 Lanyi, op. ci!., s. 91, przypis 3.
,l4 G. Gronau, Eine deutsche Kopie nach Domenico Ghirlandajo im Miinchner National-Muséum, „Munclmer Jahrbuch
der bildenden Kunst", 1, 1906, s. 109—112.
65 Ze sceny Ofiarowanie Zachariasza, 1490. Ta czteroosobowa grupa osób zwracała na siebie uwagę, skoro jej szcze-
gółowy opis znajduje się u Vasanego (Le Vite) 1, 850: ,,[...] per mostrare che quclla ctà fioriva in ogni sorte di virtù
с massimamente nelle letterc, fece in cerchio quatre mezze figure che ragionano insiemc appiè delia storia, i quali erano
i più scienzati uomini che in que'tempi si trovassero in Fiorenza, с sono questi: il primo с messer Marsilio Ficino che ha
una veste da canonico, il secondo con un mantello rosso cd una becca nera al collo è Cristofano Landino, с Demetrio
Greco chc se gli volta; e in mezzo a questi, quello che alza alquanto una mano è messer Angclo Poliziano".
66 Identyczny portret zbiorowy znajduje się w Bibliotece Uniwersyteckiej w Lipsku. Por. Gronau, op. cit., s. 111.
59
19. Nieznany malarz niemiecki z pocz. XVI w., Portret czterech ncoplatończyków
czyków, uznanego za dzieło Uccella, pojawia się opis fresku Masaccia, w którym wymienieni są tacy
artyści, jak Brunelleschi, Donatello, Masolino i inni. Niektórzy z nich, jak widzimy, odnajdują się
w obrazie z Luwru.
Istotna dla autorstwa obrazu jest również kwestia podpisów. Zostały one, jak się wydaje, dodane
znacznie później — i to dość przypadkowo. Dotyczy to zwłaszcza Giotta60, jedynego portretu histo-
rycznego w tym współczesnym zespole (ił. 15). Portret ten jest uderzająco podobny do autoportretu
Masaccia z fresku w kościele Carminé (il. 16)61, tak że nie sposób nie dopatrywać się tutaj tożsamości
obu postaci.
Identyczność niektórych osób w obrazie i we fresku Masaccia, a zwłaszcza obecność autoportretu
tego ostatniego — dowodzą, że obraz z Luwru jest kopią nic istniejącego dziś dzieła Masaccia62.
Pozostałe osoby, jak Uccello i Manetti, zostały skopiowane z innego, bliżej nam nieznanego wzoru.
Ten niezwykle interesujący zwyczaj zestawiania wizerunków z różnych źródeł uzależniony był
od funkcji dekoracyjnej i programowej obrazu (np. w innej wersji Portretu pięciu Florentczyków, znaj-
dującej się w Fritzwilliam Muséum w Cambridge, dokonano pewnego „uaktualnienia" wzoru poprzez
zastąpienie Uccella i Manctticgo [sic!] — Rafaelem i Michałem Aniołem)63.
Portret czterech ncoplatończyków z monachijskiej Altepinakothck jest dziełem nieznanego malarza
południowoniemieckiego z początku XVI w.64 Przedstawia on Ficina, Landina, Demetriusa i Poliziana,
skopiowanych z fresku Domcnica Ghirlandajo (il. 18)65 znajdującego się w kaplicy ufundowanej przez
Tornabuonich we florenckim kościele S.-Maria-Nuovella.
Trudno uznać wybór tych humanistów za przypadkowy66. Jest bardzo prawdopodobne, że
60 Portret ten nie jest podobny do jedynego autoportretu Giotta zachowanego we freskach w Asyżu. Por.
R. van Marle, The Development of the Italimi School oj Painting, Haguc 1935, 3, fig. 137.
61 Por. M. Salmi, Masaccio, Milano 1948, s. 103.
62 Lanyi, op. cit., s. 95, oraz Longhi, op. cit., s. 98.
63 Lanyi, op. ci!., s. 91, przypis 3.
,l4 G. Gronau, Eine deutsche Kopie nach Domenico Ghirlandajo im Miinchner National-Muséum, „Munclmer Jahrbuch
der bildenden Kunst", 1, 1906, s. 109—112.
65 Ze sceny Ofiarowanie Zachariasza, 1490. Ta czteroosobowa grupa osób zwracała na siebie uwagę, skoro jej szcze-
gółowy opis znajduje się u Vasanego (Le Vite) 1, 850: ,,[...] per mostrare che quclla ctà fioriva in ogni sorte di virtù
с massimamente nelle letterc, fece in cerchio quatre mezze figure che ragionano insiemc appiè delia storia, i quali erano
i più scienzati uomini che in que'tempi si trovassero in Fiorenza, с sono questi: il primo с messer Marsilio Ficino che ha
una veste da canonico, il secondo con un mantello rosso cd una becca nera al collo è Cristofano Landino, с Demetrio
Greco chc se gli volta; e in mezzo a questi, quello che alza alquanto una mano è messer Angclo Poliziano".
66 Identyczny portret zbiorowy znajduje się w Bibliotece Uniwersyteckiej w Lipsku. Por. Gronau, op. cit., s. 111.