DOI Heft:
I. Z zagadnień sztuki dawnej
DOI Artikel:Waźbiński, Zygmunt: Z zagadnień autoportretu humanistycznego: (na przykładzie jednego obrazu Dürera)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13220#0066
60
ZYGMUNT WAŹBIŃSKI
20. Boltrafio, Narcyz
zleceniodawcą tego przedsięwzięcia był ktoś z otoczenia Pickheimera czy Peutingera, dobrze zoriento-
wany w literaturze włoskiej. Na szczególne podkreślenie zasługuje tutaj zbieżność w czasie między po-
wstaniem tego portretu a pojawieniem się pierwszych rękopisów wulgaryzujących główne tezy Ficina
(przez Corncliusa Agrippę von Nctschcin)67.
Powiązania między zbiorowym portretem ncoplatończyków a humanistycznym otoczeniem
Diirera potwierdzałyby nasze przypuszczenia o możliwości stosunkowo wczesnych kontaktów Diirera
z neoplatonizmem, wyprzedzającym znacznie fok 1514 (Melancholia I)68. Wydaje się, że wenecki obraz
Chrystus miedzy uczonymi — rodzaj duchowego autoportretu Diirera — powstał właśnie w kręgu od-
działywania tej filozofii69.
Dobór postaci w obu zbiorowych portretach jest niejako wypełnieniem humanistycznego testa-
mentu artysty, tak doskonale wyrażonego przez Albcrtiego: „Jeśli rozważania moje [z teorii sztuki]
przyniosą malarzom korzyść i pożytek, to za trud swój pragnę tylko tej nagrody, ażeby w obrazach
swoich umieszczali moją podobiznę"70.
Diircr — na tej samej zasadzie co obaj humaniści — wprowadził do swego obrazu wizerunki
tych, których „rozważania [i sztuka] przyniosły mu korzyść i pożytek" (il. 1). Jedyna istotna różnica
między obrazem Diirera a pozostałymi dziełami jest ta, że portrety filozofów znalazły się na ścianach
studia humanisty jako „ideowe decorum", podczas gdy portrety artystów u Diirera zostały włączone
do dzieła i podporządkowane idei autoportretu. W ten sposób otrzymały one nowy sens: stały się
istotnymi elementami Dtirerowskicgo confessio artificialis.
W Chrystusie między uczonymi włoska idea galerii portretów znalazła swój maksymalny i rewe-
lacyjny sens.
67 Od r. 1509 (por. E. Panofsky i F. Saxl, Diircrs Kupferstich "Melancholia" I; Eine quellen- uni typengeschichtliche
Uniersuchung, „Studien der Bibliothck Warburg", 2, Leipzig i Berlin 1923, s. 53, i Panofsky, Albrecht Durer, s. 156 i п.).
68 Por. A. Chastcl, Marelle Ficiu et Fart, Lille—Genève 1954, s. 170, przypis 10.
69 Diirer musiał się nieźle orientować we włoskich nowościach wydawniczych, skoro wyszukiwał książki dla Pirck-
heimera (por. jego korespondencję włoską: Albrecht Diircr jako pisarz, s. 12—23).
70 L. B. Alberti, O malarstwie, s. 57.
ZYGMUNT WAŹBIŃSKI
20. Boltrafio, Narcyz
zleceniodawcą tego przedsięwzięcia był ktoś z otoczenia Pickheimera czy Peutingera, dobrze zoriento-
wany w literaturze włoskiej. Na szczególne podkreślenie zasługuje tutaj zbieżność w czasie między po-
wstaniem tego portretu a pojawieniem się pierwszych rękopisów wulgaryzujących główne tezy Ficina
(przez Corncliusa Agrippę von Nctschcin)67.
Powiązania między zbiorowym portretem ncoplatończyków a humanistycznym otoczeniem
Diirera potwierdzałyby nasze przypuszczenia o możliwości stosunkowo wczesnych kontaktów Diirera
z neoplatonizmem, wyprzedzającym znacznie fok 1514 (Melancholia I)68. Wydaje się, że wenecki obraz
Chrystus miedzy uczonymi — rodzaj duchowego autoportretu Diirera — powstał właśnie w kręgu od-
działywania tej filozofii69.
Dobór postaci w obu zbiorowych portretach jest niejako wypełnieniem humanistycznego testa-
mentu artysty, tak doskonale wyrażonego przez Albcrtiego: „Jeśli rozważania moje [z teorii sztuki]
przyniosą malarzom korzyść i pożytek, to za trud swój pragnę tylko tej nagrody, ażeby w obrazach
swoich umieszczali moją podobiznę"70.
Diircr — na tej samej zasadzie co obaj humaniści — wprowadził do swego obrazu wizerunki
tych, których „rozważania [i sztuka] przyniosły mu korzyść i pożytek" (il. 1). Jedyna istotna różnica
między obrazem Diirera a pozostałymi dziełami jest ta, że portrety filozofów znalazły się na ścianach
studia humanisty jako „ideowe decorum", podczas gdy portrety artystów u Diirera zostały włączone
do dzieła i podporządkowane idei autoportretu. W ten sposób otrzymały one nowy sens: stały się
istotnymi elementami Dtirerowskicgo confessio artificialis.
W Chrystusie między uczonymi włoska idea galerii portretów znalazła swój maksymalny i rewe-
lacyjny sens.
67 Od r. 1509 (por. E. Panofsky i F. Saxl, Diircrs Kupferstich "Melancholia" I; Eine quellen- uni typengeschichtliche
Uniersuchung, „Studien der Bibliothck Warburg", 2, Leipzig i Berlin 1923, s. 53, i Panofsky, Albrecht Durer, s. 156 i п.).
68 Por. A. Chastcl, Marelle Ficiu et Fart, Lille—Genève 1954, s. 170, przypis 10.
69 Diirer musiał się nieźle orientować we włoskich nowościach wydawniczych, skoro wyszukiwał książki dla Pirck-
heimera (por. jego korespondencję włoską: Albrecht Diircr jako pisarz, s. 12—23).
70 L. B. Alberti, O malarstwie, s. 57.