DOI Heft:
I. Z zagadnień sztuki dawnej
DOI Artikel:Baranowski, Jerzy: "Rysunkowy" diariusz podróży europejskiej Bartłomieja Nataniela Wąsowskiego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13220#0080
74
JERZY BARANOWSKI
chórem na sklepieniu, z którego na obie strony — i do wielkiego ołtarza, i do kaplic — widać tam
organy z muzyką"10.
Ten cytat wydobywa istotne walory nowego rozwiązania architektonicznego. Poza czysto for-
t malnymi wartościami projektu empory organowej — samo usytuowanie jej przez projektanta w prez-
biterium najwidoczniej zainteresowało Wąsowskiego.
Przeniesienie chórów muzycznych do prezbiterium było podyktowane niewątpliwie chęcią sku-
pienia uwagi wiernych w centralnym punkcie świątyni, i to jak gdyby wspólne użytkowanie prezbi-
terium miało usunąć jego ckskluzywność, a tym samym przyciągnąć wiernych jak najbliżej ołtarza.
Taka koncepcja układu wnętrza kościoła — prze-
biegająca równolegle z centralnymi akcentami planu —
świadczy o świadomym dążeniu Valerianiego do do-
skonałego zrealizowania teoretycznych założeń organi-
zacji wnętrza, jakie wynikały z obowiązków i zadań
Towarzystwa Jezusowego. Należało do nich niewątpli-
wie, jak pisze Victor Le Tapie: „śpiewanie wiernym lub
wraz z nimi o chwale Boga i Świętych"11.
Tak pomyślane rozwiązanie przestrzenne i funk-
cjonalne Santi Ambrogio с Andréa i Ił Gesù Nuovo,
odmienne od układów stosowanych dotąd przez jezui-
tów, usprawiedliwia w zupełności zainteresowanie Wą-
sowskiego. Projekty Valerianiego musiały mu być zu-
pełnie nie znane — w przeciwieństwie do typu Vigno-
lowskiego II Gesù czy wzorników planów Tristana,
które znał zapewne przed przybyciem do Rzymu12.
Ta twórcza innowacja była tym bardziej frapująca, że
jej formalne i użytkowe wartości musiały pozostawać
w zgodzie z wytycznymi zakonu, czego najlepszą rękoj-
mię stanowiła w tym czasie osoba projektanta13.
Obok problemów przestrzennego i funkcjonalnego rozwiązania kościołów jezuickich zajmują
Wąsowskiego poszczególne rozwiązania konstrukcyjne oraz dekoracja i wyposażenie wnętrz.
Szczególnie interesująca wydała mu się nie znana dotychczas intarsja marmurowa ścian, filarów
i posadzki. Uderzony barwnością wnętrza, 'nowymi sposobami dekoracji, skrzętnie notuje wszystkie
jej przejawy i zastosowania: ,,[...] ściana kościoła Genueńskiego Domus Professa, który fare wszytek
marmurem okryty wewnątrz, to jest tablicami, które nabijane inszym marmurem przeróżnym, jako
więc stolarską robotą stoły nabijane bywaią — co wiele kosztuje i żaden kościół inszy nie ma"14.
Natomiast nic zainteresowała autora dziennika stiukowa i malarska dekoracja wnętrza, którą
w Santi Ambrogio с Andréa reprezentowały między innymi dzieła Rubensa, Obrzezanie i Cud
św. Ignacego.
Nie omawiając zbieżności, Wąsowski w sposób prawidłowy podkreślał tylko różnice, jakie za-
chodzą między genueńskim a neapolitańskim kościołem Valerianiego. Przy omawianiu tego ostatniego
zwrócił uwagę na kopułę, która: „wielka i strzelistwa bardzo, to jest wzwyż pociągła, zaczyni mocniej-
sza, jakich teraz w Rzymie się chwytają"15, oraz na kształt dźwigających ją filarów: „słupy dwoiste
pod kopułą tylko, bo indziej pojedynkowe, płaskie"16. To trafne spostrzeżenie nic znalazło odzwier-
ciedlenia w rysunku. Wykonany przez Wąsowskiego rzut kościoła nie wykazuje właściwych proporcji
10 Tenże, op. cit.
11 V. Le Tapie, The Age oj Grandeur, New York 1960, s. 23.
12 P. Pirri S. I., Giovanni Tristano ei primorli delie architettura gesuitica, Roma 1955.
13 P. Pirri S. L, Architetti gesuiti d'Italia, Roma, rkps; P. Pirri S. I., // Giuseppe Valeriano — architetto e pittorc Gesuita,
Roma, rkps; Valcry-Radot, op. cit., s. 128. Valcriani do r. 1579 współpracował z Hcrrerą w Hiszpanii, będąc jednocześnie
inspektorem budów jezuickich w Hiszpanii i Portugalii. Po r. 1579 przeniesiony do Włoch, przejmuje, po Giovannim Tristano,
kierowniczą rolę w architekturze włoskich jezuitów.
14 Wąsowski, op. cit.
15 Tenże, op. cit.
16 Tenże, op. cit.
4
У '■ * : /I
e ej ,
5. Kościół II Gesù Nuovo w Neapolu,
rzut poziomy, rys. B. Wąsowski
JERZY BARANOWSKI
chórem na sklepieniu, z którego na obie strony — i do wielkiego ołtarza, i do kaplic — widać tam
organy z muzyką"10.
Ten cytat wydobywa istotne walory nowego rozwiązania architektonicznego. Poza czysto for-
t malnymi wartościami projektu empory organowej — samo usytuowanie jej przez projektanta w prez-
biterium najwidoczniej zainteresowało Wąsowskiego.
Przeniesienie chórów muzycznych do prezbiterium było podyktowane niewątpliwie chęcią sku-
pienia uwagi wiernych w centralnym punkcie świątyni, i to jak gdyby wspólne użytkowanie prezbi-
terium miało usunąć jego ckskluzywność, a tym samym przyciągnąć wiernych jak najbliżej ołtarza.
Taka koncepcja układu wnętrza kościoła — prze-
biegająca równolegle z centralnymi akcentami planu —
świadczy o świadomym dążeniu Valerianiego do do-
skonałego zrealizowania teoretycznych założeń organi-
zacji wnętrza, jakie wynikały z obowiązków i zadań
Towarzystwa Jezusowego. Należało do nich niewątpli-
wie, jak pisze Victor Le Tapie: „śpiewanie wiernym lub
wraz z nimi o chwale Boga i Świętych"11.
Tak pomyślane rozwiązanie przestrzenne i funk-
cjonalne Santi Ambrogio с Andréa i Ił Gesù Nuovo,
odmienne od układów stosowanych dotąd przez jezui-
tów, usprawiedliwia w zupełności zainteresowanie Wą-
sowskiego. Projekty Valerianiego musiały mu być zu-
pełnie nie znane — w przeciwieństwie do typu Vigno-
lowskiego II Gesù czy wzorników planów Tristana,
które znał zapewne przed przybyciem do Rzymu12.
Ta twórcza innowacja była tym bardziej frapująca, że
jej formalne i użytkowe wartości musiały pozostawać
w zgodzie z wytycznymi zakonu, czego najlepszą rękoj-
mię stanowiła w tym czasie osoba projektanta13.
Obok problemów przestrzennego i funkcjonalnego rozwiązania kościołów jezuickich zajmują
Wąsowskiego poszczególne rozwiązania konstrukcyjne oraz dekoracja i wyposażenie wnętrz.
Szczególnie interesująca wydała mu się nie znana dotychczas intarsja marmurowa ścian, filarów
i posadzki. Uderzony barwnością wnętrza, 'nowymi sposobami dekoracji, skrzętnie notuje wszystkie
jej przejawy i zastosowania: ,,[...] ściana kościoła Genueńskiego Domus Professa, który fare wszytek
marmurem okryty wewnątrz, to jest tablicami, które nabijane inszym marmurem przeróżnym, jako
więc stolarską robotą stoły nabijane bywaią — co wiele kosztuje i żaden kościół inszy nie ma"14.
Natomiast nic zainteresowała autora dziennika stiukowa i malarska dekoracja wnętrza, którą
w Santi Ambrogio с Andréa reprezentowały między innymi dzieła Rubensa, Obrzezanie i Cud
św. Ignacego.
Nie omawiając zbieżności, Wąsowski w sposób prawidłowy podkreślał tylko różnice, jakie za-
chodzą między genueńskim a neapolitańskim kościołem Valerianiego. Przy omawianiu tego ostatniego
zwrócił uwagę na kopułę, która: „wielka i strzelistwa bardzo, to jest wzwyż pociągła, zaczyni mocniej-
sza, jakich teraz w Rzymie się chwytają"15, oraz na kształt dźwigających ją filarów: „słupy dwoiste
pod kopułą tylko, bo indziej pojedynkowe, płaskie"16. To trafne spostrzeżenie nic znalazło odzwier-
ciedlenia w rysunku. Wykonany przez Wąsowskiego rzut kościoła nie wykazuje właściwych proporcji
10 Tenże, op. cit.
11 V. Le Tapie, The Age oj Grandeur, New York 1960, s. 23.
12 P. Pirri S. I., Giovanni Tristano ei primorli delie architettura gesuitica, Roma 1955.
13 P. Pirri S. L, Architetti gesuiti d'Italia, Roma, rkps; P. Pirri S. I., // Giuseppe Valeriano — architetto e pittorc Gesuita,
Roma, rkps; Valcry-Radot, op. cit., s. 128. Valcriani do r. 1579 współpracował z Hcrrerą w Hiszpanii, będąc jednocześnie
inspektorem budów jezuickich w Hiszpanii i Portugalii. Po r. 1579 przeniesiony do Włoch, przejmuje, po Giovannim Tristano,
kierowniczą rolę w architekturze włoskich jezuitów.
14 Wąsowski, op. cit.
15 Tenże, op. cit.
16 Tenże, op. cit.
4
У '■ * : /I
e ej ,
5. Kościół II Gesù Nuovo w Neapolu,
rzut poziomy, rys. B. Wąsowski