Rocznik Historii Sztuki (6.1966)

„rysunkowy" diariusz podróży wąsowskiego

75

i kształtu filarów (туе. 5). Jest to niewątpliwe niedociągnięcie, zważywszy ich znaczenie konstrukcyjne
oraz rolę we wnętrzu świątyni. Takie wszechstronne omówienie w samej tylko włoskiej części dziennika
kościołów w Neapolu i Genui zawdzięczamy niewątpliwie ich wyjątkowej pozycji wśród projektów
poszukujących idealnego modelu świątyni jezuickiej. Charakteryzują je: silnie zaznaczona centralność
założenia, odmienna od dotychczas stosowanej organizacja wnętrza, nowa forma dekoracji oraz „współ-
czesność powstania"17. Wszystkie te cechy, podbudowane autorytetem Valerianiego, w pełni uspra-
wiedliwiają zainteresowanie Wąsowskiego.

6. Kościół Santa Maria di Carignano 7. Kościół Santa Maria di Carignano w Genui, rzut poziomy,

w Genui, rzut poziomy, rys. B. Wąsowski rys. P. P. Rubens

Z innych obiektów, oglądanych w czasie włoskiego etapu podróży, wyławiał Wąsowski tylko
niektóre elementy, pojedyncze detale, które uznał za charakterystyczne, a których formę uważał za
słuszną i przydatną. Filtr własnych potrzeb i zainteresowań, stosowany konsekwentnie w toku całej
podróży, zabezpieczył go przed natłokiem wrażeń i pomysłów, które potrafił wyeliminować z tej
części dziennika.

Jednym z takich wybranych przez przyszłego architekta zagadnień są plany centralnych kościołów.
Przestrzegając zasady „współczesności", dobrał on takie przykłady rozwiązań, które zestawiły mu
pełny wachlarz kierunków i koncepcji stosowanych we Włoszech w tej dziedzinie.

Zgromadzone przez Wąsowskiego obiekty są czołowymi reprezentantami poszczególnych roz-
wiązań. Należy do nich — obok poprzednio wspomnianych świątyń jezuickich — genueński kościół
pod wezwaniem Santa Maria di Carignano. Jego rzut, wykonany przez autora diariusza, jasno zaznacza
koncepcję krzyża greckiego, która leżała u podstaw kształtowania planu (ryc. 6, 7). Komentarz bliżej
precyzuje cechy założenia: „Kościół SS Philipii Jacobi plantam ma similen in Dorno Professa, oprócz
że szeroki furt jednako i długi[...] z wierzchu jednaki kościół ze wszystkich 4 stron i facies jednaka —
oprócz, że dwie wieże nad wejściem"18.

Dalsze zanotowane przez Wąsowskiego budowle to kościoły San Carlo aile Quatro Fontane
Borrominiego, San Andréa al Quirinale Berniniego i Santa Maria delia Salutc Longheny.

Kościół Borrominiego, wzniesiony dla trynitarzy w latach 1638—1641, był — przed powstaniem
San Ivo — szczytowym osiągnięciem w rozwoju założeń centralnych. Wypracowana przez Borromi-
niego przewodnia myśl planu, oparta na geometrycznej zasadzie dwu przecinających się elips, nie na-
wiązywała do tradycyjnych koncepcji, tak niewątpliwych w założeniach opartych na rzucie krzyża
greckiego, rotundy czy owalu.

17 Por. przypis 4.

18 Wąsowski, op. cit. Santa Maria di Carignano lub Santa Maria Assunta — określona mylnie przez Wąsowskiego
jako kościół Św. Filipa i Jakuba — wzniesiona została w r. 1556 przez Galeazza Alessi. Centralność założenia — na planie
krzyża greckiego — podkreślać miały na zewnątrz 4 wieżyczki, z których tylko 2 zostały zrealizowane.