Rocznik Historii Sztuki (6.1966)

SPRAWOZDANIE Z NAUKOWYCH POSIEDZEŃ
KOMITETU NAUK O SZTUCE

W CIĄGU 1964 r. ODBYŁO SIĘ 5 POSIEDZEŃ NAUKOWYCH (14 STYCZNIA, 14 KWIETNIA, 29 KWIETNIA,
29 PAŹDZIERNIKA I 10 GRUDNIA). CZTEREM PIERWSZYM PRZEWODNICZYŁ PROF. DR JULIUSZ
STARZYŃSKI, A POSIEDZENIE W DNIU 10 GRUDNIA ODBYŁO SIĘ POD PRZEWODNICTWEM

PROF. DR. KSAWEREGO PIWOCKIEGO

Posiedzenie plenarne w dniu 14 stycznia 1964 r.

Referat prof. dr. Mieczysława Wallisa, Asymetria i amor vacui (ze studiów nad secesja).
Streszczenie opracowane przez autora:

Sprawa stosunku różnych okresów i kręgów artystycznych do asymetrii i pustej przestrzeni
nasunęła mi się w związku ze studiami nad secesją, owym dziwnym, wieloznacznym stylem, który na
przełomie XIX i XX w. objął niemal wszystkie sztuki plastyczne. Sądzę jednak, że sprawa ta, dotąd,
jak się zdaje, nic badana systematycznie, jest ciekawa również niezależnie od studiów nad secesją.
Pobudza ona m. in. do porównania pewnych długotrwałych ideałów estetyki zachodniej z pewnymi
podobnymi ideałami estetyki Dalekiego Wschodu.

Przez „symetrię" rozumiem tutaj odpowiedniość po obu stronach pionowej osi środkowej
(w starożytności, np. u Platona, termin symetria miał, jak wiadomo, inne znaczenie: znaczył tyle, co
„właściwa proporcja"). Tak pojęta „symetria" dopuszcza całą skalę: od symetrii idealnej, całkowitej,
„lustrzanej", poprzez symetrię daleko idącą (nazwijmy ją „symetrią ścisłą"), do symetrii jedynie przy-
bliżonej (nazwijmy ją „symetrią swobodną") i wreszcie do pewnej równowagi po obu stronach osi
środkowej. Przez „asymetrię" rozumiem odpowiednio brak tak pojętej symetrii.

Idealną symetrię spotykamy tylko w świecie nieorganicznym (kryształy) oraz w niektórych dzie-
łach ludzkich, np. w wytworach przemysłu maszynowego lub budowlach powstałych od jednego rzutu.
Natomiast żadna istota żywa lub jakakolwiek jej część — twarz ludzka, liść — nie jest nigdy całkowicie
symetryczna. Jeśli przepołowimy fotografię jakiejś twarzy ludzkiej i każdą z tych połówek uzupełnimy
jej odbiciem w lustrze, otrzymamy dwie twarze znacznie różniące się między sobą. Idealną symetrię
odczuwamy przeto zwykle jako coś doskonałego, lecz martwego; lekką asymetrię—jako coś niedo-
skonałego, lecz żywego.

Stosunek plastyków do symetrii i asymetrii był różny w rozmaitych kręgach artystycznych i roz-
maitych epokach i różne były reakcje uczuciowe, jakie symetria lub asymetria wywoływały w od-
biorcach.

Symetria jest szeroko rozpowszechniona w zdobnictwie i budownictwie tzw. społeczeństw pier-
wotnych oraz w sztuce ludowej świata zachodniego1.

W architekturze świata zachodniego przeważa całkowita symetria, natomiast w dziełach rzeź-
biarskich i malarskich mamy stopniowanie ■— od symetrii ścisłej, poprzez symetrię swobodną, do
równowagi i od niej do asymetrii.

Elewacje budowli greckich i rzymskich były całkowicie symetryczne. Erechtcjon na Akropolu
ateńskim stanowi wyjątek: jest on jednak raczej zespołem budowli niż budowlą pojedynczą. W rzeźbie

1 Jako ciekawy przykład potrzeby symetrii w polskiej sztuce ludowej mogą służyć szopki krakowskie. Kościół, jaki
w nich widzimy, ma uproszczone kształty kościoła Mariackiego w Krakowie. Ale asymetria wież kościoła Mariackiego
została w nich przetworzona w układ symetryczny przez dodanie jeszcze jednej wieży z lewej strony.