DOI article:
Ryszkiewicz, Andrzej: Z dziejów Instytutu Sztuki PAN (Państwowego Instytutu Sztuki)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.14266#0213
Z DZIEJÓW INSTYTUTU SZTUKI PAN
209
wie Badań nad Sztuką, która odbyła się w dniach od 11 do 16 grudnia 1950 r. na zamku wawel-
skim w Krakowie.
Przełomowe znaczenie konferencji krakowskiej polega między innymi na tym, że, ... dokonała
krytycznego przeglądu i oceny dotychczasowego dorobku nauki polskiej w zakresie badań nad sztuką,
a jednocześnie wytknęła nowy kierunek prac teoretycznych i historycznych i zapoczątkowała funda-
mentalne prace nad historią polskiej plastyki, muzyki, teatru i filmu. Konferencja krakowska była
również podsumowaniem dotychczasowego dorobku ideologicznego i metodologicznego, który wyrósł
z pogłębiającej się walki o realizm socjalistyczny w polskiej sztuce".
W konferencji, uczestniczyło kilkuset uczonych i artystów. Wygłoszono 23 referaty, które zapełniły
prawie 500 stron druku teoretycznego organu Instytutu, który się ukazywał od 1950 do 1958 r. —
zrazu pod tasiemcowym tytułem „Materiały do Studiów i Dyskusji z Zakresu Teorii i Historii
Sztuki, Krytyki Artystycznej oraz Metodologii Badań nad Sztuką" (od 1956 jako „Sztuka i Krytyka").
Uczestnicy uchwalili rezolucję, w której m. in. stwierdzali: „Musimy w świadomości naszej dokonać
naukowego ugruntowania i pogłębienia nowych, socjalistycznych pojęć o sztuce. Formalistyczne
przeżytki schyłkowej estetyki burżuazyjnej — dziś wyraźnie służące siłom reakcyjnym i politycznym
celom anglo-amerykańskiego imperializmu — niejednokrotnie hamowały dotychczas rozwój nowej
polskiej sztuki realizmu socjalistycznego. Panująca dezorientacja metodologiczna, oderwanie od życia
społecznego, przestarzałe lub wręcz reakcyjne pojęcia, dochodzące do głosu w naszych badaniach nad
sztuką — nie dawały naszym twórcom koniecznego, naukowego oparcia w walce z niebezpieczeństwem
formalizmu i kosmopolityzmu w sztuce". Wśród referatów znalazł się m. in. zbiorowo opracowany
tekst pt. „Realizm w narodowych tradycjach polskiej urbanistyki, architektury, malarstwa, rzeźby
i rzemiosła artystycznego", który rozpoczął paroletnią, burzliwą a bezpłodną, dyskusję nad „nową
periodyzacją dziejów sztuki polskiej".
Wkrótce po I Ogólnopolskiej Konferencji nastąpił (czerwiec 1951) I Kongres Nauki Polskiej,
a w październiku — Narada w sprawie twórczości artystycznej, zorganizowana w Radzie Państwa.
Na wiosnę 1950 r. urządzona została, pierwsza z cyklu, Ogólnopolska Wystawa Plastyki, mająca
stać się manifestacją realizmu socjalistycznego. Poprzedziły ją i towarzyszyły jej publiczne omawiania
poszczególnych dzieł i ich grup, a następnie (już w Instytucie) dyskusje nad recenzjami z wystawy,
przed ich wydrukowaniem. W tych wszystkich działaniach, a także w licznych mniejszych. Instytut
aktywnie uczestniczył.
To znaczy — współdziałał w organizacji, ale przede wszystkim dosłownie zabierał głos. Pracow-
nicy Instytutu w komplecie uczestniczyli żywym głosem w dyskusjach, a tym bardziej publikowali.
Były to lata niezwykłej aktywności pisarskiej i wydawniczej — książkowej i czasopiśmienniczej, nie
licząc wielkiej produkcji powielanych „materiałów pomocniczych", skryptów, konspektów, tez itd.
Od początku swego istnienia PIS dysponował kilkoma czasopismami. Przejął istniejący już od dawna
kwartalnik „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury" i — po krótkiej przerwie — wydał poczwórny
zeszyt za r. 1950, minimalnie zmieniając tytuł: odtąd pismo to będzie ukazywać się jako wspólny
organ Instytutu oraz Stowarzyszenia Historyków Sztuki — „Biuletyn Historii Sztuki".
Także istniejący miesięcznik „Polska Sztuka Ludowa" został w 1950 r. przejęty; od 1951 do 1956
ukazywał się w rytmie dwumiesięcznym, od 1957 jako kwartalnik. Instytut powołał następnie do
życia wspomniane „Materiały do Studiów i Dyskusji". Od 1951 (do 1965) Państwowy Instytut
Sztuki wydawał „Kwartalnik Filmowy", od 1953 do 1956 „Studia Muzykologiczne"; od 1952 ukazuje
się regularnie „Pamiętnik Teatralny".
Najwięcej zmian zewnętrznych (i najpoważniejsze zmiany charakteru i nastawień) przeżywało pismo
poświęcone plastyce współczesnej — „Przegląd Artystyczny". W latach i950 — 1951 wychodził on
jako dwumiesięcznik Związku Polskich Artystów Plastyków, od 1952 do 1955 jako wspólny organ
Instytutu i Związku, w 1956 jako czasopismo samego Instytutu, wreszcie w latach 1957— 1960 jako
organ PIS i sekcji polskiej AICA (Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków), także kierowanej
przez prof. Starzyńskiego. Od r. 1961 czasopismo utraciło związek z Instytutem. Każdej z wymie-
nionych zmian odpowiadała także zmiana na stanowisku redaktora. Dodajmy, że były i inne plany
własnych czasopism, ale pozostały one w sferze projektów: w planie pracy na r. 1950 znalazło się
jeszcze uruchomienie takich periodyków jak „Kwartalnik Plastyczny" („Materiały do Historii Sztuki
XIX i XX w.") oraz „Biuletyn Muzyczny". Na koniec, ukazujący się od 1956 r. „Rocznik Historii
27 — Rocznik historii sztuki XIII
209
wie Badań nad Sztuką, która odbyła się w dniach od 11 do 16 grudnia 1950 r. na zamku wawel-
skim w Krakowie.
Przełomowe znaczenie konferencji krakowskiej polega między innymi na tym, że, ... dokonała
krytycznego przeglądu i oceny dotychczasowego dorobku nauki polskiej w zakresie badań nad sztuką,
a jednocześnie wytknęła nowy kierunek prac teoretycznych i historycznych i zapoczątkowała funda-
mentalne prace nad historią polskiej plastyki, muzyki, teatru i filmu. Konferencja krakowska była
również podsumowaniem dotychczasowego dorobku ideologicznego i metodologicznego, który wyrósł
z pogłębiającej się walki o realizm socjalistyczny w polskiej sztuce".
W konferencji, uczestniczyło kilkuset uczonych i artystów. Wygłoszono 23 referaty, które zapełniły
prawie 500 stron druku teoretycznego organu Instytutu, który się ukazywał od 1950 do 1958 r. —
zrazu pod tasiemcowym tytułem „Materiały do Studiów i Dyskusji z Zakresu Teorii i Historii
Sztuki, Krytyki Artystycznej oraz Metodologii Badań nad Sztuką" (od 1956 jako „Sztuka i Krytyka").
Uczestnicy uchwalili rezolucję, w której m. in. stwierdzali: „Musimy w świadomości naszej dokonać
naukowego ugruntowania i pogłębienia nowych, socjalistycznych pojęć o sztuce. Formalistyczne
przeżytki schyłkowej estetyki burżuazyjnej — dziś wyraźnie służące siłom reakcyjnym i politycznym
celom anglo-amerykańskiego imperializmu — niejednokrotnie hamowały dotychczas rozwój nowej
polskiej sztuki realizmu socjalistycznego. Panująca dezorientacja metodologiczna, oderwanie od życia
społecznego, przestarzałe lub wręcz reakcyjne pojęcia, dochodzące do głosu w naszych badaniach nad
sztuką — nie dawały naszym twórcom koniecznego, naukowego oparcia w walce z niebezpieczeństwem
formalizmu i kosmopolityzmu w sztuce". Wśród referatów znalazł się m. in. zbiorowo opracowany
tekst pt. „Realizm w narodowych tradycjach polskiej urbanistyki, architektury, malarstwa, rzeźby
i rzemiosła artystycznego", który rozpoczął paroletnią, burzliwą a bezpłodną, dyskusję nad „nową
periodyzacją dziejów sztuki polskiej".
Wkrótce po I Ogólnopolskiej Konferencji nastąpił (czerwiec 1951) I Kongres Nauki Polskiej,
a w październiku — Narada w sprawie twórczości artystycznej, zorganizowana w Radzie Państwa.
Na wiosnę 1950 r. urządzona została, pierwsza z cyklu, Ogólnopolska Wystawa Plastyki, mająca
stać się manifestacją realizmu socjalistycznego. Poprzedziły ją i towarzyszyły jej publiczne omawiania
poszczególnych dzieł i ich grup, a następnie (już w Instytucie) dyskusje nad recenzjami z wystawy,
przed ich wydrukowaniem. W tych wszystkich działaniach, a także w licznych mniejszych. Instytut
aktywnie uczestniczył.
To znaczy — współdziałał w organizacji, ale przede wszystkim dosłownie zabierał głos. Pracow-
nicy Instytutu w komplecie uczestniczyli żywym głosem w dyskusjach, a tym bardziej publikowali.
Były to lata niezwykłej aktywności pisarskiej i wydawniczej — książkowej i czasopiśmienniczej, nie
licząc wielkiej produkcji powielanych „materiałów pomocniczych", skryptów, konspektów, tez itd.
Od początku swego istnienia PIS dysponował kilkoma czasopismami. Przejął istniejący już od dawna
kwartalnik „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury" i — po krótkiej przerwie — wydał poczwórny
zeszyt za r. 1950, minimalnie zmieniając tytuł: odtąd pismo to będzie ukazywać się jako wspólny
organ Instytutu oraz Stowarzyszenia Historyków Sztuki — „Biuletyn Historii Sztuki".
Także istniejący miesięcznik „Polska Sztuka Ludowa" został w 1950 r. przejęty; od 1951 do 1956
ukazywał się w rytmie dwumiesięcznym, od 1957 jako kwartalnik. Instytut powołał następnie do
życia wspomniane „Materiały do Studiów i Dyskusji". Od 1951 (do 1965) Państwowy Instytut
Sztuki wydawał „Kwartalnik Filmowy", od 1953 do 1956 „Studia Muzykologiczne"; od 1952 ukazuje
się regularnie „Pamiętnik Teatralny".
Najwięcej zmian zewnętrznych (i najpoważniejsze zmiany charakteru i nastawień) przeżywało pismo
poświęcone plastyce współczesnej — „Przegląd Artystyczny". W latach i950 — 1951 wychodził on
jako dwumiesięcznik Związku Polskich Artystów Plastyków, od 1952 do 1955 jako wspólny organ
Instytutu i Związku, w 1956 jako czasopismo samego Instytutu, wreszcie w latach 1957— 1960 jako
organ PIS i sekcji polskiej AICA (Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków), także kierowanej
przez prof. Starzyńskiego. Od r. 1961 czasopismo utraciło związek z Instytutem. Każdej z wymie-
nionych zmian odpowiadała także zmiana na stanowisku redaktora. Dodajmy, że były i inne plany
własnych czasopism, ale pozostały one w sferze projektów: w planie pracy na r. 1950 znalazło się
jeszcze uruchomienie takich periodyków jak „Kwartalnik Plastyczny" („Materiały do Historii Sztuki
XIX i XX w.") oraz „Biuletyn Muzyczny". Na koniec, ukazujący się od 1956 r. „Rocznik Historii
27 — Rocznik historii sztuki XIII