DOI Artikel:
Miziołek, Jerzy: 'Sąd Salomona, Legenda o zmarłym królu' i 'Historia Tuzji': trzy obrazy Alvise Donatiego z początku XVI wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.17216#0029
SĄD SALOMONA. LEGENDA O ZMARŁYM KRÓLI' 1 HISTORIA TV7JI: TRZY OBRAZY ALV1SK DONATIKCiO Z POCZĄTKU XVI WIRKU 23
ustawionym na podwyższeniu tronie (il. 15) . Pomimo że poza nieboszczyka jest podobna w obydwu relie-
fach, sceny te ilustrują wyraźnie różne wersje wydarzenia. Podczas gdy na pierwszej plakietce w ciele trupa
tkwią dwie strzały, na drugiej nie trafiła go nawet jedna. Można przypuszczać, iż sędzia rozstrzygnął spór tuż
przed rozpoczęciem zawodów, gdy prawdziwy syn rzucił się przed nim na kolana i odmówił bezczeszczenia
zwłok swego ojca. Jeden z dwóch bastardów dzierży nie tylko łuk, ale także, najwyraźniej nie użytą, strzałę.
Niełatwo jest rozstrzygnąć, czy i w tym przypadku sędzią (który na drugiej plakietce nosi zbroję all'antica)
jest sam Salomon, czy bliżej nieokreślony król lub książę. Warto tu jeszcze nadmienić, że pierwsza z waszyng-
tońskich plakietek nie jest jedynym XVI-wiecznym wyobrażeniem opowieści o zmarłym ojcu i jego synach,
w której sędzia siedzi na wierzchowcu. Jako jeźdźca odnajdujemy go również na rysunku z 1505 roku, łączo-
nym to z Albrechtem Dtirerem, to z Hansem Schauffeleinem, a przechowywanym w bremeńskiej Kunsthalle77.
Druga z waszyngtońskich plakietek otwiera serię kilku XVI-wiecznych przedstawień legendy wykona-
nych w stylu all'antica. Najbardziej interesujące są dwa z nich. Pierwsze zdobi nie publikowany dotąd owal-
ny relief z marmuru (Florencja, Museo Bardini, il. 16 i 17)78, drugie jest słabo znanym rysunkiem wykonanym
piórkiem (Frankfurt nad Menem, Stâdelsches Kunstinstitut, il. 18)79. Obydwa dzieła powstały najprawdopo-
dobniej tuż przed połową XVI wieku. Twórca reliefu pozostaje nieznany, autorem rysunku jest tworzący
głównie w Rzymie Rafaello dal Colle. Niezwykle interesujące dla naszych rozważań jest to, że relief ma
podobną, symetryczną kompozycję legendy jak obraz wawelski, z sędzią ukazanym frontalnie w centrum
i klęczącym po jego lewej stronie młodzieńcem; jest zatem prawdopodobne, że obraz ten zainspirował twórcę
reliefu. Odnajdujemy w nim wszakże, oprócz zupełnie innego, niemal wyrafinowanego stylu all'antica, także
pewien istotny element, widoczny w kilku wspomnianych wcześniej przedstawieniach. U stóp klęczącego leżą
łuk, kołczan i złamana strzała nie pozostawiające żadnych wątpliwości, iż właśnie on jest synem prawdzi-
wym. Zarówno liktorskie rózgi, precyzyjnie rzeźbione antyczne zbroje oraz corona radiata na głowie sędzie-
go, jak i trzymane przez niego berło z orłem na wierzchu, nie pozwalają na jednoznaczną interpretację tej
sceny jako Sądu Salomona. Innym ważnym elementem reliefu, wskazującym na znajomość przez jego twórcę
sztuki Michała Anioła, jest przedstawiony z lewej strony monarchy starzec trzymający się za brodę, nawią-
zujący wyraźnie do Mojżesza z nagrobka Juliusza II w San Piętro in Vincoli w Rzymie80.
Na rysunku Rafaella dal Colle, podobnie jak na drugiej z plakietek w National Gallery w Waszyngtonie
(il. 15), sędzia siedzący na tronie ustawionym z prawej strony rozstrzygnął najwyraźniej spór przed próbą ze
strzelaniem z łuków, wskazując na stojącego przed nim młodzieńca. Zwłok przywiązanego do pala ojca nie
przeszyła nawet jedna strzała. Ten cechujący się wysokimi walorami artystycznymi i interesującą kompozycją
rysunek ma jeden wspólny element z obrazem Alvise Donatiego. Tak w jednym, jak i drugim przypadku
76 J. Pope-Hennesy, Renaissance Bronzes from the Samuel H. Kress Collection. Reliefs, plaquettes, statuettes, utensils
and mortars, London 1965, il. 301 do tekstu na s. 98 i il. 332 do tekstu na s. 105. Douglas Lewis, kurator zbiorów rzeźby
w National Gallery w Waszyngtonie, autor znajdującego się w druku nowego katalogu zgromadzonych w tejże Galerii małych
brązów, poinformował mnie, że dotąd nie udało się ustalić autorstwa tych plakietek.
7 Stechow, 1942, op. cit., s. 219, il. 14. Nie udało mi się dotąd odnaleźć tekstu, który mówiłby o roztrzygnięciu sporu o
dziedzictwo ojca bez strzelania z łuków do jego ciała. Wydaje się, że taka wersja wydarzenia jest pomysłem samego anonimowego
dotąd artysty bądź też zamawiającego plakietkę.
78 J. Miziołek, Exemplum di giustizia: ,J figli che saettano ilpadre". Un ovale rinascimentale inedito nel Museo Bardini
di Firenze, „Antichita Viva", w druku. Dziękuję Fiorenzy Scalia za zwrócenie mojej uwagi na ten relief i przesłane fotografie.
Warto tu odnotować, że podobny w kształcie owal z nie rozpoznaną dotąd sceną widnieje na kominku w rysunku lombardczyka
Agostina Bustiego zwanego II. Bambaia, przechowywanym w wiedeńskiej Albertinie, zob. L. Heydenreich, G. Passavant,
/ geni del Rinascimento. Arte italiana 1500-1540, Milano 1979, il. 140. Kilka owalnych reliefów, znacznie jednak mniejszych od
tutaj omawianego, zdobi słynną Casettę Farnese w neapolitańskim Museo di Capodimonte, zob. / Farnese. Arte e Collezionismo,
a cura di L. Fornari Schianchi, N. Spinosa, Milano 1995, nr 149, s. 358-361. Wydaje się, iż relief w Museo Bardini mógł powstać
około 1540 г., na co wskazują zarówno jego styl, jak i kształt. Owal występuje sporadycznie w sztuce włoskiej już od końca XV
w., ale dopiero około połowy następnego stulecia forma ta stanie się bardzo rozpowszechniona, zob. I. Preussner, Ellipsen und
Ovale in der Malerei des 15. und 16. Jahrhunderts, Wenheim 1987, passim.
79 Stift und Feder. Zeichnungen aller Zeiten und Landem in Nachbildungen, hrsg. von R. Schrey, Frankfurt am Main 1927,
t. II, il. 36. O ile mi wiadomo, jest to jedyna publikacja tego rysunku. W Żywocie Rossa Fiorentina Vasari podaje, że artysta ten
był uczniem Giulia Romana, zob. Giorgio Vasari, Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów, przeł. K. Estrei-
cher, t. 5, Warszawa-Kraków 1986, s. 108.
80 Zob. Miziołek, Exemplum di giustizia... Na temat Mojżesza Michała Anioła i motywu trzymania się za brodę:
H. W. Janson, The Right Arm of Michelangelos „Moses", [w:] Festschrift Ulrich Middeldorf, hrsg. von A. Kosegarten und
P. Tigler, Berlin 1968, s. 241-247. Ukończona już około 1515 r. rzeźba Mojżesza ustawiona została w San Piętro in Vincoli
w piątej dekadzie XVI w., zob. H. Hibbard, Michelangelo, Harmondsworth 1985, s. 148-161 i il. 107-109.
ustawionym na podwyższeniu tronie (il. 15) . Pomimo że poza nieboszczyka jest podobna w obydwu relie-
fach, sceny te ilustrują wyraźnie różne wersje wydarzenia. Podczas gdy na pierwszej plakietce w ciele trupa
tkwią dwie strzały, na drugiej nie trafiła go nawet jedna. Można przypuszczać, iż sędzia rozstrzygnął spór tuż
przed rozpoczęciem zawodów, gdy prawdziwy syn rzucił się przed nim na kolana i odmówił bezczeszczenia
zwłok swego ojca. Jeden z dwóch bastardów dzierży nie tylko łuk, ale także, najwyraźniej nie użytą, strzałę.
Niełatwo jest rozstrzygnąć, czy i w tym przypadku sędzią (który na drugiej plakietce nosi zbroję all'antica)
jest sam Salomon, czy bliżej nieokreślony król lub książę. Warto tu jeszcze nadmienić, że pierwsza z waszyng-
tońskich plakietek nie jest jedynym XVI-wiecznym wyobrażeniem opowieści o zmarłym ojcu i jego synach,
w której sędzia siedzi na wierzchowcu. Jako jeźdźca odnajdujemy go również na rysunku z 1505 roku, łączo-
nym to z Albrechtem Dtirerem, to z Hansem Schauffeleinem, a przechowywanym w bremeńskiej Kunsthalle77.
Druga z waszyngtońskich plakietek otwiera serię kilku XVI-wiecznych przedstawień legendy wykona-
nych w stylu all'antica. Najbardziej interesujące są dwa z nich. Pierwsze zdobi nie publikowany dotąd owal-
ny relief z marmuru (Florencja, Museo Bardini, il. 16 i 17)78, drugie jest słabo znanym rysunkiem wykonanym
piórkiem (Frankfurt nad Menem, Stâdelsches Kunstinstitut, il. 18)79. Obydwa dzieła powstały najprawdopo-
dobniej tuż przed połową XVI wieku. Twórca reliefu pozostaje nieznany, autorem rysunku jest tworzący
głównie w Rzymie Rafaello dal Colle. Niezwykle interesujące dla naszych rozważań jest to, że relief ma
podobną, symetryczną kompozycję legendy jak obraz wawelski, z sędzią ukazanym frontalnie w centrum
i klęczącym po jego lewej stronie młodzieńcem; jest zatem prawdopodobne, że obraz ten zainspirował twórcę
reliefu. Odnajdujemy w nim wszakże, oprócz zupełnie innego, niemal wyrafinowanego stylu all'antica, także
pewien istotny element, widoczny w kilku wspomnianych wcześniej przedstawieniach. U stóp klęczącego leżą
łuk, kołczan i złamana strzała nie pozostawiające żadnych wątpliwości, iż właśnie on jest synem prawdzi-
wym. Zarówno liktorskie rózgi, precyzyjnie rzeźbione antyczne zbroje oraz corona radiata na głowie sędzie-
go, jak i trzymane przez niego berło z orłem na wierzchu, nie pozwalają na jednoznaczną interpretację tej
sceny jako Sądu Salomona. Innym ważnym elementem reliefu, wskazującym na znajomość przez jego twórcę
sztuki Michała Anioła, jest przedstawiony z lewej strony monarchy starzec trzymający się za brodę, nawią-
zujący wyraźnie do Mojżesza z nagrobka Juliusza II w San Piętro in Vincoli w Rzymie80.
Na rysunku Rafaella dal Colle, podobnie jak na drugiej z plakietek w National Gallery w Waszyngtonie
(il. 15), sędzia siedzący na tronie ustawionym z prawej strony rozstrzygnął najwyraźniej spór przed próbą ze
strzelaniem z łuków, wskazując na stojącego przed nim młodzieńca. Zwłok przywiązanego do pala ojca nie
przeszyła nawet jedna strzała. Ten cechujący się wysokimi walorami artystycznymi i interesującą kompozycją
rysunek ma jeden wspólny element z obrazem Alvise Donatiego. Tak w jednym, jak i drugim przypadku
76 J. Pope-Hennesy, Renaissance Bronzes from the Samuel H. Kress Collection. Reliefs, plaquettes, statuettes, utensils
and mortars, London 1965, il. 301 do tekstu na s. 98 i il. 332 do tekstu na s. 105. Douglas Lewis, kurator zbiorów rzeźby
w National Gallery w Waszyngtonie, autor znajdującego się w druku nowego katalogu zgromadzonych w tejże Galerii małych
brązów, poinformował mnie, że dotąd nie udało się ustalić autorstwa tych plakietek.
7 Stechow, 1942, op. cit., s. 219, il. 14. Nie udało mi się dotąd odnaleźć tekstu, który mówiłby o roztrzygnięciu sporu o
dziedzictwo ojca bez strzelania z łuków do jego ciała. Wydaje się, że taka wersja wydarzenia jest pomysłem samego anonimowego
dotąd artysty bądź też zamawiającego plakietkę.
78 J. Miziołek, Exemplum di giustizia: ,J figli che saettano ilpadre". Un ovale rinascimentale inedito nel Museo Bardini
di Firenze, „Antichita Viva", w druku. Dziękuję Fiorenzy Scalia za zwrócenie mojej uwagi na ten relief i przesłane fotografie.
Warto tu odnotować, że podobny w kształcie owal z nie rozpoznaną dotąd sceną widnieje na kominku w rysunku lombardczyka
Agostina Bustiego zwanego II. Bambaia, przechowywanym w wiedeńskiej Albertinie, zob. L. Heydenreich, G. Passavant,
/ geni del Rinascimento. Arte italiana 1500-1540, Milano 1979, il. 140. Kilka owalnych reliefów, znacznie jednak mniejszych od
tutaj omawianego, zdobi słynną Casettę Farnese w neapolitańskim Museo di Capodimonte, zob. / Farnese. Arte e Collezionismo,
a cura di L. Fornari Schianchi, N. Spinosa, Milano 1995, nr 149, s. 358-361. Wydaje się, iż relief w Museo Bardini mógł powstać
około 1540 г., na co wskazują zarówno jego styl, jak i kształt. Owal występuje sporadycznie w sztuce włoskiej już od końca XV
w., ale dopiero około połowy następnego stulecia forma ta stanie się bardzo rozpowszechniona, zob. I. Preussner, Ellipsen und
Ovale in der Malerei des 15. und 16. Jahrhunderts, Wenheim 1987, passim.
79 Stift und Feder. Zeichnungen aller Zeiten und Landem in Nachbildungen, hrsg. von R. Schrey, Frankfurt am Main 1927,
t. II, il. 36. O ile mi wiadomo, jest to jedyna publikacja tego rysunku. W Żywocie Rossa Fiorentina Vasari podaje, że artysta ten
był uczniem Giulia Romana, zob. Giorgio Vasari, Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów, przeł. K. Estrei-
cher, t. 5, Warszawa-Kraków 1986, s. 108.
80 Zob. Miziołek, Exemplum di giustizia... Na temat Mojżesza Michała Anioła i motywu trzymania się za brodę:
H. W. Janson, The Right Arm of Michelangelos „Moses", [w:] Festschrift Ulrich Middeldorf, hrsg. von A. Kosegarten und
P. Tigler, Berlin 1968, s. 241-247. Ukończona już około 1515 r. rzeźba Mojżesza ustawiona została w San Piętro in Vincoli
w piątej dekadzie XVI w., zob. H. Hibbard, Michelangelo, Harmondsworth 1985, s. 148-161 i il. 107-109.