Rocznik Historii Sztuki (24.1999)

Rocznik Historii Sztuki, tom XXIV
Wydawnictwo Neriton, 1999

MARCIN KALECIŃSKI

OBLICZA HISTORYZMU W MALARSTWIE RZYMU I BOLONII
W LATACH OKOŁO 1580-1615

Przedmiotem niniejszego artykułu będzie wyodrębnienie i próba interpretacji zjawisk o charakterze hi-
storyzującym w malarstwie Rzymu i Bolonii na przełomie XVI i XVII w.1 Należą do nich: odrodzenie mitu
Roma sotterranea i nawiązania do sztuki wczesnochrześcijańskiej oraz nawrót do renesansu, w tym szczegól-
nie do malarstwa Rafaela. Punktem odniesienia będzie model malarstwa propagowany przez teoretyków sztu-
ki kościelnej, a w szczególności te jego elementy, które motywują charakter wspomnianych zjawisk history-
zujących.

Na wstępie należało by uzasadnić stosowanie terminu „historyzm" wobec sztuki nowożytnej. Pozytywną
odpowiedzią mogą być prace posługujące się aparatem pojęciowo-badawczym historyzmu wobec sztuki epok
poprzedzających czasy właściwego historyzmu - głównie w stosunku do architektury (od czasów wczesnego
średniowiecza aż po 1. połowę XVIII w.), rzadziej wobec rzeźby, sporadycznie w dziedzinie malarstwa2.
Odpowiedź taką przyniesie także zastosowanie wobec badanych przeze mnie zjawisk kryteriów stosowanych
w odniesieniu do historyzmu w XVIII i XIX w. Jeśli wyprzedzimy wnioski końcowe pracy, okaże się wów-
czas, że owe zjawiska można interpretować jako:

1. Reaktywowanie form historycznych w obliczu kryzysu sztuki współczesnej (tj. manieryzmu), związane
z wiarą w istnienie ideału etyczno-artystycznego.

2. Istnienie świadomości stylów historycznych, lokalnych tradycji, choć wielce niedoskonałe i tendencyj-
ne, mające jednak za sobą vasariowską periodyzację i waloryzację dziejów sztuki włoskiej, a w XVII w.
towarzyszącą historiografii poszczególnych ośrodków artystycznych apologetykę lokalnych tradycji.

3. Nadawanie określonym formom historyzującym znaczeń, stosowanie ich w celu asocjacji lub ewokacji
określonych treści.

Szczegółowe pytania, jakie sformułujemy wobec zjawisk historyzujących, dotyczyć będą źródeł ich
powstania, sposobów istnienia i - co za tym idzie - korespondowania z artystyczną przeszłością, oraz dzie-
dzin, które obejmują.

W związku z pytaniem o naturę zjawisk, które w danym czasie uznajemy za archaiczne, pojawiają się
następujące możliwości interpretacji:

' Artykuł jest fragmentem pracy doktorskiej: ,№uta praedicatio". Historyzm i archaizacja w malarstwie włoskim wia-
tach ok. 1563-1685 a kontrreformacyjny model malarstwa religijnego. Promotorowi pracy, Panu prof. dr. hab. Janowi Ostrowskie-
mu składam serdeczne podziękowania za cenne uwagi dotyczące tekstu rozprawy. Wyrazy wdzięczności składam również Pani
prof. dr hab. Karolinie Lanckorońskiej i Fundacji Lanckorońskich za umożliwienie mi pobytu stypendialnego w Rzymie. •

2 Dotychczasowy stan, metodologią i perspektywy badań nad historyzmem w sztuce średniowiecznej i nowożytnej referuje
W. Gôtz, Historismus. Ein Versuch zur Définition des Begriffes, „Zeitschrift des Deutschcn Verein fur Kunstwissenschaff, R. 34.
1970, z. 1 4, s. 196-212; zob. także N. Pevsner, Môglichkeiten undAspekte des Historismus. Versuch einer Fruhgeschichte und
Typologie des Historismus, [w:] Historismus und bildende Kunst, Miinchen 1965, s. 13 24.