DOI article:
Teodorczyk, Jerzy; Żygulski, Zdzisław: Dwugłos o bitwie pod Kircholmem: historia i ikonografia
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.17216#0112
106
JERZÏ fEODORCZYK I ZDZISŁAW ŻYGULSKI JUN
,c-—за*®..
•=04 °aa«=.
Q л A \ л 0 J' A II A 1
*Л — °ОоооР<Э/ ^
A --- —--
7. Р/ая /?o<i Kircholmem, zamieszczony przy rękopisie dzieła J. Naronowicza-Narońskiego Architectura Militańs.
Przerysował T. Kusion
o przebiegu walk! Wojsko szwedzkie przedstawiał uszykowane w szachownicę, w czterech rzutach. W pierw-
szym i trzecim stała piechota w siedmiu i sześciu regimentach. W drugim i czwartym - na wprost luk -
rajtaria, w sześciu i pięciu regimentach. Poszczególne rzuty dzieliła znaczna odległość. Pierwszy i drugi,
z dziewięcioma armatami na czole, stał na równinie przed wioską Kircholm, otoczoną drzewami i ogrodami,
z dużym kościołem pośrodku. Trzeci i czwarty, z dwiema armatami na czole, stał w oddali, na wzgórzach, za
wsią i kościołem. Jeszcze bardziej rewelacyjnie przedstawiały się na planie szyki Chodkiewicza. Na ich lewym
skrzydle, nad samą rzeką, piętrzył się obóz otoczony trzema rzędami wozów taborowych. Strzelały z niego
na Szwedów dwie armaty, a wjazdu pilnowały cztery chorągwie tatarskie - Bogdana, Sakina, Abrama i Mu-
stafy. Nieco za obozem i prostopadle do niego stało wojsko polskie w czterech rzutach i trzech częściach,
jakby dywizjach: na lewym skrzydle, dotykając obozu - dywizja Dąbrowy, w centrum - hetmańska, złożona
z oddziałów Wojny, księcia Fryderyka oraz Lackiego, na prawym skrzydle - dywizja Sapiehy. Rysunek środ-
kowej dywizji hetmańskiej zawierał sensację: w jej pierwszej linii, po obu stronach husarzy Wincentego Wojny,
stała cała hetmańska piechota i pięć armat. Na prawo cztery roty i trzy działa, na lewo - pięć rot i dwa działa.
Hniłko słusznie uznał rysunek za źródło bardzo ważne. Podnosił genialność decyzji Chodkiewicza, więk-
szą niż do tego czasu przypuszczano. Podkreślał trafność oparcia polskiego lewego skrzydła o zionący ogniem,
otoczony wozami obóz, oraz fakt, że hetman „nie marnował piechoty w odwodzie, o co go dotąd posądzano,
ale kazał jej współdziałać z jazdą i to w sposób bardzo celowy. Natarcia Wojny i rajtarii kurlandzkiej mogły
być wspierane ogniem artyleryjskim z obu boków, a także armaty z obozu miały tu coś do powiedzenia, jak
również przy natarciu Dąbrowy"25.
Odkrycie Hniłki nie wywołało sensacji. Po prostu nie wierzono ani autorowi, ani Narońskiemu. Wizja
husarskiej szarży, która w kilka minut starła z powierzchni ziemi czterokrotnie liczniejszego wroga i prawie
- Л. Hniłko, Plan bitwy pod Kircholmem Józefa Naronowicza-Narońskiego z r. 1659, „Przegląd Historyczno-Wojskowy",
t. 7, 1935, s. 126 133.
JERZÏ fEODORCZYK I ZDZISŁAW ŻYGULSKI JUN
,c-—за*®..
•=04 °aa«=.
Q л A \ л 0 J' A II A 1
*Л — °ОоооР<Э/ ^
A --- —--
7. Р/ая /?o<i Kircholmem, zamieszczony przy rękopisie dzieła J. Naronowicza-Narońskiego Architectura Militańs.
Przerysował T. Kusion
o przebiegu walk! Wojsko szwedzkie przedstawiał uszykowane w szachownicę, w czterech rzutach. W pierw-
szym i trzecim stała piechota w siedmiu i sześciu regimentach. W drugim i czwartym - na wprost luk -
rajtaria, w sześciu i pięciu regimentach. Poszczególne rzuty dzieliła znaczna odległość. Pierwszy i drugi,
z dziewięcioma armatami na czole, stał na równinie przed wioską Kircholm, otoczoną drzewami i ogrodami,
z dużym kościołem pośrodku. Trzeci i czwarty, z dwiema armatami na czole, stał w oddali, na wzgórzach, za
wsią i kościołem. Jeszcze bardziej rewelacyjnie przedstawiały się na planie szyki Chodkiewicza. Na ich lewym
skrzydle, nad samą rzeką, piętrzył się obóz otoczony trzema rzędami wozów taborowych. Strzelały z niego
na Szwedów dwie armaty, a wjazdu pilnowały cztery chorągwie tatarskie - Bogdana, Sakina, Abrama i Mu-
stafy. Nieco za obozem i prostopadle do niego stało wojsko polskie w czterech rzutach i trzech częściach,
jakby dywizjach: na lewym skrzydle, dotykając obozu - dywizja Dąbrowy, w centrum - hetmańska, złożona
z oddziałów Wojny, księcia Fryderyka oraz Lackiego, na prawym skrzydle - dywizja Sapiehy. Rysunek środ-
kowej dywizji hetmańskiej zawierał sensację: w jej pierwszej linii, po obu stronach husarzy Wincentego Wojny,
stała cała hetmańska piechota i pięć armat. Na prawo cztery roty i trzy działa, na lewo - pięć rot i dwa działa.
Hniłko słusznie uznał rysunek za źródło bardzo ważne. Podnosił genialność decyzji Chodkiewicza, więk-
szą niż do tego czasu przypuszczano. Podkreślał trafność oparcia polskiego lewego skrzydła o zionący ogniem,
otoczony wozami obóz, oraz fakt, że hetman „nie marnował piechoty w odwodzie, o co go dotąd posądzano,
ale kazał jej współdziałać z jazdą i to w sposób bardzo celowy. Natarcia Wojny i rajtarii kurlandzkiej mogły
być wspierane ogniem artyleryjskim z obu boków, a także armaty z obozu miały tu coś do powiedzenia, jak
również przy natarciu Dąbrowy"25.
Odkrycie Hniłki nie wywołało sensacji. Po prostu nie wierzono ani autorowi, ani Narońskiemu. Wizja
husarskiej szarży, która w kilka minut starła z powierzchni ziemi czterokrotnie liczniejszego wroga i prawie
- Л. Hniłko, Plan bitwy pod Kircholmem Józefa Naronowicza-Narońskiego z r. 1659, „Przegląd Historyczno-Wojskowy",
t. 7, 1935, s. 126 133.