DOI article:
Teodorczyk, Jerzy; Żygulski, Zdzisław: Dwugłos o bitwie pod Kircholmem: historia i ikonografia
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.17216#0114
108 JHRZY THODORCZYK I ZDZISŁAW ŻYGULSK1 JUN.
ЮООт
kierunki uderzeń i pościgu wojsk
polsko-litewskich
przeprawa i drogo rajtarów
kudondzkich na pole bitwy
23Û j°zcl0 6 Pi€chota szwedzko
:==тф, kierunki uderzeń wojsk szwedz-
kich
~zzzd stanowiska I rzutu wojsk szwedz
kich przed bitwą
____kierunki ucieczki rozbitych
wojsk szwedzkich
8. Plan bitwy pod Kircholmem według S. Herbsta, fot. M. Wesołowska
strzenie zalesione. Pole bitwy rozciągnięte od lewego brzegu obrazu jest gładkie. Pośrodku pola, bliżej rzeki,
znajduje się niewielki ceglany kościół w stylu gotyckim. Walczące wojska zajmują niemal całą kompozycję.
Obrazy batalistyczne można z grubsza podzielić na cztery typy:
- gloryfikacyjny, w którym dominantą jest apoteoza zwycięzcy;
- artystyczno-dekoracyjny, nie mający odniesienia do rzeczywistości, przedstawiający bitwę w sposób
umowny, niekiedy symboliczny, z naciskiem na artystyczny walor dzieła;
- narracyjny, w którym przedstawiony jest fragment bitwy o szczególnym znaczeniu, z wydobyciem
dynamiki wydarzenia;
- analityczno-kartograficzny, którego ambicją jest ukazanie bitwy w realnej sytuacji topograficznej,
z wiernym wyobrażeniem grup żołnierzy, a nawet pojedynczych figurek i ich taktyki, często z symultanicz-
nym pokazaniem kolejnych w czasie epizodów starcia.
Chodzi tu o dzieła graficzne, malarskie, także mozaiki i witraże, płaskorzeźby, rzadziej rzeźby pełne,
niekiedy o miniaturowe przedstawienia w różnych technikach umieszczone na przedmiotach rzemiosła arty-
stycznego, np. na ozdobnej broni. Tematem ściśle batalistycznym jest starcie dwóch przeciwnych stron ryce-
rzy lub żołnierzy. Natomiast do ścisłej batalistyki, rzeczywistego lub alegorycznego obrazu samej bitwy nie
powinno się zaliczać ilustracji wszelkich faz przygotowawczych: ćwiczeń wojskowych, przemarszów wojsk
i odwrotów, biwaków, czatów, pikiet i podjazdów, także scen „po bitwie".
Wyżej przytoczony podział przedstawień batalistycznych zaproponował w roku 1967 szwedzki historyk
Olle Cederlôf32. Ten schemat przyjęty został przez następnych badaczy światowej batalistyki, a z pewnymi
modyfikacjami posłużył się nim również austriacki monografista bitew w sztuce barokowej, Matthias Pfaf-
fenbichler, którego studium ma szczególną wartość dla naszych badań33.
~ Mała Encyklopedia Wojskowa, t. 2, Warszawa 1970, s. 48^19.
30. Cederlôf, The Battle Painting as a Histońcal Source, „Revue International d'Histoire Militaire", 1967, nr 26.
ЮООт
kierunki uderzeń i pościgu wojsk
polsko-litewskich
przeprawa i drogo rajtarów
kudondzkich na pole bitwy
23Û j°zcl0 6 Pi€chota szwedzko
:==тф, kierunki uderzeń wojsk szwedz-
kich
~zzzd stanowiska I rzutu wojsk szwedz
kich przed bitwą
____kierunki ucieczki rozbitych
wojsk szwedzkich
8. Plan bitwy pod Kircholmem według S. Herbsta, fot. M. Wesołowska
strzenie zalesione. Pole bitwy rozciągnięte od lewego brzegu obrazu jest gładkie. Pośrodku pola, bliżej rzeki,
znajduje się niewielki ceglany kościół w stylu gotyckim. Walczące wojska zajmują niemal całą kompozycję.
Obrazy batalistyczne można z grubsza podzielić na cztery typy:
- gloryfikacyjny, w którym dominantą jest apoteoza zwycięzcy;
- artystyczno-dekoracyjny, nie mający odniesienia do rzeczywistości, przedstawiający bitwę w sposób
umowny, niekiedy symboliczny, z naciskiem na artystyczny walor dzieła;
- narracyjny, w którym przedstawiony jest fragment bitwy o szczególnym znaczeniu, z wydobyciem
dynamiki wydarzenia;
- analityczno-kartograficzny, którego ambicją jest ukazanie bitwy w realnej sytuacji topograficznej,
z wiernym wyobrażeniem grup żołnierzy, a nawet pojedynczych figurek i ich taktyki, często z symultanicz-
nym pokazaniem kolejnych w czasie epizodów starcia.
Chodzi tu o dzieła graficzne, malarskie, także mozaiki i witraże, płaskorzeźby, rzadziej rzeźby pełne,
niekiedy o miniaturowe przedstawienia w różnych technikach umieszczone na przedmiotach rzemiosła arty-
stycznego, np. na ozdobnej broni. Tematem ściśle batalistycznym jest starcie dwóch przeciwnych stron ryce-
rzy lub żołnierzy. Natomiast do ścisłej batalistyki, rzeczywistego lub alegorycznego obrazu samej bitwy nie
powinno się zaliczać ilustracji wszelkich faz przygotowawczych: ćwiczeń wojskowych, przemarszów wojsk
i odwrotów, biwaków, czatów, pikiet i podjazdów, także scen „po bitwie".
Wyżej przytoczony podział przedstawień batalistycznych zaproponował w roku 1967 szwedzki historyk
Olle Cederlôf32. Ten schemat przyjęty został przez następnych badaczy światowej batalistyki, a z pewnymi
modyfikacjami posłużył się nim również austriacki monografista bitew w sztuce barokowej, Matthias Pfaf-
fenbichler, którego studium ma szczególną wartość dla naszych badań33.
~ Mała Encyklopedia Wojskowa, t. 2, Warszawa 1970, s. 48^19.
30. Cederlôf, The Battle Painting as a Histońcal Source, „Revue International d'Histoire Militaire", 1967, nr 26.