DOI article:
Teodorczyk, Jerzy; Żygulski, Zdzisław: Dwugłos o bitwie pod Kircholmem: historia i ikonografia
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.17216#0115
DWUGŁOS O B1TWIK POD K.1RCHOLMKM. HISTORIA I IKONOGRAFIA 109
9. Pieter Snayers, Kircholm, obraz olejny, fragment przedstawiający obóz polski. Zamek w Sassenage, fot. M. Ciunowicz
Jak w każdej typologii, konkretne przykłady nie zawsze pasują do zakreślonych ram i często mamy do
czynienia z typami mieszanymi. Najłatwiej jest wskazać przedstawienia gloryfikacyjne, mające odległą gene-
alogię sięgającą czasów starożytnego Sumeru i Egiptu. Eksponowany władca-zwycięzca przyjmuje zazwy-
czaj kolosalne w stosunku do walczących żołnierzy rozmiary, dzierży atrybuty swej mocy i zadaje śmiertelny
cios pokonanemu wrogowi. W tle gloryfikowanej postaci może się jednak rozgrywać bitwa mająca cechy
realistyczne. Pewne kłopoty sprawiają dwa następne typy - dekoracyjny i narracyjny. Często spotykane w sztuce
greckiej wyobrażenia walk Hellenów z Amazonkami lub ze stworzeniami potwornymi, hybrydami, oznaczały
w gruncie rzeczy boje toczone przez nich z Persami. Stąd był już tylko jeden krok do malarstwa batalistyczno-
mitologicznego lub nawet mitycznego, w którym walka dotyczy nie tyle konkretnego wydarzenia w wymiarze
ludzkim, ale sięga zasady bytu i wymiarów kosmologicznych. Tego rodzaju batalistyka występuje nagminnie
w kręgu kultur dalekowschodnich, szczególnie w Indiach. W Europie zachodniej, zwłaszcza w XVII w. roz-
powszechniło się batalistyczne malarstwo rodzajowe, nie wymienione z imienia w cytowanej typologii. Kom-
ponowano więc niezliczone, anonimowe „potyczki" jeźdźców i piechurów, jak u Philipsa Wouwermana, zwykle
z siwym rumakiem pod jeźdźcem pośrodku kompozycji, przy czym koń ten bynajmniej nie należał do głów-
nego bohatera.
Jest oczywiste, że obraz bitwy z zamku Sassenage kwalifikuje się do owej czwartej klasy. Jest to obraz
analityczny oparty na znajomości realiów geograficznych i militarnych. Rozeznanie miejsca też nie budzi
wątpliwości, jest to Kircholm, a rzeka - to Dźwina. Ta miejscowość, leżąca dziś na przedmieściach Rygi, nosi
obecnie nazwę Salaspils34. Obraz namalowany jest od strony północnej, a więc Dźwina płynie w kierunku
Bałtyku z lewa na prawo. Górna krawędź obrazu jest geograficzną stroną południową. Metoda orientowania
Zygulski jun., Sławne bitwy..
9. Pieter Snayers, Kircholm, obraz olejny, fragment przedstawiający obóz polski. Zamek w Sassenage, fot. M. Ciunowicz
Jak w każdej typologii, konkretne przykłady nie zawsze pasują do zakreślonych ram i często mamy do
czynienia z typami mieszanymi. Najłatwiej jest wskazać przedstawienia gloryfikacyjne, mające odległą gene-
alogię sięgającą czasów starożytnego Sumeru i Egiptu. Eksponowany władca-zwycięzca przyjmuje zazwy-
czaj kolosalne w stosunku do walczących żołnierzy rozmiary, dzierży atrybuty swej mocy i zadaje śmiertelny
cios pokonanemu wrogowi. W tle gloryfikowanej postaci może się jednak rozgrywać bitwa mająca cechy
realistyczne. Pewne kłopoty sprawiają dwa następne typy - dekoracyjny i narracyjny. Często spotykane w sztuce
greckiej wyobrażenia walk Hellenów z Amazonkami lub ze stworzeniami potwornymi, hybrydami, oznaczały
w gruncie rzeczy boje toczone przez nich z Persami. Stąd był już tylko jeden krok do malarstwa batalistyczno-
mitologicznego lub nawet mitycznego, w którym walka dotyczy nie tyle konkretnego wydarzenia w wymiarze
ludzkim, ale sięga zasady bytu i wymiarów kosmologicznych. Tego rodzaju batalistyka występuje nagminnie
w kręgu kultur dalekowschodnich, szczególnie w Indiach. W Europie zachodniej, zwłaszcza w XVII w. roz-
powszechniło się batalistyczne malarstwo rodzajowe, nie wymienione z imienia w cytowanej typologii. Kom-
ponowano więc niezliczone, anonimowe „potyczki" jeźdźców i piechurów, jak u Philipsa Wouwermana, zwykle
z siwym rumakiem pod jeźdźcem pośrodku kompozycji, przy czym koń ten bynajmniej nie należał do głów-
nego bohatera.
Jest oczywiste, że obraz bitwy z zamku Sassenage kwalifikuje się do owej czwartej klasy. Jest to obraz
analityczny oparty na znajomości realiów geograficznych i militarnych. Rozeznanie miejsca też nie budzi
wątpliwości, jest to Kircholm, a rzeka - to Dźwina. Ta miejscowość, leżąca dziś na przedmieściach Rygi, nosi
obecnie nazwę Salaspils34. Obraz namalowany jest od strony północnej, a więc Dźwina płynie w kierunku
Bałtyku z lewa na prawo. Górna krawędź obrazu jest geograficzną stroną południową. Metoda orientowania
Zygulski jun., Sławne bitwy..