DOI article:
Ilkosz, Jerzy: Hala Stulecia we Wrocławiu: dzieło Maxa Berga
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.17216#0166
160
.IKRZY ILKOSZ
nistracyjnego oraz bramy powierzono Poelzigowi. Max Berg podjął się opracowania projektu restauracji
i wiaduktów. Koncepcja architektoniczna wystawy zmieniała się jeszcze wielokrotnie. Do końca 1912 roku
pojawiło się w planie wiele nowych pawilonów wystawowych, rozszerzono też projekt wystawy ogrodowej.
Jednak główny zarys, jaki zaproponował Poelzig przy współudziale Berga, pozostał taki sam. Do współpracy
przy wystawie zaangażowano najlepszych wówczas architektów oraz artystów z Akademii Sztuki i Rzemiosła
we Wrocławiu. W pracach brali udział: Theo Effenberger - projektant części ogrodów historycznych i dawnej
trybuny wyścigów konnych, którą przebudował na renesansowy belweder; Fritz Behrendt - architekt pawi-
lonu sztuki cmentarnej; Paul Schmitthenner, który w ramach specjalnych wystaw ogrodowych zaprezentował
ogród dla osiedla typu miasto ogród; Paul Schreiber - projektant amfiteatru i mniejszych pawilonów wysta-
wowych.
We wrześniu 1912 roku wystawiono w berlińskim muzeum rzemiosła (Kunstgewerbe Muséum) projekt
będący widokiem wystawy z lotu ptaka, który prezentował pełny kształt przyszłej ekspozycji"0.
Przez cały rok 1912 trwały prace budowlane przy wznoszeniu Hali Stulecia i pawilonu wystawowego
Poelziga (czterech kopuł). W grudniu hala była gotowa w stanie surowym i nastąpiło uroczyste przekazanie
jej miastu przez firmę Dyckerhoff & Widmann111. Max Berg zwrócił się wówczas do Rady Miejskiej z pro-
pozycją wykonania dla hali dużych, które miały pełnić znaczącą funkcję w organizowanych tam imprezach.
W marcu 1913 roku zorganizowano konkurs na projekt płaskorzeźby nad wejściem głównym do Hali Stule-
cia. Konkurs wygrał Alfred Vocke, współpracujący z Bergiem rzeźbiarz, późniejszy profesor Akademii Sztuki
w Kassel. Miał on wykonać płaskorzeźbę w betonie usytuowaną na architrawie, przedstawiającą walkę Michała
Archanioła ze smokiem. Po obu stronach płaskorzeźby umieszczono cytat zaczerpnięty z proklamacji króla
Fryderyka Wilhelma III z 17 marca 1813 r. - Do mojego narodu112.
Architekt przygotował projekty scenograficzne dla organizowanej uroczystości otwarcia wystawy113.
Inauguracja, na którą przybył sam następca tronu cesarskiego, odbyła się w Hali Stulecia 20 maja 1913 roku.
ROZPLANOWANIE HALI
Hala Stulecia założona została na planie symetrycznego czteroliścia - tetrakonchossu, który tworzyły
wewnętrzne koło i otwierające się do niego cztery apsydy114 na planie wycinka koła. Wewnętrzne koło stanowi
podstawę przestrzeni kopułowej; jego średnica - 65 metrów - jest również wielkością rozpiętości kopuły.
Średnica tego koła jest równa trzem promieniom apsyd. Tetrakonchos, będący rzutem jednorodnej przestrzeni,
otoczony jest obejściem powtarzającym jego zarys. Szerokość tego obejścia ma w przybliżeniu wielkość
promienia apsyd. Hala, podobnie jak kościoły, jest orientowana115. Na dwóch prostopadłych osiach, północ-
południe i wschód-zachód, usytuowane są zamknięte prosto wejścia do budowli, wejście główne - zachodnie
zamknięte jest owalnie na planie wycinka koła. Wejścia prowadzą do obszernych holów na planie kwadratu,
tylko hol wejścia głównego założony jest na planie zbliżonym do elipsy. Na styku apsyd ustawiono cztery
podpory kopuły, wyznaczone w narożach dwóch przenikających się prostokątów, opisanych na wewnętrznym
110 Jahrhundertfeier der Freiheitskriege, Breslau 1913, „Schlesische Zeitung", 8 IX 1912.
111 Von der Festhalle in Scheitnig, „Schlesische Zeitung", 22 XII 1912.
112 Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Akta Miasta Wrocławia sygn. 17027 III. Napis brzmiał: z lewej strony: „Wer flir
das Vaterland fuhlt, denkt nicht an sich" (Kto czuje swą ojczyznę, nie myśli o sobie), z prawej: „Folgt dem Beispiel Euer Vorfah-
ren, seyd ihrer wiirdig und Euer Nachkommen eingedenk!" (Podążajcie za przykładem waszych przodków, bądźcie ich godni
i pomni swych potomków!) Tłum. Ernest Niemczyk, E. Niemczyk, Hala Ludowa we Wrocławiu, s. 18.
113 Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Akta Miasta Wrocławia, sygn. 17032.
114 Określenia „apsyda" użył Max Berg, opisując Halę Stulecia: „Die zentrale Anordnung des Versammlungsraumes wurde
erreicht durch Anlage einer groBen Kuppel von 67 m. Spannweite und 65 m. lichter Weite. Dièse liegt auf vier Bôgen, an die sich
raumvergrôBernd vier Apsiden anschlieBen". Berg, Die Jahrhunderthalle und das neue Ausstellungsgelànde der Stadt Breslau,
s. 466. Przy opisie hali terminologii zaczerpniętej z architektury sakralnej używa większość badaczy, takich jak: W. Pehnt, K. Ja-
mes, R. Banham, E. Niemczyk.
115 Niemczyk, Hala Ludowa we Wrocławiu, s. 21, „Usytuowanie zasadniczego wejścia od zachodu, a więc orientacja
głównych osi kompozycyjnych według stron świata, nie było podyktowane jedynie względami funkcjonalnymi-czyteiną komunika-
cją, lecz jest zgodne z prastarą tradycją orientowania według Słońca i stron świata wszystkich wielkich dzieł architektury o cha-
rakterze sakralnym. Zgodnie z założeniami platońskiej kosmologii ścisła orientacja integruje bowiem kompozycję przestrzenną
sakralnego obiektu ze strukturą boskiego kosmosu".
.IKRZY ILKOSZ
nistracyjnego oraz bramy powierzono Poelzigowi. Max Berg podjął się opracowania projektu restauracji
i wiaduktów. Koncepcja architektoniczna wystawy zmieniała się jeszcze wielokrotnie. Do końca 1912 roku
pojawiło się w planie wiele nowych pawilonów wystawowych, rozszerzono też projekt wystawy ogrodowej.
Jednak główny zarys, jaki zaproponował Poelzig przy współudziale Berga, pozostał taki sam. Do współpracy
przy wystawie zaangażowano najlepszych wówczas architektów oraz artystów z Akademii Sztuki i Rzemiosła
we Wrocławiu. W pracach brali udział: Theo Effenberger - projektant części ogrodów historycznych i dawnej
trybuny wyścigów konnych, którą przebudował na renesansowy belweder; Fritz Behrendt - architekt pawi-
lonu sztuki cmentarnej; Paul Schmitthenner, który w ramach specjalnych wystaw ogrodowych zaprezentował
ogród dla osiedla typu miasto ogród; Paul Schreiber - projektant amfiteatru i mniejszych pawilonów wysta-
wowych.
We wrześniu 1912 roku wystawiono w berlińskim muzeum rzemiosła (Kunstgewerbe Muséum) projekt
będący widokiem wystawy z lotu ptaka, który prezentował pełny kształt przyszłej ekspozycji"0.
Przez cały rok 1912 trwały prace budowlane przy wznoszeniu Hali Stulecia i pawilonu wystawowego
Poelziga (czterech kopuł). W grudniu hala była gotowa w stanie surowym i nastąpiło uroczyste przekazanie
jej miastu przez firmę Dyckerhoff & Widmann111. Max Berg zwrócił się wówczas do Rady Miejskiej z pro-
pozycją wykonania dla hali dużych, które miały pełnić znaczącą funkcję w organizowanych tam imprezach.
W marcu 1913 roku zorganizowano konkurs na projekt płaskorzeźby nad wejściem głównym do Hali Stule-
cia. Konkurs wygrał Alfred Vocke, współpracujący z Bergiem rzeźbiarz, późniejszy profesor Akademii Sztuki
w Kassel. Miał on wykonać płaskorzeźbę w betonie usytuowaną na architrawie, przedstawiającą walkę Michała
Archanioła ze smokiem. Po obu stronach płaskorzeźby umieszczono cytat zaczerpnięty z proklamacji króla
Fryderyka Wilhelma III z 17 marca 1813 r. - Do mojego narodu112.
Architekt przygotował projekty scenograficzne dla organizowanej uroczystości otwarcia wystawy113.
Inauguracja, na którą przybył sam następca tronu cesarskiego, odbyła się w Hali Stulecia 20 maja 1913 roku.
ROZPLANOWANIE HALI
Hala Stulecia założona została na planie symetrycznego czteroliścia - tetrakonchossu, który tworzyły
wewnętrzne koło i otwierające się do niego cztery apsydy114 na planie wycinka koła. Wewnętrzne koło stanowi
podstawę przestrzeni kopułowej; jego średnica - 65 metrów - jest również wielkością rozpiętości kopuły.
Średnica tego koła jest równa trzem promieniom apsyd. Tetrakonchos, będący rzutem jednorodnej przestrzeni,
otoczony jest obejściem powtarzającym jego zarys. Szerokość tego obejścia ma w przybliżeniu wielkość
promienia apsyd. Hala, podobnie jak kościoły, jest orientowana115. Na dwóch prostopadłych osiach, północ-
południe i wschód-zachód, usytuowane są zamknięte prosto wejścia do budowli, wejście główne - zachodnie
zamknięte jest owalnie na planie wycinka koła. Wejścia prowadzą do obszernych holów na planie kwadratu,
tylko hol wejścia głównego założony jest na planie zbliżonym do elipsy. Na styku apsyd ustawiono cztery
podpory kopuły, wyznaczone w narożach dwóch przenikających się prostokątów, opisanych na wewnętrznym
110 Jahrhundertfeier der Freiheitskriege, Breslau 1913, „Schlesische Zeitung", 8 IX 1912.
111 Von der Festhalle in Scheitnig, „Schlesische Zeitung", 22 XII 1912.
112 Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Akta Miasta Wrocławia sygn. 17027 III. Napis brzmiał: z lewej strony: „Wer flir
das Vaterland fuhlt, denkt nicht an sich" (Kto czuje swą ojczyznę, nie myśli o sobie), z prawej: „Folgt dem Beispiel Euer Vorfah-
ren, seyd ihrer wiirdig und Euer Nachkommen eingedenk!" (Podążajcie za przykładem waszych przodków, bądźcie ich godni
i pomni swych potomków!) Tłum. Ernest Niemczyk, E. Niemczyk, Hala Ludowa we Wrocławiu, s. 18.
113 Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Akta Miasta Wrocławia, sygn. 17032.
114 Określenia „apsyda" użył Max Berg, opisując Halę Stulecia: „Die zentrale Anordnung des Versammlungsraumes wurde
erreicht durch Anlage einer groBen Kuppel von 67 m. Spannweite und 65 m. lichter Weite. Dièse liegt auf vier Bôgen, an die sich
raumvergrôBernd vier Apsiden anschlieBen". Berg, Die Jahrhunderthalle und das neue Ausstellungsgelànde der Stadt Breslau,
s. 466. Przy opisie hali terminologii zaczerpniętej z architektury sakralnej używa większość badaczy, takich jak: W. Pehnt, K. Ja-
mes, R. Banham, E. Niemczyk.
115 Niemczyk, Hala Ludowa we Wrocławiu, s. 21, „Usytuowanie zasadniczego wejścia od zachodu, a więc orientacja
głównych osi kompozycyjnych według stron świata, nie było podyktowane jedynie względami funkcjonalnymi-czyteiną komunika-
cją, lecz jest zgodne z prastarą tradycją orientowania według Słońca i stron świata wszystkich wielkich dzieł architektury o cha-
rakterze sakralnym. Zgodnie z założeniami platońskiej kosmologii ścisła orientacja integruje bowiem kompozycję przestrzenną
sakralnego obiektu ze strukturą boskiego kosmosu".