DOI article:
Ilkosz, Jerzy: Hala Stulecia we Wrocławiu: dzieło Maxa Berga
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.17216#0179
HALA STULECIA WE WROCŁAWIU DZIEŁO МАХА BERGA
173
35. Max Berg, projekt Hali Stulecia, rysunek perspektywiczny, październik-listopad 1910 (?), Institut fur Regionalentwicklung
und Strukturplanung w Erkner k. Berlina
niej fazy okresu frankfurckiego oraz pierwszych projektów wrocławskich. Gigantyczna hala, której kopułę
przykrywa schodkowy dach o ośmiu stopniach, ukazana jest w manierze secesyjnej asymetrii. Elewacje po-
zbawione dekoracji wypełnione są olbrzymimi przeszklonymi ścianami z drobnymi podziałami okien. Wi-
doczne trzy wejścia z kolumnowymi portykami przykryte zostały krążynowymi dachami, ulubionym moty-
wem architekta z tego okresu twórczości. Był to czas fascynacji Berga ideami propagowanymi przez Deut-
scher Bund fur Heimatschutz. Berg stosował wówczas nowy materiał żelazobeton w połączeniu z elementami
stylistycznymi neobiedermeieru, klasycyzmu oraz tzw. architektury rodzimej. Typowe przykłady tego typu
budowli Berga to projekt szkoły we Frankfurcie nad Menem z 1909 г., szpital dla niemowląt (Sàuglingsheim)
z 1909 г., łaźnia we Wrocławiu z roku 1912, projekt przebudowy placu Uniwersyteckiego i projekt domu
studenckiego z roku 1910140. Rysunek ten może bardziej niż inne projekty ucieleśnia ideę stworzenia formy
symbolicznej skierowanej w stronę gotyku i ekspresjonizmu.
Podobnie jak krematorium, powstałe we współpracy z Oskarem Kokoschką (1912-1916), czy też fan-
tazja na temat katedry Otto Kohtza (1905), hala stanowić miała idealną budowlę dominującą w krajobrazie141.
Projekt ten był egzemplifikacją „kryształowej skały", symbolizującej przez działanie „twórczych sił" naturę,
będącą symbolem życia i zarazem nowej sztuki142. Charakterystyczny motyw góry pozwala zwrócić uwagę na
fascynację Berga i innych ówczesnych architektów, takich jak: Fritz Schumacher, Bruno Taut, Wenzel Hablik,
Erich Mendelsohn, Henry van der Velde czy antropozof i architekt zarazem Rudolf Steiner, postacią Friedri-
cha Nietzschego i jego książką Also sprach Zarathustra143. Książka ta, zawierająca liczne metafory o archi-
tekturze, jak napisał Wolfgang Pehnt, „stała się dla ekspresjonistów kanonem". Autor wspomina: „Zaratustra
popada w zadziwienie widząc nowe, jakże niewielkie domy i przyrównuje je do małych dusz. Ekspresjoniści
wzięli sobie do serca ten wyrzut, tworząc megalomańskie projekty. Budowniczowie musieli zrozumieć sche-
mat typologiczny, na którym opiera się książka. Zaratustra żyje samotnie wśród gór. Swoje posłanie przenosi
z wyżyn do nizin. Nie lubi on jednak opuszczać gór, omija błota wielkiego miasta. Góra i dół symbolizują
zatem duchowe bieguny. Lodowe szczyty przeciwstawione są położonemu na płaskim terenie wielkiemu mia-
stu, co - na pewno niejednoznacznie, bo zmieszane z dozą fascynacji - wyrażało wrogość wobec cywilizacji
miejskiej"144.
140 J. 11 kosz, Studium historyczno-architektoniczne łaźni Маха Berga przy ul. Marii Curie Skłodowskiej 1, Wrocław 1994,
(maszynopis w Państwowej Służbie Ochrony Zabytków we Wrocławiu), s. 22-26; tenże, Przemiany urbanistyczne centrum
Wrocławia w latach 1900 - 1940, „Roczniki Wrocławskie", t. V, 1998 (w druku).
141 II kosz, Projekty krematorium s. 433.
142 Ibidem, В. M. Wolter, Die Kunst ist eine Auf/ùhrung des kosmischen Dramas. Architekturvision und Buhncnrcjorm
1900-1915, [w:] Okkultismus und Avantgarde. Von Munch bis Mondrian 1900-1915. Katalog wystawy. Schirn Kunsthalle Frank-
furt, Frankfurt 1995, s. 654-687.
143 F. Nietzsche, Tako rzecze Zaratustra, tłum. W. Berent, Warszawa 1907; Pehnt, Die Architektur... (1998), s. 34.
144 Ibidem, s. 35.
173
35. Max Berg, projekt Hali Stulecia, rysunek perspektywiczny, październik-listopad 1910 (?), Institut fur Regionalentwicklung
und Strukturplanung w Erkner k. Berlina
niej fazy okresu frankfurckiego oraz pierwszych projektów wrocławskich. Gigantyczna hala, której kopułę
przykrywa schodkowy dach o ośmiu stopniach, ukazana jest w manierze secesyjnej asymetrii. Elewacje po-
zbawione dekoracji wypełnione są olbrzymimi przeszklonymi ścianami z drobnymi podziałami okien. Wi-
doczne trzy wejścia z kolumnowymi portykami przykryte zostały krążynowymi dachami, ulubionym moty-
wem architekta z tego okresu twórczości. Był to czas fascynacji Berga ideami propagowanymi przez Deut-
scher Bund fur Heimatschutz. Berg stosował wówczas nowy materiał żelazobeton w połączeniu z elementami
stylistycznymi neobiedermeieru, klasycyzmu oraz tzw. architektury rodzimej. Typowe przykłady tego typu
budowli Berga to projekt szkoły we Frankfurcie nad Menem z 1909 г., szpital dla niemowląt (Sàuglingsheim)
z 1909 г., łaźnia we Wrocławiu z roku 1912, projekt przebudowy placu Uniwersyteckiego i projekt domu
studenckiego z roku 1910140. Rysunek ten może bardziej niż inne projekty ucieleśnia ideę stworzenia formy
symbolicznej skierowanej w stronę gotyku i ekspresjonizmu.
Podobnie jak krematorium, powstałe we współpracy z Oskarem Kokoschką (1912-1916), czy też fan-
tazja na temat katedry Otto Kohtza (1905), hala stanowić miała idealną budowlę dominującą w krajobrazie141.
Projekt ten był egzemplifikacją „kryształowej skały", symbolizującej przez działanie „twórczych sił" naturę,
będącą symbolem życia i zarazem nowej sztuki142. Charakterystyczny motyw góry pozwala zwrócić uwagę na
fascynację Berga i innych ówczesnych architektów, takich jak: Fritz Schumacher, Bruno Taut, Wenzel Hablik,
Erich Mendelsohn, Henry van der Velde czy antropozof i architekt zarazem Rudolf Steiner, postacią Friedri-
cha Nietzschego i jego książką Also sprach Zarathustra143. Książka ta, zawierająca liczne metafory o archi-
tekturze, jak napisał Wolfgang Pehnt, „stała się dla ekspresjonistów kanonem". Autor wspomina: „Zaratustra
popada w zadziwienie widząc nowe, jakże niewielkie domy i przyrównuje je do małych dusz. Ekspresjoniści
wzięli sobie do serca ten wyrzut, tworząc megalomańskie projekty. Budowniczowie musieli zrozumieć sche-
mat typologiczny, na którym opiera się książka. Zaratustra żyje samotnie wśród gór. Swoje posłanie przenosi
z wyżyn do nizin. Nie lubi on jednak opuszczać gór, omija błota wielkiego miasta. Góra i dół symbolizują
zatem duchowe bieguny. Lodowe szczyty przeciwstawione są położonemu na płaskim terenie wielkiemu mia-
stu, co - na pewno niejednoznacznie, bo zmieszane z dozą fascynacji - wyrażało wrogość wobec cywilizacji
miejskiej"144.
140 J. 11 kosz, Studium historyczno-architektoniczne łaźni Маха Berga przy ul. Marii Curie Skłodowskiej 1, Wrocław 1994,
(maszynopis w Państwowej Służbie Ochrony Zabytków we Wrocławiu), s. 22-26; tenże, Przemiany urbanistyczne centrum
Wrocławia w latach 1900 - 1940, „Roczniki Wrocławskie", t. V, 1998 (w druku).
141 II kosz, Projekty krematorium s. 433.
142 Ibidem, В. M. Wolter, Die Kunst ist eine Auf/ùhrung des kosmischen Dramas. Architekturvision und Buhncnrcjorm
1900-1915, [w:] Okkultismus und Avantgarde. Von Munch bis Mondrian 1900-1915. Katalog wystawy. Schirn Kunsthalle Frank-
furt, Frankfurt 1995, s. 654-687.
143 F. Nietzsche, Tako rzecze Zaratustra, tłum. W. Berent, Warszawa 1907; Pehnt, Die Architektur... (1998), s. 34.
144 Ibidem, s. 35.