DOI article:
Zasławska, Danuta Natalia: Chinoiseries w kolekcji Stanisława Kostki Potockiego w Wilanowie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.14245#0081
CHINOISERIES W KOLEKCJI STANISŁAWA KOSTKI POTOCKIEGO W WILANOWIE
75
z Kicińskim, z dnia 30 sierpnia 1821 r. , spisanym na kilkanaście dni przed
nagłym zgonem hrabiego. O ich wyposażeniu mówią także kontrakty z war-
szawskimi pozłotnikami Fischerem i Rothem z tego samego roku46, oraz
inwentarz z 1832 г., wyszczególniający m.in. wilanowskie zbiory daleko-
wschodnie. Sporządzony pięć lat później samodzielny „Inwentarz Hińsz-
czyzny" zasadniczo powtarza zawartość powyższego spisu47. Zachowany
w Wilanowie zespół „chińszczyzny", mimo iż z czasem uległ znacznemu
przetrzebieniu, nadal liczebnie przewyższa możliwości ekspozycyjne Apar-
tamentu Chińskiego w korpusie głównym pałacu. Pogłębiająca się fascyna-
cja „osobliwościami Dalekiego Wschodu" i nieustająca pasja kolekcjoner-
ska Potockiego zaowocowała istnieniem dużej części tego zbioru w pry-
watnych pokojach hrabiego.
Przy realizacji własnej koncepcji wystroju wnętrz „w guście chińskim"
Stanisław Kostka dawał nader szczegółowe wytyczne wilanowskim wyko-
nawcom. Prócz licznych naśladownictw chińskich mebli, przy wykorzysty-
waniu elementów autentycznych (wspomniane panneaux z laki), wykony-
wania napraw i bieżącej konserwacji zbiorów, niekiedy wchodziło w grę
wręcz kuriozalne „ulepszanie" oryginalnych wyrobów. Charakterystyczne
pod tym względem są poszczególne punkty kontraktu Potockiego z wspo-
mnianymi wyżej pozłotnikami, z dnia 19 kwietnia 1821 г.: „[...] 2* Stół do
pisania w pokoiu sypialnym czarno ze złotem wylakiernić podług wskaza-
nych wzorów; [...] 4* Figurę porcellanową białą trzymaiącą dziecko ile moż-
ności bogato przyozdobić złotem; 5* U czterech wazów białych na kształt
butelek delikatnie pozłocić otaczaiące ie z kwiatów ozdoby; 6* Bióro do
pisania z czerwonego laku przyozdobić w kratkach bocznych złotemi kwiat-
kami lub iaką inną hińską ozdobą, iaka wskazana będzie, tegoż dokonać
w miejscach górnych nad kratką i między szufladkami." Wspomniana
w punkcie 4. figura porcelanowa to wizerunek popularnej buddyjskiej bo-
gini miłosierdzia Guanyin48 (il. 2) zachowanej do dziś w kolekcji wilanow-
skiej, podobnie jak biurko z punktu 6., widoczne na przedwojennym zdję-
ciu H. Poddębskiego w Pokoju Chińskim Sypialnym (il. 3 i 14). W Archi-
wum Głównym Akt Dawnych w Warszawie zachował się rysunek projek-
towy tego biurka, z naniesionymi ołówkiem poprawkami kształtu nóżek.
45 Warszawa, AGAD, Anteriora 305, s. 155, kontrakt Potockiego z Kicińskim z dn. 30 sierpnia 1821 г.: „Mocą ninieyszey
umowy obowiązuie się JP Kiciński malarz niżej wymienioną robotę przed końcem Novembra r.b. ukończyć. 2* Do dwóch obra-
mów wyzłocenie dobrem złotem dna owalnego każdego, po rogach zaś i wkoło odmalowanie hińskich ornamentów; 3* Do pokoiu
sypialnego zielonego tak na obiciu iako i na Firankach mają być odmalowane dobrem srebrem okręgi nakształt Cyfer hińskich. jak
w ponsowym pokoiu; 4* Za umówioną cenę odmaluie pokóy biały w kratkę kolorową do danego modelu stosowną, a to w iak-
nayrychleyszym czasie tak ażeby ten pokóy w iesieni mógł być mieszkalnym; 5* W pokoju żółtym gzyms z draperyją [...]. Takoż
Ornament w koło sufitu. Róże środkowe sufitów iako też kolor który na też ma być dany, obowiązuje się także sporządzić JP
Kiciński za osobną umową. Nota: za odmalowanie podług umowy w kratkę pokoiu białego to iest ścian i całkiem sufitu iako też
gzymsu a wśród kratek kwiatków lub różyczek, obwiedzenie portretów hińskich kolorem - czerwonych złotych ośm. [...]".
46 Warszawa, AGAD, AGWil, Anteriora 305, Kontrakty i Rachunki J W Woiewody, s. 93, 99, 101, 103, 105, 133.
47 Warszawa, AGAD, AGWil, Zarząd Muzeum w Wilanowie, sygn. akt 168, „Inwentarz wszelkich Mebli i Ozdób Pokoio-
wych w Pokojach Pałacu Willanowskiego i Officynach znayduiących się oraz będących w tymże Pałacu na składzie [...], a to
wszystko pod dozorem i Zdaniem Rachunku JWPana Macieja Karniewskiego, Murgrabiego Pałacu willanowskiego zostaiących
w miesiącu Czerwcu 1832 spisany"; inwentarz ten wymienia ponad półtora tysiąca pozycji. Warszawa, AGAD, AGWil, Zarząd
Muzeum w Wilanowie, sygn akt 170, „Inwentarz Hińszczyzny, to iest Mebli, Makat, Porcenelli i różnych Rzeczy i Osobliwości
w Pokojach Hińskich Pałacu Willanowskiego [na górze] znayduiących się" oraz „Kontynuacja dalsza Inwentarza Hińszczyzn. to
iest: Mebli, Makat, różnych Rzeczy i Osobliwości nowo przybyłych w Pokojach Hińskich Pałacu Willanowskiego znayduiących
się w dniu 18 Mca Maja 1837 do spisania rozpoczęta".
48 K. Maleszko-Sobkowiak, Dalekowschodnie rzemiosło artystyczne, [w:] Osobliwości Dalekiego Wschodu w histo-
rycznej kolekcji Wilanowa, Muzeum w Wilanowie, [kat. wyst.], Warszawa 1993, s. 44, il. 121. Najprawdopodobniej Potocki wspo-
mina właśnie owo żeńskie wcielenie Buddy pisząc: „Lecz największym z bożyszczów chińskich jest niewiasta, co się zdaje być
wizerunkiem natury. Różne dają jej postaci"; Potocki, op. cit., cz. I, s. 140.
2. Porcelanowa figura Guanyin,
wys. 66 cm. Chiny, XVIII w.,
Muzeum Pałac w Wilanowie,
fot. Muzeum
75
z Kicińskim, z dnia 30 sierpnia 1821 r. , spisanym na kilkanaście dni przed
nagłym zgonem hrabiego. O ich wyposażeniu mówią także kontrakty z war-
szawskimi pozłotnikami Fischerem i Rothem z tego samego roku46, oraz
inwentarz z 1832 г., wyszczególniający m.in. wilanowskie zbiory daleko-
wschodnie. Sporządzony pięć lat później samodzielny „Inwentarz Hińsz-
czyzny" zasadniczo powtarza zawartość powyższego spisu47. Zachowany
w Wilanowie zespół „chińszczyzny", mimo iż z czasem uległ znacznemu
przetrzebieniu, nadal liczebnie przewyższa możliwości ekspozycyjne Apar-
tamentu Chińskiego w korpusie głównym pałacu. Pogłębiająca się fascyna-
cja „osobliwościami Dalekiego Wschodu" i nieustająca pasja kolekcjoner-
ska Potockiego zaowocowała istnieniem dużej części tego zbioru w pry-
watnych pokojach hrabiego.
Przy realizacji własnej koncepcji wystroju wnętrz „w guście chińskim"
Stanisław Kostka dawał nader szczegółowe wytyczne wilanowskim wyko-
nawcom. Prócz licznych naśladownictw chińskich mebli, przy wykorzysty-
waniu elementów autentycznych (wspomniane panneaux z laki), wykony-
wania napraw i bieżącej konserwacji zbiorów, niekiedy wchodziło w grę
wręcz kuriozalne „ulepszanie" oryginalnych wyrobów. Charakterystyczne
pod tym względem są poszczególne punkty kontraktu Potockiego z wspo-
mnianymi wyżej pozłotnikami, z dnia 19 kwietnia 1821 г.: „[...] 2* Stół do
pisania w pokoiu sypialnym czarno ze złotem wylakiernić podług wskaza-
nych wzorów; [...] 4* Figurę porcellanową białą trzymaiącą dziecko ile moż-
ności bogato przyozdobić złotem; 5* U czterech wazów białych na kształt
butelek delikatnie pozłocić otaczaiące ie z kwiatów ozdoby; 6* Bióro do
pisania z czerwonego laku przyozdobić w kratkach bocznych złotemi kwiat-
kami lub iaką inną hińską ozdobą, iaka wskazana będzie, tegoż dokonać
w miejscach górnych nad kratką i między szufladkami." Wspomniana
w punkcie 4. figura porcelanowa to wizerunek popularnej buddyjskiej bo-
gini miłosierdzia Guanyin48 (il. 2) zachowanej do dziś w kolekcji wilanow-
skiej, podobnie jak biurko z punktu 6., widoczne na przedwojennym zdję-
ciu H. Poddębskiego w Pokoju Chińskim Sypialnym (il. 3 i 14). W Archi-
wum Głównym Akt Dawnych w Warszawie zachował się rysunek projek-
towy tego biurka, z naniesionymi ołówkiem poprawkami kształtu nóżek.
45 Warszawa, AGAD, Anteriora 305, s. 155, kontrakt Potockiego z Kicińskim z dn. 30 sierpnia 1821 г.: „Mocą ninieyszey
umowy obowiązuie się JP Kiciński malarz niżej wymienioną robotę przed końcem Novembra r.b. ukończyć. 2* Do dwóch obra-
mów wyzłocenie dobrem złotem dna owalnego każdego, po rogach zaś i wkoło odmalowanie hińskich ornamentów; 3* Do pokoiu
sypialnego zielonego tak na obiciu iako i na Firankach mają być odmalowane dobrem srebrem okręgi nakształt Cyfer hińskich. jak
w ponsowym pokoiu; 4* Za umówioną cenę odmaluie pokóy biały w kratkę kolorową do danego modelu stosowną, a to w iak-
nayrychleyszym czasie tak ażeby ten pokóy w iesieni mógł być mieszkalnym; 5* W pokoju żółtym gzyms z draperyją [...]. Takoż
Ornament w koło sufitu. Róże środkowe sufitów iako też kolor który na też ma być dany, obowiązuje się także sporządzić JP
Kiciński za osobną umową. Nota: za odmalowanie podług umowy w kratkę pokoiu białego to iest ścian i całkiem sufitu iako też
gzymsu a wśród kratek kwiatków lub różyczek, obwiedzenie portretów hińskich kolorem - czerwonych złotych ośm. [...]".
46 Warszawa, AGAD, AGWil, Anteriora 305, Kontrakty i Rachunki J W Woiewody, s. 93, 99, 101, 103, 105, 133.
47 Warszawa, AGAD, AGWil, Zarząd Muzeum w Wilanowie, sygn. akt 168, „Inwentarz wszelkich Mebli i Ozdób Pokoio-
wych w Pokojach Pałacu Willanowskiego i Officynach znayduiących się oraz będących w tymże Pałacu na składzie [...], a to
wszystko pod dozorem i Zdaniem Rachunku JWPana Macieja Karniewskiego, Murgrabiego Pałacu willanowskiego zostaiących
w miesiącu Czerwcu 1832 spisany"; inwentarz ten wymienia ponad półtora tysiąca pozycji. Warszawa, AGAD, AGWil, Zarząd
Muzeum w Wilanowie, sygn akt 170, „Inwentarz Hińszczyzny, to iest Mebli, Makat, Porcenelli i różnych Rzeczy i Osobliwości
w Pokojach Hińskich Pałacu Willanowskiego [na górze] znayduiących się" oraz „Kontynuacja dalsza Inwentarza Hińszczyzn. to
iest: Mebli, Makat, różnych Rzeczy i Osobliwości nowo przybyłych w Pokojach Hińskich Pałacu Willanowskiego znayduiących
się w dniu 18 Mca Maja 1837 do spisania rozpoczęta".
48 K. Maleszko-Sobkowiak, Dalekowschodnie rzemiosło artystyczne, [w:] Osobliwości Dalekiego Wschodu w histo-
rycznej kolekcji Wilanowa, Muzeum w Wilanowie, [kat. wyst.], Warszawa 1993, s. 44, il. 121. Najprawdopodobniej Potocki wspo-
mina właśnie owo żeńskie wcielenie Buddy pisząc: „Lecz największym z bożyszczów chińskich jest niewiasta, co się zdaje być
wizerunkiem natury. Różne dają jej postaci"; Potocki, op. cit., cz. I, s. 140.
2. Porcelanowa figura Guanyin,
wys. 66 cm. Chiny, XVIII w.,
Muzeum Pałac w Wilanowie,
fot. Muzeum