DOI Artikel:
Woziński, Andrzej: Michał z Augsburga, Mistrz Paweł i epilog gotyckiej rzeźby gdańskiej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.14536#0088
82
ANDRZEJ WOZIŃSKI
103. Boże Narodzenie z kościoła św. Józefa w Gdańsku, repr. wg W. Drost, Kunstdenkmdler der Stadt Danzig, Bd. 3,
Sankt Nikolai, St. Joseph, Kônigl. Kapelle, HI. Leichnam, St. Salvator, Stuttgart 1959
występował także w Saksonii348, znany był również na Śląsku349. Zwrócić ponadto należy uwagę na jeszcze
jeden element struktury nastawy gdańskiej - bardzo podobne, podwieszone w strefie baldachimu taberna-
kulowe „kapliczki", występują w retabulum Riemenschneidera w Creglingen z lat 1505-1510350. Pod wzglę-
dem stylistycznym rzeźby wymienionych nastaw frankońskich, saksońskich i śląskich różnią się od przed-
stawień w zabytku gdańskim. Bliższych analogii do nich nie udało się znaleźć. Tak jak Erichsen, skłonny
jestem przypuszczać, iż nastawa jest importem, jednakże nie jestem przekonany o saksońskiej proweniencji
partii snycerskich.
Związki z Cranachem, lecz innej natury, wykazuje również drugie dzieło, bez odpowiedników na
Pomorzu Wschodnim - zaginiony relief z kościoła Karmelitów p.w. św. Józefa w Gdańsku, ukazujący Boże
Narodzenie (il. ЮЗ)351. Wkomponowana w półkole scena ma ciekawą ikonografię. Na osi kompozycji tro-
nuje Maria z Dzieciątkiem, obok klęczy św. Józef. Wokół nich tańczą aniołowie, podskakując i trzymając
się za ręce, podczas gdy inni przedstawiciele niebios przygrywają im na fletach, harfie i lutni. U góry, ponad
głowami głównych postaci, unoszą się dwaj aniołowie, trzymający wstęgę z napisem, sławiącym narodziny
Pana. Wydarzenie rozgrywa się przed stajenką z parą zwierząt domowych. Z lewej strony z głębi tła wyła-
niają się orszaki Trzech Króli, niosące chorągwie z ich emblematami, z prawej na tle zabudowań miejskich
widać pasterzy i ich trzodę. Poniżej, w narożniku sceny, uwagę zwraca zakratowane piwniczne okno, do
1508-1517 г., zob. W. Funk, Der Meister des Marthaaltares in der St. Lorenzkirche zu Nurnberg. Die Werke des Meisters, Mass
und Zahl an seinen Altdren, Nurnberg, Berlin 1938, passim. Od czasu publikacji pracy Funka nastąpiło wiele zmian atrybucyjnych
odnośnie nastaw, które badacz ten przypisał tzw. Mistrzowi ołtarza św. Marty w kościele św. Wawrzyńca w Norymberdze. W kwe-
stie te nie będzimy się zagłębiać, gdyż z naszego punktu widzenia istotne jest jedynie wskazanie określonego rodzaju nastawy,
który występował na początku XVI w. we Frankonii i jest pokrewny nastawie gdańskiej. Wskażmy jedynie na najnowsze opraco-
wania dotyczące niektórych wymienionych obiektów: I. Bacigalupo, Der Gutenstettener Altar, ein Werk der Niirnberger
Meister Hanns Peheim und Veit Wirsberger, „Ars Bavarica", 45/46, 1987; I. Trup er, Der Choraltar in der Kirche St. Peter und
Paul in Bruck - Auswertung der kunsttechnologischen Untersuchungen, [w:] Flugelaltàre des spaten...
348 Przykładami są retabula Hansa Wittena w kościele opackim w Ehrenfriedersdorf, powstałe po 1506 г., oraz wykonana
w kręgu tego artysty nastawa z Glosa (dawniej Muséum fur Stadtgeschichte w Chemnitz) z około 1520 г., H e n t s с h e 1, op. cit.,
s. 49 i п., 141 i n, il. 32, 113.
349 Nastawy z Gołaszyna z około 1490 г., Korzeńska z lat około 1490-1500 r. - Z i ornecka, op. cit., nr kat. 24, 40.
350 Bier, op. cit., il. 57.
351 Drewno nieokreślonego gatunku, relief, polichromowany; wym. 52 x 100 cm; stan zachowania: według Dr o s ta, Kunst-
denkmàler..., Bd. 3, Sankt Nikolai..., s. 147, il. 107-109, polichromia reliefu była pierwotna.
ANDRZEJ WOZIŃSKI
103. Boże Narodzenie z kościoła św. Józefa w Gdańsku, repr. wg W. Drost, Kunstdenkmdler der Stadt Danzig, Bd. 3,
Sankt Nikolai, St. Joseph, Kônigl. Kapelle, HI. Leichnam, St. Salvator, Stuttgart 1959
występował także w Saksonii348, znany był również na Śląsku349. Zwrócić ponadto należy uwagę na jeszcze
jeden element struktury nastawy gdańskiej - bardzo podobne, podwieszone w strefie baldachimu taberna-
kulowe „kapliczki", występują w retabulum Riemenschneidera w Creglingen z lat 1505-1510350. Pod wzglę-
dem stylistycznym rzeźby wymienionych nastaw frankońskich, saksońskich i śląskich różnią się od przed-
stawień w zabytku gdańskim. Bliższych analogii do nich nie udało się znaleźć. Tak jak Erichsen, skłonny
jestem przypuszczać, iż nastawa jest importem, jednakże nie jestem przekonany o saksońskiej proweniencji
partii snycerskich.
Związki z Cranachem, lecz innej natury, wykazuje również drugie dzieło, bez odpowiedników na
Pomorzu Wschodnim - zaginiony relief z kościoła Karmelitów p.w. św. Józefa w Gdańsku, ukazujący Boże
Narodzenie (il. ЮЗ)351. Wkomponowana w półkole scena ma ciekawą ikonografię. Na osi kompozycji tro-
nuje Maria z Dzieciątkiem, obok klęczy św. Józef. Wokół nich tańczą aniołowie, podskakując i trzymając
się za ręce, podczas gdy inni przedstawiciele niebios przygrywają im na fletach, harfie i lutni. U góry, ponad
głowami głównych postaci, unoszą się dwaj aniołowie, trzymający wstęgę z napisem, sławiącym narodziny
Pana. Wydarzenie rozgrywa się przed stajenką z parą zwierząt domowych. Z lewej strony z głębi tła wyła-
niają się orszaki Trzech Króli, niosące chorągwie z ich emblematami, z prawej na tle zabudowań miejskich
widać pasterzy i ich trzodę. Poniżej, w narożniku sceny, uwagę zwraca zakratowane piwniczne okno, do
1508-1517 г., zob. W. Funk, Der Meister des Marthaaltares in der St. Lorenzkirche zu Nurnberg. Die Werke des Meisters, Mass
und Zahl an seinen Altdren, Nurnberg, Berlin 1938, passim. Od czasu publikacji pracy Funka nastąpiło wiele zmian atrybucyjnych
odnośnie nastaw, które badacz ten przypisał tzw. Mistrzowi ołtarza św. Marty w kościele św. Wawrzyńca w Norymberdze. W kwe-
stie te nie będzimy się zagłębiać, gdyż z naszego punktu widzenia istotne jest jedynie wskazanie określonego rodzaju nastawy,
który występował na początku XVI w. we Frankonii i jest pokrewny nastawie gdańskiej. Wskażmy jedynie na najnowsze opraco-
wania dotyczące niektórych wymienionych obiektów: I. Bacigalupo, Der Gutenstettener Altar, ein Werk der Niirnberger
Meister Hanns Peheim und Veit Wirsberger, „Ars Bavarica", 45/46, 1987; I. Trup er, Der Choraltar in der Kirche St. Peter und
Paul in Bruck - Auswertung der kunsttechnologischen Untersuchungen, [w:] Flugelaltàre des spaten...
348 Przykładami są retabula Hansa Wittena w kościele opackim w Ehrenfriedersdorf, powstałe po 1506 г., oraz wykonana
w kręgu tego artysty nastawa z Glosa (dawniej Muséum fur Stadtgeschichte w Chemnitz) z około 1520 г., H e n t s с h e 1, op. cit.,
s. 49 i п., 141 i n, il. 32, 113.
349 Nastawy z Gołaszyna z około 1490 г., Korzeńska z lat około 1490-1500 r. - Z i ornecka, op. cit., nr kat. 24, 40.
350 Bier, op. cit., il. 57.
351 Drewno nieokreślonego gatunku, relief, polichromowany; wym. 52 x 100 cm; stan zachowania: według Dr o s ta, Kunst-
denkmàler..., Bd. 3, Sankt Nikolai..., s. 147, il. 107-109, polichromia reliefu była pierwotna.