DOI Artikel:
Nowacki, Dariusz: Warsztat złotnika gdańskiego Petera II Rodego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14536#0100
94
DARIUSZ NOWACKI
Paulsena i Johanna Polmanna6, Johanna Gottfrieda Schlaubitza7 wymagają istotnych korekt, wynikłych z ujaw-
nienia wielu ważkich dzieł. Syntetyczne ujęcia, siłą rzeczy ogólnikowe, oparte na jeszcze zbyt skromnych
podstawach, nie są na razie w stanie choćby zasygnalizować wszystkich ważnych zagadnień związanych
z gdańskimi srebrami8. Poucza to, jak odlegli jesteśmy od tak pożądanej, nowoczesnej syntezy dziejów
złotnictwa w jednym z najznamienitszych centrów środkowoeuropejskich. Mimo zastrzeżeń, które przyjdzie
za chwilę podnieść, konstruowanie monografii warsztatów - oprócz prac inwentaryzacyjnych9, w tym kata-
logów kolekcji10 - wydaje się na obecnym etapie badań postulatem pilniejszym niż, skądinąd udane, próby
ujęć problemowych".
Informacje biograficzne na temat większości słynnych złotników gdańskich, w tym Petera II Rodego,
wskutek zaprzepaszczenia większości archiwaliów cechu złotników, ograniczają się do ustaleń Czihaka,
uzupełnionych przez Tuchołkę-Włodarską12. W niniejszej pracy przyjęto formę zapisu-nazwiska: Rode (Rôde)
- potwierdzoną w notatkach archiwalnych - jako właściwszą niż preferowane w dotychczasowej literaturze:
Rohde i Rhode.
Pierwszy rzemieślnik o tym nazwisku - Peter - zmarł w Gdańsku między 1440 a 1450 r.13 Kolejny -
Matthis (Matz) - pełnił funkcję starszego cechu w latach 1553 i 1564, zaś o rok wcześniej - także dwukrot-
nie - obowiązki kompana, tj. zastępcy starszego. W 1560 r. odnotowany jako towarzysz; zmarł w 1564 r.14
Pół wieku później z Legnicy przybył Georg Rode, wzmiankowany w 1604 r. jako czasowy pracownik,
wyzwolony na mistrza około 1610 r. (2 października tego roku uzyskał prawa miejskie). Zmarł w 1612 r.
i został pochowany w gdańskim kościele św. Trójcy15.
Czwarty złotnik z tej rodziny, Johann (Hans) I, przybył z Tczewa. W 1629 r. został zapisany na cztery
lata jako czasowy pracownik u Johanna (Hansa) Polmanna (czynnego w latach 1626-1686); w kwartale
s
Zielonych Świątek w tym samym roku uzyskał prawa mistrzowskie w warsztacie Hansa Jurgena (czynny
w latach 1609 - po 1640), a 3 lipca otrzymał prawa miejskie. Starszym cechu został w 1657 r. W 1640 r.
zapisał na cztery lata nauki Hansa Eisemanna (czynny w latach 1644 - przed 1650), a ostatniego ucznia
w 1654 r. Najpóźniejsza odnaleziona data z jego życia to potwierdzenie wykonania majstersztyku przez
Petera Rzęczinskiego (Reczinskiego) w 1657 r. (czynny do 1670 г., następnie jako czeladnik poza korporacją)16.
A. Fischinger, Chrystian Paulsen i Jan Polmann, złotnicy gdańscy XVII wieku, „Biuletyn Historii Sztuki", XLV, 1983,
nr 3^1, s. 317-326.
7 R. Nielubszyc, Jan Gotfryd Schlaubitz - gdański złotnik XVIII wieku, „Biuletyn Historii Sztuki", XXXVIII, 1976,
nr 3, s. 239-254; M. Gradowski, Znaki imienne J.G. Schlaubitza - złotnika gdańskiego, „Rocznik Gdański", LI, 1991, z. 1,
s. 173-180.
x J. Samek, Polskie złotnictwo, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1988; M. Woźniak, Złotnictwo gdańskie
XVIII wieku, „Rocznik Gdański", LI, 1991, z. 1, s. 157-171; J. Samek, Dzieje złotnictwa w Polsce, Warszawa 1993; D. Nowac-
ki, Gdańskie złotnictwo XVII wieku - próba charakterystyki, [w:] Sztuka XVII wieku w Polsce. Materiały sesji Stowarzyszenia
Historyków Sztuki, Kraków, grudzień 1993, Warszawa 1994, s. 233-248; B. Tuchołka-Włodarska, Złotnictwo, [w:] Aurea
porta..., t. I, s. 225-245. Pomijam tu zwięzłe noty biograficzne w wydawnictwach encyklopedycznych.
9 Szczególna rola przypada kartotece zabytkowego złotnictwa w Polsce, systematycznie powstającej w Ośrodku Dokumen-
tacji Zabytków w Warszawie, bardziej szczegółowej niż Katalog Zabytków Sztuki w Polsce.
10 Danziger Silber. Die Schàtze des Nationalmuseums Gdańsk, oprać. B. Tuchołka-Włodarska, red. A . L ó h r, Bre-
men 1991; A. Fischinger, D. Nowacki, Złotnictwo dawnych Prus Królewskich i Książęcych w zbiorach Zamku Królewskiego
na Wawelu. Katalogi zbiorów, 5, Kraków 2000.
11 M. Woźniak, Wpływy augsburskie w złotnictwie gdańskim XVII i XVIII stulecia, „Biuletyn Historii Sztuki", XLVII,
1985, nr 1-2, s. 95-126; idem, Fruhe Augsburger Sonnenmonstranzen...; B. Tuchołka-Włodarska, Die Danziger Dec-
kelkruge mit figiirlichen Darstellungen, |w:] Ost-West-Beziehungen im Kunsthandwerk des 17. Jh., Bremen 1992, s. 27-33; e a dem,
Srebrne kufle gdańskie z XVII wieku i ich dekoracje, „Porta Aurea". Rocznik Zakładu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego",
2, 1993, s. 171-197; eadem, Gdańskie srebra w skarbcach europejskich XVII i początku XVIII wieku, [w:J Sztuka XVII wieku...,
s. 265-274; T. Grzybkowska, Antykizacja w złotnictwie gdańskim, ibidem, s. 249-264; B.Tuchołka-Włodarska, Tematy
antyczne w dekoracji sreber gdańskich, Iw:] Mit Odysa w Gdańsku. Antykizacja w sztuce polskiej, red. T. Grzybkowska,
Gdańsk 2000, s. 50-58.
12 Czihak, op. cit., wg indeksu; Tuchołka-Włodarska, Uwagi..., s. 105.
13 Czihak, op. cit., s. 48, poz. 95.
14 Ibidem, s. 51, poz. 202.
15 Ibidem, s. 54, poz. 275.
16 Czihak, op. cit., s. 57, poz. 309, 60, 63, 67; Gdańsk, Archiwum Państwowe [dalej APG], Księgi obywatelskie i listy
rodowe, sygn. 300, 60/5, s. 118. Za skorygowanie informacji przytaczanych przez Czihaka oraz cenne wypisy archiwalne dziękuję
p. Jackowi Kriegseisenowi.
DARIUSZ NOWACKI
Paulsena i Johanna Polmanna6, Johanna Gottfrieda Schlaubitza7 wymagają istotnych korekt, wynikłych z ujaw-
nienia wielu ważkich dzieł. Syntetyczne ujęcia, siłą rzeczy ogólnikowe, oparte na jeszcze zbyt skromnych
podstawach, nie są na razie w stanie choćby zasygnalizować wszystkich ważnych zagadnień związanych
z gdańskimi srebrami8. Poucza to, jak odlegli jesteśmy od tak pożądanej, nowoczesnej syntezy dziejów
złotnictwa w jednym z najznamienitszych centrów środkowoeuropejskich. Mimo zastrzeżeń, które przyjdzie
za chwilę podnieść, konstruowanie monografii warsztatów - oprócz prac inwentaryzacyjnych9, w tym kata-
logów kolekcji10 - wydaje się na obecnym etapie badań postulatem pilniejszym niż, skądinąd udane, próby
ujęć problemowych".
Informacje biograficzne na temat większości słynnych złotników gdańskich, w tym Petera II Rodego,
wskutek zaprzepaszczenia większości archiwaliów cechu złotników, ograniczają się do ustaleń Czihaka,
uzupełnionych przez Tuchołkę-Włodarską12. W niniejszej pracy przyjęto formę zapisu-nazwiska: Rode (Rôde)
- potwierdzoną w notatkach archiwalnych - jako właściwszą niż preferowane w dotychczasowej literaturze:
Rohde i Rhode.
Pierwszy rzemieślnik o tym nazwisku - Peter - zmarł w Gdańsku między 1440 a 1450 r.13 Kolejny -
Matthis (Matz) - pełnił funkcję starszego cechu w latach 1553 i 1564, zaś o rok wcześniej - także dwukrot-
nie - obowiązki kompana, tj. zastępcy starszego. W 1560 r. odnotowany jako towarzysz; zmarł w 1564 r.14
Pół wieku później z Legnicy przybył Georg Rode, wzmiankowany w 1604 r. jako czasowy pracownik,
wyzwolony na mistrza około 1610 r. (2 października tego roku uzyskał prawa miejskie). Zmarł w 1612 r.
i został pochowany w gdańskim kościele św. Trójcy15.
Czwarty złotnik z tej rodziny, Johann (Hans) I, przybył z Tczewa. W 1629 r. został zapisany na cztery
lata jako czasowy pracownik u Johanna (Hansa) Polmanna (czynnego w latach 1626-1686); w kwartale
s
Zielonych Świątek w tym samym roku uzyskał prawa mistrzowskie w warsztacie Hansa Jurgena (czynny
w latach 1609 - po 1640), a 3 lipca otrzymał prawa miejskie. Starszym cechu został w 1657 r. W 1640 r.
zapisał na cztery lata nauki Hansa Eisemanna (czynny w latach 1644 - przed 1650), a ostatniego ucznia
w 1654 r. Najpóźniejsza odnaleziona data z jego życia to potwierdzenie wykonania majstersztyku przez
Petera Rzęczinskiego (Reczinskiego) w 1657 r. (czynny do 1670 г., następnie jako czeladnik poza korporacją)16.
A. Fischinger, Chrystian Paulsen i Jan Polmann, złotnicy gdańscy XVII wieku, „Biuletyn Historii Sztuki", XLV, 1983,
nr 3^1, s. 317-326.
7 R. Nielubszyc, Jan Gotfryd Schlaubitz - gdański złotnik XVIII wieku, „Biuletyn Historii Sztuki", XXXVIII, 1976,
nr 3, s. 239-254; M. Gradowski, Znaki imienne J.G. Schlaubitza - złotnika gdańskiego, „Rocznik Gdański", LI, 1991, z. 1,
s. 173-180.
x J. Samek, Polskie złotnictwo, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1988; M. Woźniak, Złotnictwo gdańskie
XVIII wieku, „Rocznik Gdański", LI, 1991, z. 1, s. 157-171; J. Samek, Dzieje złotnictwa w Polsce, Warszawa 1993; D. Nowac-
ki, Gdańskie złotnictwo XVII wieku - próba charakterystyki, [w:] Sztuka XVII wieku w Polsce. Materiały sesji Stowarzyszenia
Historyków Sztuki, Kraków, grudzień 1993, Warszawa 1994, s. 233-248; B. Tuchołka-Włodarska, Złotnictwo, [w:] Aurea
porta..., t. I, s. 225-245. Pomijam tu zwięzłe noty biograficzne w wydawnictwach encyklopedycznych.
9 Szczególna rola przypada kartotece zabytkowego złotnictwa w Polsce, systematycznie powstającej w Ośrodku Dokumen-
tacji Zabytków w Warszawie, bardziej szczegółowej niż Katalog Zabytków Sztuki w Polsce.
10 Danziger Silber. Die Schàtze des Nationalmuseums Gdańsk, oprać. B. Tuchołka-Włodarska, red. A . L ó h r, Bre-
men 1991; A. Fischinger, D. Nowacki, Złotnictwo dawnych Prus Królewskich i Książęcych w zbiorach Zamku Królewskiego
na Wawelu. Katalogi zbiorów, 5, Kraków 2000.
11 M. Woźniak, Wpływy augsburskie w złotnictwie gdańskim XVII i XVIII stulecia, „Biuletyn Historii Sztuki", XLVII,
1985, nr 1-2, s. 95-126; idem, Fruhe Augsburger Sonnenmonstranzen...; B. Tuchołka-Włodarska, Die Danziger Dec-
kelkruge mit figiirlichen Darstellungen, |w:] Ost-West-Beziehungen im Kunsthandwerk des 17. Jh., Bremen 1992, s. 27-33; e a dem,
Srebrne kufle gdańskie z XVII wieku i ich dekoracje, „Porta Aurea". Rocznik Zakładu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego",
2, 1993, s. 171-197; eadem, Gdańskie srebra w skarbcach europejskich XVII i początku XVIII wieku, [w:J Sztuka XVII wieku...,
s. 265-274; T. Grzybkowska, Antykizacja w złotnictwie gdańskim, ibidem, s. 249-264; B.Tuchołka-Włodarska, Tematy
antyczne w dekoracji sreber gdańskich, Iw:] Mit Odysa w Gdańsku. Antykizacja w sztuce polskiej, red. T. Grzybkowska,
Gdańsk 2000, s. 50-58.
12 Czihak, op. cit., wg indeksu; Tuchołka-Włodarska, Uwagi..., s. 105.
13 Czihak, op. cit., s. 48, poz. 95.
14 Ibidem, s. 51, poz. 202.
15 Ibidem, s. 54, poz. 275.
16 Czihak, op. cit., s. 57, poz. 309, 60, 63, 67; Gdańsk, Archiwum Państwowe [dalej APG], Księgi obywatelskie i listy
rodowe, sygn. 300, 60/5, s. 118. Za skorygowanie informacji przytaczanych przez Czihaka oraz cenne wypisy archiwalne dziękuję
p. Jackowi Kriegseisenowi.